Зээлдэгчийн боловсрол /№1/
Barilga
Та өөрийн орон сууцтай болох боломжтой юу?
Хэрэв та орон сууц худалдаж авах зайлшгүй шаардлагатай гэдэгтээ үнэхээр бүрэн итгэлтэй болсон бол одоо ямар орон сууц худалдан авч чадах вэ гэдгээ тооцох хэрэгтэй болно. Гэхдээ та гоё тансаг, тохилог орон сууцтай боловч бусад шаардлагатай хэрэгцээндээ ганц төгрөг ч зарцуулах боломжгүй амьдрахыг хүсэхгүй нь мэдээж. Таны хувьд, сарынхаа зарлагыг зөв зохицуулж, орон сууцныхаа зээлийн сарын төлбөрийг цаг хугацаанд нь төлж мэдээж байраа алдахгүй байх нь гол асуудал тань байх болно.
Одоогийн зардлаа тооцож үзэх
Шинээр орон сууц худалдан авагчдын дийлэнх нь орон сууцны зардлаа /cap бүрийн орон сууцны зээлийн төлбөр, нүүх, засвар тохижилт хийх болон даатгалын г.м./ тооцож үзээд өмнө нь төлж байсан түрээсийн зардлаас нь нилээд их болох нь гэж боддог. Хэрвээ танд үнэхээр тийм санагдаж байгаа бол өнөөдөр гарч байгаагаасаа илүү зардлыг орон сууцанд зориулан гаргах боломжтой юу? Танд бүх зардлаа төлсний дараа ихэвчлэн ямар нэгэн хэмжээний мөнгө үлддэг үү? Хэрэв үгүй бол та үнэхээр орон сууц худалдан авах эсэхээ дахин тунгаан бодож, орон сууц худалдан авахаасаа өмнө зарим зардлаа хэмнэж, худалдан авдаг зүйлээ өөрчлөх хэрэгтэй. Хэрэв та зардлаа хэзээ ч төлөвлөж байгаагүй бол долоо хоног болон сардаа хичнээн хэмжээний мөнгө зарцуулдаг талаар тодорхой ойлголтгүй байж болох юм. Тийм бол зардлаа төлөвлөж эхлэх хэрэгтэй. Гэхдээ таны зарим зардал тухайлбал, татвар, өдөр тутмын жижиг зардал, машины зардал г.м. нь тогтмол байгаа. Зарим зардал нь өөрийн тань үзэмжээр хийгддэг буюу хир зэрэг мөнгө зарцуулахыг ойролцоогоор мэдэж байдаг зардлууд байдаг. Тухайлбал, хувцас, эд зүйл худалдан авах, үзвэр үзэх г.м. Та өөрийн орон сууцтай болохоор нэгэнт шийдсэн бол одооноос эхлээд cap бүр, зардал тус бүрээсээ тодорхой хэмжээний мөнгийг хэмнэн орон сууц худалдаж авахад зориулсан хуримтлалыг бий болгох хэрэгтэй. Ингэж чадвал та өөрийн орон сууцтай болох боломжтой болно. Хэрэв та зээл авсаны дараа гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэхгүй, cap бүрийн төлбөрөө цаг хугацаанд нь төлж чадахгүй байх юм бол өөрийн орон сууцтай болж чадахгүй нь ойлгомжтой.
Орон сууц худалдан авахад гарах зардал
Орон сууц худалдан авахад хоёр төрлийн зардал гардаг. Эхний зардал нь орон сууц худалдан авахын тулд өөрөөс гаргах хөрөнгийн зэрэгцээ зээлийн хувийн хэргийг бүрдүүлэхтэй холбогдон гарах зардал байна. Дараагийн зардал нь орон сууц худалдан авсны дараа тогтмол төлөх зардлууд болох зээлийн cap бүрийн төлбөр, орон сууцны ашиглалтын зардал буюу дулаан, цахилгаан, холбоо, цэвэр, бохир усны г.м. төлбөр байна.
Эхний зардал
Эхний үед төлөгдөх зардалд орон сууц худалдан авах үнийн дүнгийн тодорхой хэсгийг санхүүжүүлэх өөрийн хөрөнгө буюу урьдчилгаа төлбөр, түүнчлэн орон сууц худалдан авахтай холбоотой гарах төлбөр хураамжууд болон шинэ байрандаа нүүх, түүнийгээ тохижуулах зардлууд орно.
