Энэ сэдэв бол Монголын архитектурын түүх, өвөрмөц байдал, онцлог шинжийг тодоос тод илэрхийлсэн амьд жишээ гэдэгт маргах хүн цөөхөн байхаа. Энэ талаар бичих болсон шалтгаан нь саяхан болсон Азийн архитекторуудын 15-р их хурал Монгол улсад маань болж өнгөрсөнтэй холбоотой юм. 1999 онд ТИСургуулийн Архитектурын ангийн 3-р курсын оюутан байх өвөл Япон улсын нэртэй архитектор Монгол гэрийг орчин үеийн шинэ технологиор хийснээ авч ирсэн бөгөөд тэрхүү шинэ гэрийг Найрамдал зусланд барихаар болж уг багийн бүрэлдхүүнд хэсэг оюутан багштай миний бие оролцсон юм. Тэрхүү шинэ гэрийг барих ажил 3 цаг орчим үргэлжилсэн бөгөөд хийцийн хувьд сайжруулсан хөнгөн цагаан рам ханан хийцтэй каркас босгоод ганцхан дан битүү цагаан бүрээстэй байсан нь маш содон шинэлэг зүйл байсан. Тэрхүү дан бүрээс нь ус чийг нэвтрүүлэхгүйн дээр дотор дулааныг хадгалахдаа сайн урд хэсгээрээ байгалийн гэрэл нэвтрүүлж байгаа нь гэрийн дотоод орон зайг саруулхан уужим, цэвэрхэн тохилог болгож байсан нь их содон сонин санагдаж байлаа. Мөн гэрийн тооно, зуух яандан гээд бүх л зүйл нь шинэ санаа шийдлийг гаргаж, Монгол гэрийн уламжилалт онцлогт тохируулж хийсэн бүтээл байсан юм.

Шинэ гэрийг барьж дууссаны дараа энэ гэр дотороо анхны галыг асааж нээлт хийсэн. Нээлтэнд тухайн үеийн хотын ерөнхий архитектор гээд нилээд олон албаны хүмүүс ирсэн байсан. Ихэнхи хүмүүс шинэ гэрийг эерэгээр хүлээж авсан ч бас багагүй хүмүүс эргэлзэж манай орны цаг агаарын нөхцөлд огт тохирохгүй зүйл гэж байсныг ч нуух юун. Мэдээж шинэ зүйл бүхэн төгс байдаггүй шүү дээ. Гал асаах үед зуухыг тойрсон зузаан модон тавцан халж зарим хэсгээрээ түлэгдэлт үүссэн. Мөн тооно арай битүүмжлэл сайтайгаас болсоноос уу, зуухнаас гарах утаа хурдан гадагшлахгүй байсан санагдаж байна. Мөн гэрийн бүрээс нь гэрийн дунд талаас урагшаа бүх хэсгээрээ байгалийн гэрэл нэвтрүүлж байгаа нь саруулхан цэвэрхэн орчны мэдрэмж төрүүлж байсан ч орой гэрийн доторхи бүх хөдөлгөөн байр байдал харагдаж байсан нь зөвхөн дээвэр хэсгээр гэрэл нэвртүүлдэг болгомоор сэтгэгдэл төрж байлаа. Энэ бүхэн ямар ч гэсэн шинэ зүйл шинэхэн санаа байсан болохоор бид бүгд л сэтгэл хөдлөн баяртай байсан гэдгээ одоо ч гэсэн дурсмаар байна. Энэ үеэс л би гадны хүн ингэж сэтгэж хийх гэж зорьж ирж байхад Монгол гэрийг илүү сайн мэдэхийн хувьд бид ч бас яагаад болохгүй гэж хэмээн монгол гэрээ шинэчлэхийг нууцхан мөрөөддөг болсон билээ.

