Нийслэл Улаанбаатар хот нийт 427.6 км урт авто зам, том жижиг нийлсэн 61 гүүртэй. Хотын нийт авто замын 80 хувь нь 25 жилээс дээш ашиглагдсан гэдгийг холбогдох мэргэжилтнүүд батлаад байгаа. Тийм ч учраас жил бүр улсын төсөв, хотын хөрөнгөөс өч төчнөөн сая төгрөг төсөвлөн байж урсгал засвар хийдэг боловч нийслэлчүүд бид энхэл донхол замаараа зорчсон хэвээр байна. Хөрөнгө мөнгө байхгүйгээс үү, техник хэрэгсэл дутмагаас уу, аль эсвэл тендер будлиантай болсноос дорвитой засвар хийгдэхгүй байна уу гэх зэргээр зам засахтай зэрэгцээд жил бүрийн энэ л үед янз бүрийн таамаг, шүүмжүүд ар араасаа цувардаг. Жилийн жилд авто замын засвар, шинэчлэлттэй холбоотой шуугиан дэгдэж, зун зассан зам өвөл нь эвдэрч гэмтдэг хариуцлагагүй явдал уламжлал болоод чамгүй олон жилийг үдлээ. Нөгөө л нэг замуудаа өнөөх л хэдэн компаниуд нь зассаар улиг болж байтал үерийн гамшгийн улмаас Нийслэлийн зам, гүүр ямархан хэврэг болохыг дарга цэрэг, ард иргэдэд үзүүлээдэхэв.

Сая л нэг сэхээ авч, ухаан оров уу гэлтэй Нийслэлийн удирдлагууд “Аргагүй, аргагүй хэдэн арван жил засаагүй юм. Одоо л засъя” хэмээн ханцуй шамлан дайрав. Тэгэхээр жил бүр зам засна гэж авч байсан хэдэн тэрбум төгрөг хаачсан байж таарах вэ. Үүнийг нь лавлахаар “Хөрөнгө мөнгөгүйн улмаас урсгал засвар төдийхөн хийдэг байсан. Харин энэ удаа томоохон хэмжээний шинэчлэлт хийж байна” гэсэн хариу өгнө.

2009 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар Нийслэлд Баруун дөрвөн  замаас Зүүн дөрвөн зам хүртэлх 3.48 км авто замын шинэчлэлт, Баруун дөрвөн замаас 10 дугаар хорооллын уулзвар хүртэлх 1.6 км авто замын өргөтгөл шинэчлэлт, Энхтайваны өргөн чөлөөнд “Ионсей” эмнэлгийн урд замын нүхэн гарц барих ажил, Туул гол дээрх Баянзүрхийн 252.64 метр урт төмөр бетон гүүрний засвар, өргөтгөлийн ажил, орон нутгийн Замын сангийн хөрөнгөөр Дамдинсүрэнгийн гудамжийг Олимпийн гудамжтай холбосон зам доогуурх тунель, Энхтайваны өргөн чөлөөг Сэлбэ голын баруун эргээр Нарны замтай холбох 1.4 км зам шинээр барих зэрэг ажлууд тус тус хийгдэж байгаа ажээ.

Ерөнхий сайд юунд уурлав
Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Баяр энэ сарын тавны өдөр дээрх томоохон хэмжээний авто замын шинэчлэлттэй танилцах үеэрээ Маршалын гүүрний засварын ажлын явцаас болж багагүй бухимдаад авсан.
2007 онд одоогийн Зам тээвэр, Барилга хот байгуулалтын яам зам засварын “Хотын зам” компанитай Маршалын гүүрний их засварын ажлыг гүйцэтгүүлэх шууд гэрээ байгуулжээ. Хэдийгээр тендерийн хуульд аль нэг компани, аж ахуйн нэгжтэй шууд гэрээ байгуулах журам, заалт байдаг боловч ямар учраас тендер шалгаруулалгүйгээр шууд гэрээ байгуулсныг одоогийн холбогдох удирдлагууд тайлбарлаж чаддаггүй. Тухайн үед Монгол Улсын Засгийн газар олон салбарт засварын ажил гүйцэтгэх нэр бүхий компаниудтай шууд гэрээ байгуулах тухай учир нь үл ойлгогдох тогтоол гаргаж байсан. “Магадгүй Маршалын гүүрний засварын ажлын гэрээ ч мөн л энэ тогтоолоор хийгдсэн байж болох юм” гэсэн таамаг мэргэжилтнүүдэд байдаг. Нийслэлийн нутаг дэвсгэрт байрлах Маршалын гүүрний засварын ажлыг яагаад Улсын Авто замын газар хариуцаж зохион байгуулсан нь бас л тодорхойгүй. Энэ талаар тодруулахад “Томоохон хөрөнгө оруулалтаар хийгдэж байгаа зам засварын ажлыг Улсын Авто замын газар хариуцан зохион байгуулж болно” гэсэн битүүлэг хариулт өгнө. Үүнээс харахад Нийслэлийн Авто замын газар хариуцах уу, Улсын Авто замын газар хариуцах уу гэдэг нь зөвхөн тухайн ажлын хөрөнгө оруулалтын хэмжээнээс хамаарах бололтой.