Урьдчилгаа төлбөр. Орон сууц худалдан авах гэж буй иргэд гол төлөв банк, санхүүгийн байгууллагын зээлд найддаг. Гэвч орон сууцны зээлийн бүтээгдэхүүний хувьд тодорхой хувийг өөрийн хөрөнгөөс гаргах тохиролцоо хийхийг банк, санхүүгийн байгууллагууд шаарддаг. Нэгэнт та орон сууцандаа тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулсан тохиолдолд санхүүгийн байдал тань хэдийгээр доройтлоо ч гэлээ орон сууцаа та зүгээр л хаяад яваад өгөхгүй нь ойлгомжтой. Ийм ч учраас зээл олгож буй банк, санхүүгийн байгууллагууд зээлээ эргэн төлүүлэх илүү баталгаатай байлгын тулд таныг өөрийн хөрөнгөө мөн оруулсан байхыг шаарддаг юм.
Зээл олгогч гол телөв орон сууцны үнийн дүнгийн 30-аас доошгүй хувийг зээлдэгчээс гаргуулахыг илүүд үздэг. Жишээлбэл, 30 сая төгрөгийн үнэтэй орон сууц худалдан авах тохиолдолд зээлдэгч 9 сая төгрөгийг нь өөрөөс гаргах хуримтлалтай байх ёстой.
Эхний үеийн зардал. Орон сууц худалдан авахад гаргах өөрийн хөрөнгө буюу урьдчилгаа төлбөрөөс гадна бусад хэдхэдэнтөрлийнзардалгарна.Үүндбанк, санхүүгийн байгууллага таны зээлийн материалыг хүлээн авч хянах зардлаа авахаас гадна банкнаас шаардах төрөл бүрийн лавлагаа авах, зээлийн шимтгэл төлөх, үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээ шилжүүлэх, орон сууцны зээлийн болон барьцааны гэрээг нотариатаар батлуулах, зарим тохиолдолд даатгал хийлгэх зэрэгт тодорхой зардлууд гарна.
Нүух, тохижих зардал. Та шинээр худалдан авсан орон сууцандаа нүүж орох болон түүнийгээ тохижуулахад зайлшгүй гарах зардлыг мөн тооцоолсон байх ёстой. Хэрэв та хуучин орон сууц худалдан авсан бол яаралтай хийх засварт шаардагдах хангалттай хэмжээний мөнгийг авч үлдсэн байвал зохино. Мөн цахилгаан зуух, хөргөгч зэрэг зарим эд хогшил шинээр худалдан авах шаардлага ч гарч болох юм. Энд юу гэж хэлэх гэсэн юм бэ гэвэл зөвхөн орон сууц худалдан авахад бүх мөнгөө зарцуулалгүй нүүх, орон сууцаа тохижуулах, шинээр эд хогшил худалдан авахад хүрэлцэхүйц хэмжээний мөнгийг авч үлдсэн байх ёстойг сануулж байгаа юм.
Орон сууц худалдан авсны дараахь зардал
Хэрэв та орон сууц түрээслэгч бол таны орон сууцны үндсэн зардал тань cap бүрийн түрээсийн төлбөр л байна. Зарим тохиолдолд түрээсийн төлбөр дээр нэмж хэрэглэсэн ус, цахилгаан, холбооны зардлыг төлдөг. Харин та өөрийн орон сууцтай болсон нөхцөлд орон сууцны зардалд cap бүрийн зээлийн төлбөр, цахилгаан, дулаан, цэвэр, бохир ус, холбоо, телевиз, хог, СӨХ-ийн төлбөр /хэрэв банк шаардсан бол жилийн даатгалын төлбөр/ зэрэг орно.
Зээлийн сарын төлбөр. Зээлийн сарын төлбөр нь ижил хэмжээтэй байдаг бөгөөд түүнд нь зээлийн үндсэн өрийн тодорхой хэсэг /таны зээлсэн мөнгө/ болон зээлийн хүү /зээл ашигласны төлбөр/-ийн төлбөр багтдаг. Таны зээлийн сарын төлбөр нь нийт авсан зээлийн хэмжээ, зээлийн хүү, зээл эргэн төлөх хугацаа, тогтмол эсвэл хувьсах хүүгийн алийг нь хэрэглэж байгаагаас хамааран өөр өөр байна.