Энэ онд улаанбаатар хотод болсон Азийн архитекторуудын 15-р их хуралд ирсэн японы архитектор Arch.Prof. Nobuaki FURUYA сан илтгэл тавьж байхдаа Монгол гэрийг эртнээс судлаж шинэ технологоор бүтээхийг оролдоод бүтэлгүйтсэн тухайгаа ярихад тэр үед уулзаагүй ч гэсэн эчнээ танил болсон тэрхүү нэртэй архитектортой нүүр тулан уулзах болсондоо баярлаж билээ. Хурлын төгсгөлд сэтгэгдэлээ хэлж, Нүүдэлчин Монголын гэрийн шинэ үеийг, шинэ санааг гаргах уриаг нийт архитекторууддаа гаргахыг хүссэн боловч боломж гараагүй юм. Би архитектор FURUYA саны хийсэн, шинэ гэр одоогийн уламжлалт гэрийг үгүйсгэх санаатай биш харин орчин үеийн хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн өвөрмөц гэр бий болох цаг болсныг харуулсан сайн бүтээл болсон гэж дүгнэж байна. Техник технологи асар өндөр хурдан хөгжиж байгаа өнөө цагт хүний амьдрах орчин ч тодорхой хурдаар өөрчлөгдөж байгаа нь бодит байдал. Монгол хүн энэ ертөнц дээр амьдарч байгаа цагт Монгол гэр бол хэзээ ч алга болохгүй. Харин гэрийн уламжилалт мөн чанарыг алдагдуулахгүйгээр ирээдүйг харсан шинэ технологитой гэр бидэнд хэрэгтэй биш гэж үү? УБ хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөгөөр 2020-2030 он гэхэд хотын ихэнх хэсэг нь төвлөрсөн шугам сүлжээтэй орон сууцанд амьдархаар төлвөлсөн болов ч бидний мэдэх гэр хороолол тодорхой хэсгээрээ үлдэх л болно.

Өнөөдрийн байдлаар Монгол улсын хэмжээнд нийт хүн амын 70%, Улаанбаатар хотын 59%, аймгийн төвийн 80-90% гэр хороололд амьдарч байна. Энэ их тоо ирээдүйд багасах нь тодорхой боловч хир урт хугацаа зарцуулахыг тэр бүр мэдэхгүй шүү дээ. Харин миний яриад байгаа шинэ бөгөөд шилдэг, тохилог Монгол гэрийг бүтээж, тэр бүтээлийг ард олон маань таашааж байвал ирээдүй маань биднийг муулахгүй л байх. Магадгүй одоо тулгамдаад байгаа агаарын бохирдлыг эрс бууруулах орчинг бүрдүүлэх гол чухал алхам ч болж мэдэх юм. Тиймээс Монгол гэрийг гэр бүлээр амьдрах гэр, нийтийн хэрэгцээнд ашиглах гэр, түр ашиглах гэр, хурдан босдог гэр гэх мэтээр ангилан, галд тэсвэртэй дулаан дуу тусгаарлах шилдэг шийдэлтэй, энэ үеийн шинэ гэрийг бүтээхийг нийт мэргэжил нэгт архитекторууд, инженерүүддээ уриалж байна. Монгол хүн болж төрсөнөөрөө, бид эх орноороо, өвөг дээдсээрээ, түүхээрээ бахархдаг. Бид гэрээрээ бахархдаг. Гэхдээ бид монгол гэрээ хир сайн мэдэх билээ. Гэр хэзээ үүсээд хэрхэн хичнээн удаа өөрчлөгдөж байсныг мэдэх бил үү. Далайд дусал нэмэр гэдэг шиг та бүхний мэдлэгт нэмэр болох бол уу хэмээж өөрийн судалсан Монгол гэрийн түүхийн талаар жаахан мэдээлэл хүргэе. Гэрийн талаар Монголын эрдэмтэдээс гадна олон орны эрдэмтэн мэргэд судлаж байсан, одоо ч судалсаар л байгаа юм билээ. Мөн гадныхан ч судалж хийсэн, туршсан туршилга ч байсан.

Та бүхэн сайн мэдээлэл олохыг хүсвэл Д.Майдар гуайн “Монголын архитектур ба хот байгуулалт”, Д.Майдар Д.Дарьсүрэнгийн “ГЭР” Угсаатны түүхийн 1-р боть зэргээс маш их мэдээлэл олж болох юм.

МЭӨ 10-3 мянган жилийн тэртээд агуй, хиймэл агуйн оромжоос гарч зэрлэг амьтадыг гаршуулж, гэрт тэрэг, ханат гэрийн үүсэл үүссэн байдаг тухай маш олон олдвор баримт байдаг. Гурван мянган жилийн өмнө Монголын газар нутагт хүрэл зэвсгийн үе байсан бөгөөд орон сууцаа бүрэх эсгий үйлдвэрлэх болж Монголын эсгий гэр үүссэн. Энэ үеийн гэрийн хэлбэр хийц нь XIII зууны үеийн монгол ханат гэртэй төстэй байжээ. Эртний Хятадын түүхч Сыма-цзян м.э.ө 1400 он буюу 104 онд бичсэн түүхэн тэмдэглэлд Хан улсаас Хүннүгийн Шаньюй хаан сууц-эрүкэ ба гэрт амьдардаг байсныг онцлон зааж байжээ. XIII-XV зууны хүртэл гэр нь орчин үеийн гэртэй нилээд төстэй байсан боловч өөр зүйл ч бас байж ээ.