“Хотын зам” компани тухайн үед Маршалын гүүрний их засварын ажлыг 3.9 тэрбум төгрөгөөр хийж гүйцэтгэхээр гэрээ байгуулсан байдаг. Гэсэн ч хуучин гүүрийг нураахаас эхлээд зах зээлийн үнэ ханш нэмэгдсэн зэргээс болж төсөвлөсөн мөнгө нь хаанаа ч хүрэхгүй байгаа талаар холбогдох байгууллагууддаа гомдоллож эхэлжээ. Хөрөнгө мөнгөгүйн улмаас ажлаа зогсоосон хэдий ч Ерөнхий сайдыг “Ажил яагаад явахгүй байна” гэсэн асуултад гуньж тунирхсан “Хотын зам” компанийн захирал н.Атарбаяр “Найман тэрбумаар хийгдэх засварын ажлыг манай компани тал төсөвт нь ч хүрэхгүй 3.9 тэрбум төгрөгөөр хийж гүйцэтгэж байна. Гэсэн ч бид гэрээгээ биелүүлэхээр зээл тавин барин байж ажлаа үргэлжлүүлэх гэхээр төрийн байгууллагууд нь ажлаа хийхгүй, замын ажилд тээглээд байгаа энэ дулааны шугамын асуудлыг шийдэж өгөхгүй байна” хэмээн өөрсдийгөө өмгөөлсөн тайлбар өгч Ерөнхий сайдыг уурлуулсан.

Ерөнхий сайдыг ундууцуулсан бас нэг асуудал бол өмнөх ажлаа дуусгаагүй “Хотын зам” компанид Нийслэлийн Үнэлгээний хороо дахин хоёр ч зам засварын ажлын тендер өгсөн явдал юм.

Үнэлгээний хороо гэж юу вэ
Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар байгуулагддаг Үнэлгээний хороо нь Улаанбаатар хотын зам засварын ажлын тендерийг зохион байгуулдаг.

Нийслэлийн Авто замын газар, НЗДТГ-ын Төрийн сангийн хэлтэс, ЗДТГ, Захирагчийн ажлын албаны төлөөлөл бүхий есөн хүний бүрэлдэхүүнтэй Үнэлгээний хороог Нийслэлийн Засаг даргын Барилга, хот байгуулалтын асуудал хариуцсан орлогч Б.Мөнхбаатар ахалж ажилладаг.

2009 онд зохион байгуулагдсан зам засварын тендерт нэр бүхий 13 компани шалгарч, авто замын засварын ажлыг гүйцэтгэхээр болжээ. Үүнд “Өргөн говь”, “Ялгуусан”, “КТК”, “Төгс зам”, “Ворлд еруна”, “Заабар”, “Цаст импекс”, “Наранбулаг”, “Эрдэнэ зам”, “Монгол агаар”, “Хурдны зам”, “Баткубик”, “Хотын зам” зэрэг компаниуд шалгарсан байна.

“Хотын зам” яагаад тендерт ялав
Тендерийн хууль буюу Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн ерөнхий нөхцлийг магадлах тухай 14 дүгээр зүйлийн 14.2-т “Өөрийн үндсэн үйл ажиллагааны чиглэлээр тухайн жил зарлагдсан тендерийн шалгаруулалтад хуулийн этгээд зургаагаас дээшгүй удаа оролцож болох бөгөөд үүнээс гурван удаад нь тендерт шалгарсан бол тухайн жилийн тендер шалгаруулалтад дахин оролцохыг хориглоно” гэсэн заалт байсныг 2007 оны хоёрдугаар сарын зургааны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцжээ. Тиймээс хуулиараа бол “Хотын зам” компани хоёр битгий хэл дахин хэдэн ч тендерт оролцож, ажил авах эрхтэй болж таарах нь.

