Хүн бүрийн амны уншлага болсон "дэлхийн санхүү, эдийн засгийн хямрал" тэдний амьдралд бодитоор нүүрлэсэн болохоор үндэсний үйлдвэрлэгчид айж байна. Эхнээсээ авахуулаад үйл ажиллагаагаа зогсоож, ажилчдаа урт хугацаагаар амраахад хүрсэн болохоор үйлдвэрийн ажилчид айж байна. Борлуулалт нь буурч, орлого нь багассан ундэсний үйлдвэрлэгчид бор зүрхээрээ тэмцсээр. Гэтэл төр, засгийн зүгээс тэдний үйл ажиллагаанд нэмэр биш нэрмээс болох шийдвэр гаргана. Өнөөх "Үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих жил" хаачив аа? гэж үйлдвэрийн ажилчид бухимдана.

 

Сэлэнгэ аймгийн Сайхан сум. Социализмын үед энд үйлдвэрлэлийн бүхэл бүтэн цогцолбор боссон. Цементийн үйлдвэрлэлээрээ Монголдоо толгой цохидог Хөтөлийн "Цемент-шохой" хувьцаат компанийн хүсэлтээр Зам, тээвэр барилга, хот байгуулалтын сайд очиж үйл ажиллагаатай танилцлаа. Х.Баттулга сайд УИХ-ын гишүүн Э.Бат-Үүлийн хамт мөн УБТЗ-ын төмөр бетон дэрний үйлдвэр, "Хөтөл ган" компани, Эрдэнэтийн "Хөх ган" үйлдвэрээр орлоо.

 

Үндэсний үйлдвэрлэгчид дотоодынхоо эрэлт, хэрэгцээг хангаж чаддаггүй болохоор барилгын материалынхаа дийлэнх хэсгийг Монгол Улс импортоор авдаг хэмээн бид ярих дуртай. Гэтэл бодит байдлыг харах нь ээ, барилгын материалаа дандаа импортоор авчихдаг болохоор л үндэсний үйлдвэрлэгчид өөдлөхгүй байгаа аж. Хөтөлийн "Цемент-шохой" үйлдвэр л гэхэд жилдээ 500.000 тонн цемент, 60.000 тонн шохой үйлдвэрлэх хүчин чадалтай аж. Гэвч эднийх өнгөрсөн онд 180.000 тонн цемент үйлдвэрлэсэн бол энэ жил 150.000-ыг үйлдвэрлэх төлөвтэй байна. Учир нь, барилгын салбар хямарсан тул цементийн борлуулалт оройтож эхэлсэн гэнэ.

 

Бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах юм бол Хөтөлийн цементийн үйлдвэр дотоодын нийт хэрэгцээний талаас илүү хувийг дангаараа хангах боломжтой. Техникийн шинэчлэлт хийчихвэл хоёр дахин бага түлш зарцуулдаг болохын зэрэгцээ хүчин чадлаа хоёр дахин нэмэгдүүлж чадах юм байна. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын цементийн нийт хэрэгцээг хангаж чадахуйц болох аж. "Одоо байгаа үндсэн бааз суурийг хэвээр нь үлдээж, нэмэлт тоног төхөөрөмж суурилуулаад л бид хуурай аргаар цемент үйлдвэрлэх боломжтой болно. Ингэснээр жилдээ нэг сая тонн цемент уйлдвэрлэх тооцоо байна" хэмээн эндхийн үйлдвэрлэл эрхэлсэн захирал Д.Баатаржав учирлалаа. Санхүүжилтийн асуудал шийдэгдчихвэл ганц жилийн дотор л техникийн шинэчлэлт хийж болох юм байна.

 

Хөтөлийн "Цемент-шохой" компанийн үйлдвэрлэсэн шохойны 70 гаруй хувийг "Эрдэнэт" үйлдвэр авч хэрэглэдэг. Үлдсэн хэсгийг нь төмөрлөгийн үйлдвэрүүд, "Бороо гоулд", барилгын материалын хөнгөн бетоны үйлдвэрүүдэд борлуулдаг. Энэ жилийн хувьд дээрх худалдан авагчдынх нь үйл ажиллагаа хямарсан учир борлуулалт тун ч муу байгаа аж.