Түүхэн тэмдэглэлээс үзвэл саваа ба нарийн модоор хийсэн дугуй хэлбэртэй майхантай төстэй гэрийнхээ голд гал түлдэг байсан учраас утаа гарч болохуйц бөгөөд гэрэл оуулах зорилгоор орой дээрээ гэгэвчтэй, дээвэр туурга, үүдийг нь эсгийгээр хийж байжээ. Харин XVI зуунаас одоогийн хэлбэр түгээмэл болжээ. Монгол гэр нь хөгжлийн явцдаа гол хийцүүд нь амархан нийлж салдаг зөөж барьж буулгахад хялбархан болжээ. Тухайлбал 6-с доош ханатай нэг гэрийг 2 эр хүн нэг цагийн дотор буулгах юмуу босгож чаддаг байна. Гэрийн багтаамжийг гэрийн хананы тоогоор тодорхойлдог байжээ. Нэг хананд нэг хүн ор дэвсгэр, эд хогшилтойгоо багтдаг гэж үздэг, эхэн үедээ сондгой тоогоор хийдэг байж байгаад сүүлдээ тэгш тоогоор хийдэг болжээ.

Жишээ нь: 4,6,8,10,12 ханатай байдаг. Гэрийн хана бүтээцийг хэмжихдээ монголчуудын заншсан уртын хэмжээний нэгжээр алд, тохой, төөгөөр хэмждэг байжээ. Үүнийг метрт хөрвүүлэхэд хана нь 1алд, 1төө буюу 160+20=180см эсвэл 176+22=198 см байжээ. Унь нь 9-11 мухар тохой 288-352см, тооно нь голчоороо 1 алд, 1тохой, 1төө буюу 160+32+20=212см, эсвэл 176+40+22=238см, баганы ёзоороос тоононы цамхаг хүртэл 15 мухар тохой буюу 4.8-5.2см, ханыг тойруулсаны дараа гэрийн дугуйг голчоор нь хэмжихэд 4 алд, 4 тохой, 4 төө буюу 8.18 метр хэмжээтэй байсныг шинжилгээний баримтууд гэрчилдэг байна.

XVI зуунаас хойш одоогийн хэлбэр хийцийг ашиглаж байгаа бөгөөд энэ хийц нь өдийг хүртэл буюу 5-н зуунд өчүүхэн төдий л өөрчлөгдсөн байна. Монгол орон маань өнөөгийн XXI зуунд сууршилийн хөгжилөөр дэлхийн өндөр хөгжилтэй оронтой хөл нийлүүлэн алхаж, хотын соёлд өдөр ирэх тутам зохицож байна. Одоо бидэнд хамгийн сүүлийн үеийн гэж хэлэх бүх л зүйл цаг алдахгүй олддог болсон. Тийм ч учир бид саяхан болтол мөрөөддөг байсан өндөр барилга, шилэн хийц хөнгөн дулаалгын материалыг энгийн хэрэгцээ болгож чадсан. Гэвч харамсалтай нь Монгол гэрийн маань зарим нэг ус тусаарлах, дулаалгын материалын чанар сайжирснаас биш орчин үетэй хөл нийлүүлсэн шинэ санаа гараагүй л байна. Тийм учраас л энэ цаг үеийн өндөр хэрэгцээг хангасан, магадгүй ирээдүйн 5н зуунд өөрчлөгдөхгүй гэрийн шинэ загвар гарах цаг нь болсон гэж бодож байна. Бид гэр хороолол гэхээр утаа тортогтой, хог хөглөрсөн, ундуй сундуй хэсгийг шууд л санах биз. Тэгээд л аль болох л төвлөрсөн системтэй орон сууцтай болохыг илүүд үздэг. Гэвч энэ бүх асуудлыг шийдчихсэн цоо шинэ гэр сууцтай болбол олон зүйл өөрчлөгдөнө гэдэгт итгэж байна. За ингээд санаа дэвшүүлсэн сэдвийг минь сонирхон уншсан танд баярлалаа. Таны зүүдэнд орсон санаа биелэлээ олж бүтээл төрөх болтугай гэж ерөөгөөд дуусгая. Таньд амжилт хүсье.

Архитектор Д.Хан-Уул

Khan-uul хэрэглэгчийн ирүүлсэн мэдээлэл