Гэсэн ч улсын төсвийн хөрөнгөөр хийгдэж байгаа зам засварын ажлыг хариуцлагагүй, чанаргүй компаниар хийлгэхгүйн тулд мөн л тендерийн тухай дээрх хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.4-т заасан “Сүүлийн гурван жилийн хугацаанд худалдан авах ажиллагаанд оролцохдоо гэрээний үүргээ ноцтой зөрчсөн, биелүүлээгүй, эсвэл мэргэжлийн үйл ажиллагаанд алдаа гаргасныг нь шүүх, эрх бүхий байгууллага тогтоосон бол тухайн тендерт оролцогчийг тендерийн ерөнхий нөхцлийг хангаагүй гэж үзнэ” хэмээн заасны дагуу Үнэлгээний хороо Улсын Авто замын газар, Нийслэлийн Авто замын газраас “Хотын зам” компанийг гэрээний талаар ямар нэгэн асуудалтай эсэхийг лавлаж, тодорхойлолт хүсчээ. Маршалын гүүрийг засч, шинэчлэх ажлын гэрээний хугацаа дуусаагүй байсан учраас дээрх хоёр байгууллага аль аль нь тийм асуудалгүй хэмээн тодорхойлолт гаргаж, Үнэлгээний хороонд албан бичгээр хүргүүлсэн байна. Нийслэлээс зарласан хоёр ч тендерт оролцож, шалгарсан “Хотын зам” компанид тендер болгонд ялдаг нэг л арга бий. Өөрөөр хэлбэл тус компани хамгийн бага үнэ, өртөг санал болгосноор тухайн тендерийг гүйцэтгэх эрхийг авдаг ажээ. Тэгээд ч Тендерийн хуулийн Тендерийг үнэлэх тухай 28 дугаар зүйлийн 28.3-т “Шаардлагад нийцсэн тендерүүдийг үнэлэх үндсэн шалгуур нь тендерийн үнэ байна” мөн дээрх зүйлийн 7.3-т “Бүх тендерийг бага харьцуулах үнэтэйгээс их харьцуулах үнэтэй рүү нь эрэмбэлж хамгийн бага харьцуулах үнэтэй тендерийг сонгоно” гэсэн тендерт оролцож байгаа компаниудаас хамгийн бага үнийн дүн санал болгосон компанийг шалгаруулна гэсэн утгатай “алтан” заалт байдаг. Үнэлгээний хороо ч энэ л заалтын дагуу ажилласаар ирсэн. Арга ч үгүй биз, “Улсын төсвөөс олон сая төгрөг хэмнэх боломжтой байхад хэмнүүлэхгүй байна” гэсэн асуудалд орохоос зайлсхийдэг болов уу.

Энхтайваны өргөн чөлөөнд “Ионсей” эмнэлгийн урд замын 15 метр өргөн, 29 метр урттай нүхэн гарц барих ажлыг улсаас 684 сая төгрөгөөр гүйцэтгүүлэхээр төсөвлөсөн бол “Хотын зам” компани 566 сая төгрөгийн санал оруулж уг тендерийг авчээ. Мөн Баруун 4-н замаас 10 дугаар хорооллын уулзвар хүртэлх 1.6 км авто замын өргөтгөл, шинэчлэлтийн ажилд улсаас хоёр тэрбум 700 сая төгрөг төсөвлөсөн байсныг хоёр тэрбум 450 сая төгрөгийн санал оруулж тендерийг авсан байна.

Энэ бүхнээс харахад Маршалын гүүрний засварын ажлыг мөн л ингэж хамгийн бага үнийн санал оруулж байж авсан нь ойлгомжтой. Тэгсэн хэр нь гүүр засагдалгүй он дамжиж, ард түмэн хохирсоор байна. Хэдийгээр Ерөнхий сайд С.Баярын хэлдгээр хариуцлагагүй, ажилдаа хойрго, өөрийгөө өмөөрсөн нөхдөөс болж улсын ажил цалгардан, ард түмэн хохирч байгаа ч хуулиараа бол тэрхүү “хойрго” нөхрийг буруутгах арга алга. Тэгэхээр төрийн байгууллагуудын уялдаа холбоогүй ажиллагаанаас уу, хуулийн цоорхойноос уу алин боловч та бидний татвараас бүрддэг улсын төсвийн хөрөнгө шороонд булагдаж байгааг холбогдох удирдлагууд анхаарч, зам засварын тендерийн шалгаруулалтыг хариуцлагатай болгомоор байна.

Н.Уранзаяа