 

Цементийн хувьд бүр ч ярвигтай. Барилгын компаниуд хямдыг нь бодоод Хятадын цементэд хошуурдаг. Гэтэл Төв аймгийн Сэргэлэн сумд нэг сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай Хятадын компани байгуулагдах сургаар Хөтөлийн ажилчид хоногийн хоолноосоо салах вий хэмээн болгоомжилж эхэлжээ. Энэ талаар Х.Баттулга сайдаас тодруулсан юм.

 

-Хөтөлийн "Цемент-шохой" бол социализмын үед байгуулагдсан өртөг зардал ихтэй үйлдвэр. Эднийхийг зах зээлд өрсөлдөх чадвартай болгох хэрэгтэй. Технологийн шинэчлэлт хийж, өртгийг багасгах бүхий л- талын арга хэмжээг авах тал дээр төр, засгаас анхаарна. Өнөөдөр Улаабаатар хотын нийт өрхийн 60-70 хувь нь гэр хороололд амьдарч байна. Эднийг бүгдийг нь орон сууцжуулах хэрэгтэй. Туүнчлэн Хөшигтийн хөндийн нисэх буудлын ажил ч энэ төрлийн бүтээгдэхүүний эрэлт, хэрэгцээг ихэсгэнэ. Мөн шинээр төмөр зам тавихад бетон дэрний цементийн хэрэгцээ их гарна. Ер нь бол цементийн үйлдвэрлэлийн ирээдүй гэгээтэй байна. Дотоодын үйлдвэрлэлийг гаалийн бодлогоор ч дэмжиж болно.

 

-Нэг сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай үйлдвэр босгоход 70 орчим сая долларын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй гэсэн тооцоо бий. Хөтөлийн "Цемент-шохой" компанийн хувьд дээрх хэмжээний хөрөнгийн тал нь буюу 30-35 сая доллар байхад л болно. Хөрөнгө оруулалтын хувьд гаднын эх үүсвэр хайх шаардлагатай. Засгийн газрын зүгээс тодорхой хэмжээний дэмжлэг үзүүлнэ.

 

-"Улааны цемент" гэж Өвөрмонголд байдаг үйлдвэр Монголд салбараа нээх сонирхолтой байгаа юм. Монголд үйл ажиллагаа явуулна гэдэг утгаар нь л яамны зүгээс дэмжсэн. Гэвч энэ бол яриа төдий асуудал, яг шийдэгдчихсэн юм байхгүй. ЗТБХБЯ-ны зүгээс дээрх үйлдвэрийн 51 хувь нь Монголын талд байна гэсэн шаардлага тавьсан.

 

Үндэсний үйлдвэрлэгчдийг хэрхэн дэмжих талаар УИХ-ын гишүүн Э.Бат-Үүлийн саналыг сонслоо.

 

-Цөмент болон төмөр замын бетон дэрэнд тарифын хориг тавих ёстой. Төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийж байгаа бүх төслийн хүрээнд зөвхөн дотоодын үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнийг авах шаардлагатай, үгүй бол үндэсний үйлдвэрүүд зогсоно.

 

-Хөтөлийн "Цемент-шохой" мэтийн улсын үйлдвэрийг одоохондоо хувьчлалын жагсаалтаас гаргах хэрэгтэй байгааг Х.Баттулга сайд ч хэлж байна. Учир нь, хувьчлагдана гээд байхаар Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр Хөтөлийн үйлдвэрийг шинэчлэх боломжгүй болчихоод байгаа юм. Тухайлбал, 2000-2004 онд Японы Марубени корпораци энд орж ирээд, 40 сая долларын хөрөнгө оруулалт бүхий төсөл хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байсан. Гэтэл тэр үед манай Засгийн газар Хөтөлийн цементийн уйлдвэрийг хувьчилна гэснээс болж Марубени уйл ажиллагаагаа зогсоосон. Засгийн газар хоорондын зээлийг хувийн компанид өгөх ямар ч арга байхгүй гэсэн л дээ . Ер нь зөвхөн Хөтөл ч гэлтгүй шинэчлэх шаардлагатай байгаа үйлдвэрүүдээ хувьчлалын жагсаалтаас гаргах хэрэгтэй байна. Ингэж байж Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр орж байгаа зээл тусламжаар техник технологийн шинэчлэлт хийх хэрэгтэй гэлээ.