Тухайлбал, тогтмол хүүтэй зээлийн төлбөрийн хувьд:
|
Зээлийн хэмжээ
|
Жилийн хүү
|
Хугацаа
|
Cap бүрийн төлбөр
|
|
15.000.000 төг
|
14%
|
10 жил
|
232.900 төг
|
|
15.000,000 төг
|
14%
|
15 жил
|
199.761 төг
|
Доорхи хүснэгтээр зээлийн хэмжээ болон хүү нь зээлийн сарын төлбөрт хэрхэн нөлөөлж болохыг харуулав. Хүснэгтээс, зээлийн хэмжээ болон хүү өсөх тусам зээлдэгчийн төлөх cap бүрийн төлбөр нэмэгдэж байгааг харж болно. Та зээлийн сарын төлбөрийг хэрхэн тооцож буйг сонирхож байж магадгүй. Энэ нь зээл төлөх хугацаа дуусах /cap бүр ижил хэмжээний төлбөр хийсээр 10 жилийн дараа ч юмуу 15 жилийн дараа/-д таны авсан үндсэн зээлийн өр болон зээл олгосон байгууллагын авах ёстой хүүгийн төлбөр бүхэлдээ төлөгдөж дуусна гэсэн үг юм. Үүний дараа орон сууц тань бүрэн таны мэдлийн өмч болж, түүнийгээ захиран зарцуулах асуудал тань чөлөөтэй болно.
Орон сууцны зээлийн сарын төлбөрөө тооцож үз.
Хэрэв та хичнээн хэмжээний зээл авах шаардлагатайгаа /орон сууц худалдан авах үнээс урьдчилгаа төлбөрт өөрөөс гаргах хэсгийг хасаад/ болон зээлийн жилийн хүүгийн хувь хэмжээгээ мэдэж байгаа бол дараах хүснэгтээс 10 жилийн хугацаанд тогтмол хүүтэй төлөх зээлийн cap бүрийн төлбөрийн хэмжээг мэдэж болно.
|
Зээлийн хэмжээ
(төг)
|
Зээлийн хүү
|
||||||||||
|
10%
|
11%
|
12%
|
13%
|
14%
|
15%
|
16%
|
17%
|
18%
|
19%
|
20%
|
|
|
1,000,000
|
13,215
|
13,775
|
14,347
|
14,931
|
15,527
|
16,133
|
16,751
|
17,380
|
18,019
|
18,667
|
19,326
|
|
2,000,000
|
26,430
|
27,550
|
28,694
|
29,862
|
31,053
|
32,267
|
33,503
|
34,760
|
36,037
|
37.334
|
38.651
|
|
3.000,000
|
39,645
|
41,325
|
43,041
|
44,793
|
46,580
|
48,400
|
50,254
|
52,139
|
54,056
|
56,002
|
57,977
|
|
4.000,000
|
52,860
|
55,100
|
57,388
|
59,724
|
62,107
|
64,534
|
67,005
|
69,519
|
72,074
|
74.669
|
77,302
|
|
5.000.000
|
66,075
|
68,875
|
71,735
|
74,655
|
77,633
|
80,667
|
83,757
|
86,899
|
90,093
|
93,336
|
96,628
|
|
6,000,000
|
79,290
|
82,650
|
86,083
|
89,586
|
93,160
|
96,801
|
100,508
|
104,279
|
108,111
|
112,003
|
115,953
|
|
7.000.000
|
92,506
|
96,425
|
100,430
|
104,518
|
108,687
|
112,934
|
117,259
|
121,658
|
126,130
|
130,671
|
135,279
|
|
8,000,000
|
105,721
|
110,200
|
114,777
|
119,449
|
124,213
|
129,068
|
134,010
|
139,038
|
144,148
|
149,338
|
154.605
|
|
9,000,000
|
118,936
|
123,975
|
129,124
|
134,380
|
139,740
|
145,201
|
150,762
|
156,418
|
162,167
|
168,005
|
173,930
|
|
10,000,000
|
132,151
|
137,750
|
143,471
|
149,311
|
155,266
|
161,335
|
167,513
|
173,798
|
180,185
|
186,672
|
193,256
|
|
11,000,000
|
145,366
|
151,525
|
157,818
|
164,242
|
170,793
|
177,468
|
184,264
|
191,177
|
198,204
|
205,340
|
212,581
|
|
12,000,000
|
158,581
|
165,300
|
172,165
|
179,173
|
186,320
|
193,602
|
201,016
|
208,557
|
216,222
|
224,007
|
231,907
|
|
13,000,000
|
171,796
|
179,075
|
186,512
|
194,104
|
201,846
|
209,735
|
217,767
|
225,937
|
234,241
|
242,674
|
251,232
|
|
14,000,000
|
185,011
|
192,850
|
200,859
|
209,035
|
217,373
|
225,869
|
234,518
|
243,317
|
252,259
|
261,341
|
270,558
|
|
15,000,000
|
198,226
|
206,625
|
215,206
|
223,966
|
232,900
|
242,002
|
251,270
|
260,696
|
270,278
|
280,009
|
289,884
|
|
16,000,000
|
211,441
|
220,400
|
229,554
|
238,897
|
248,426
|
258,136
|
268,021
|
278,076
|
288,296
|
298,676
|
309,209
|
|
17,000,000
|
224,656
|
234,175
|
243,901
|
253,828
|
263,953
|
||||||