 

Хөтөлийн "Цемент-шохой" үйлдвэрийн үйл ажиллагаатай танилцсаны дараа бид УБТЗ-ын төмөр бетон дэрний үйлдвэрээр орсон юм. Эндхийн хувьд ажил үйлс нь нэлээд боломжийн явж байгаа аж. УБТЗ-ын 60 жилийн ойн хүрээнд 106 километр зам засварын ажил эхлүүлсэн нь тус үйлдвэрийнхнийг "аварчээ". Манайх жилдээ 30 орчим километр төмөр замд их засвар хийдэг байсан бол энэ жил 53 километр засварын ажил гүйцэтгэх даалгавартай болсон аж. Төмөр бетоны үйлдвэр нь энэ ажлынхаа 80 орчим хувийг биелүүлээд байгаа юм байна. "Бид цаашид жилдээ 100 километр төмөр замд их засвар хийгээд байх юм бол үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллана" гэж эндхийн ерөнхий инженер Ч.Түмэнбаяр онцолсон юм. Төмөр бетон дэрний үйлдвэр нь Хөтөлийн цементийн үйлдвэрээс жилдээ 6.000-9.000 тонн цемент авдаг юм байна.

 

Харин "Хөтөл ган" компанийн үйл ажиллагаа үндсэндээ зогсчээ. Санхүүгийн хүндрэлээс болж эднийх өнгөрсөн жилээс ажилчдаа тарааж, үйлдвэрлэлээ зогсоожээ. "Үйл ажиллагаагаа сэргээхийн тулд эхний ээлжинд 200 сая төгрөгийн эргэлийн хөрөнгө хэрэгтэй" хэмээн тус үйлдвэрийн ерөнхий инженер С.Батболд ярьсан. Одоогоор "Хөтөл ган" үйлдвэрт хятадууд хөрөнгө оруулах сонирхолтой буйгаа илэрхийлжээ. Энэ асуудал шийдэгдвэл тус үйлдвэр 3000 тонн бөмбөлөг үйлдвэрлэж, уулын баяжуулах үйлдвэрүүдэд нийлүүлэх боломжтой юм байна.

"Манайх жилдээ 1000 тонн металл хайлах, цутгах хүчин чадалтай. Гэвч 1994-2007 онд ажиллах хугацаандаа нийт хүчин чадлынхаа 20 хүрэхгүй хувийг л ашиглаж ирлээ" хэмээн С.Батболд тэмдэглэв.

 

Хөтөлийн үйлдвэрүүдээр орсныхоо дараа бид Эрдэнэтийгзорилоо. Монголын анхны гангийн үйлдвэрийн шавыг тавьж буй "Хөх ган" хувьцаат компанийн үйл ажиллагаатай танилцсан юм. Өмнө нь Хятадын үйлдвэрүүд төмрийг баяжуулаад л эх орон руугаа ачдаг байжээ. Эдүгээ бид Монголдоо нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж эхлэх нь. 150 ажилтантай тус компани ирэх сараас зах зээлд бүтээгдэхүүнээ гаргаж эхлэх юм байна. Эхний ээлжинд хоногт 50 тонн баяжуулсан төмөр гаргах боломжтой бол хоёр шугамаа зэрэг ажиллуулаад ирэхээр 100 тонныг үйлдвэрлэх юм. Ингэснээр ажилчдынхаа тоог ч 300-д хүргэх тооцоо гаргаснаа "Хөх ган" компанийн хүний нөөцийн мэргэжилтэн Р.Цэрэндорж хэлэв.

 

Оюутолгой, Тавантолгой, шинэ онгоцны буудал, шинэ төмөр зам, 100 мянган айлын орон сууц гээд бид их бүтээн байгуулалтын шан татах хувьтай төрсөн улс. Гэвч энэ бүхэнд үндэсний үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүунийг ашиглаж гэмээнэ хөгжих бус уу? "Бодлогоор жаахан дэмжихэд л үндэсний үйлдвэрлэл босоод ирнэ" гэж Х.Баттулга сайд онцолж байна лээ. Үнэхээр жаахан дэмжихэд л болно. Төр, засаг үндэсний үйлдвэрлэгчдэдээ анхаарлаа хандуулах цаг болжээ.

 

Өнөөдөр