Улаанбаатар хот үүсэн байгуулагдсаны 370 жилийн ойд зориулсан эрдэм шинжилгээний бага хурал болсон билээ. Энэ хурлаар ямар зүйлсийн талаар ярилцсаныг хүргэе. Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал, Засаг даргын Тамгын газар, Шинжлэх ухааны академитай хамтран зохион байгуулсан “Нийслэлийн хөгжил-Шинжлэх ухаан, технологи” сэдэвт бага хуралд манай улсын шилдэг эрдэмтэн, доктор профессорууд оролцож, Улаанбаатар хотыг дүгнэж цэгнэсэн юм. Түм түжигнэж, бум бужигнасан их хотын амьдрал өөрийн голдрилоороо урсаж, түүнийг өөдлөн дэвжээхийн төлөө нийслэлтэй нэр нэгдсэн бүхэн хичээн зүтгэж буй. Тиймээс ч эрдэмтэн, докторууд оюун ухаанаа билүүдэн, хотын хөгжилд санаагаа нэмэрлэхээр цуглажээ.

 

 

Дэлхий нийтийн хөгжлийн гол хандлага болсон шинжлэх ухаанд түшиглэсэн зорилттой манай нийслэл ч хөл нийлүүлэн алхахын тулд тулгамдсан асуудал, хэтийн төлөвөө шинжлэх ухаанчаар харж, дүгнэх нь энэ хурлын гол зорилго байсан юм. Эрдэм шинжилгээний бага хурлын нээлтийн үеэр Монгол улсын Шадар сайд М. Энхболд хэлсэн үгэндээ, ардчилал, зах зээлийн нийгмийн шинэ замыг сонгон хөгжиж буй манай улс дэлхийн өндөр хөгжилтэй улсуудтай мөр зэрэгцэн алхахын тулд шинжлэх ухаан, технологи, судалгааны ажлын үр дүнг дээшлүүлэх хэрэгтэй. Ингэж шинээр цуглуулсан мэдлэг, мэдээллийнхээ үр ашгийг нэмэгдүүлэн ашиглавал хөгжлийн олон асуудлаа амжилттай шийдвэрлэж чадна гэдгийг онцолж байв. Энэхүү хуралд нийт 10 илтгэл тавигдсан бөгөөд нийслэлийн Эрхзүйн байдлын тухай хууль, эдийн засгийн бие даасан байдал, хөгжлийн тулгамдсан асуудал, хот байгуулалт зэрэг амин чухал асуудлыг илтгэгчид онцолсон байв.

 

 

Эрдэм шинжилгээний хурлын хамгийн эхний илтгэлийг НИТХ-ын дарга Т.Билэгт “Улаанбаатар хотын түүх, хөгжлийн тулгамдсан асуудлууд” сэдвээр тавьсан юм. Улаанбаатар хотын хүн амын тоо 1999-2004 онд 33.6 хувиар өсч, 2007 онд дэлхийн саятан хотуудын 107-д бичигдэх болсон. Ингэж хүн ам нэмэгдэхийн хэрээр хотын ачаалал нэмэгдэж, хүндрэл бэрхшээл гарч байгаа ч өсөн нэмэгдэж буй хүн амаа хөгжлийг дэмжих нөөц, хүч болгон ашиглаж болохыг НИТХ-ын дарга Т.Билэгт илтгэлдээ дурдаж байв. Мөн тэрбээр хотын суурьшлыг удирдан зохион байгуулах, гэр хорооллын хөгжлийг тодорхойлох, Улаанбаатар хотын санхүүгийн чадавхийг бэхжүүлэх, хотын засаглалын түвшинг дээшлүүлэх гэсэн дөрвөн асуудлыг хотыг хөгжлийн гол чиглэл гэж үзэн, зохицуулах арга замыг тайлбарлаж байлаа. Тухайлбал, 11 гэр хорооллыг орон сууцжуулахаар төлөвлөсөн бөгөөд таван хорооллын барилгын ажил эхэлжээ. 1954 оноос хойш таван удаа хотын ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулсан ч хүн амын механик өсөлтийг тооцоогүй, салхины дээд талд гэр хорооллыг байршуулсан зэрэг алдаатай төлөвлөлт байна. Үүний зэрэгцээ Улаанбаатар хотын авто замын сүлжээ 50 жилийн өмнөх төлөвлөлтөөр явагдаж байгаа бөгөөд авто машины тоо тэр үед тооцоолсноос 110 дахин өсчээ.

 

Сайн оновчтой төлөвлөгдсөн хот байгаль орчин эрүүл, хүн ам зохистой байршсан, эдийн засгийн өсөлттэй, аливаа эрсдлээс хамгаалагдсан байдаг. Харин өнөөдөр энэ бүх таатай нөхцөл эсрэгээрээ байгаа нь ерөнхий төлөвлөгөөний алдаа гэнэ. Өдөр тутам яригдаж, толгойны өвчин болсон агаарын бохирдол, замын түгжрэл, байгаль орчны доройтол, хог хаягдал, нийтийн тээвэр, орон сууцны хомсдол зэргийг шийдвэрлэхийн тулд нийслэл өөрийнхөө олсон мөнгийг өөрөө захиран зарцуулах эрхтэй болох нь чухал юм. Үүнийг хуралд оролцсон бүх эрдэмтэд санал нэгтэй дэмжиж байсан бөгөөд хэрэгтэй зүйлдээ захиран зарцуулах эрх нээгдсэнээр маш олон асуудлыг шийднэ гэж үзэж байв. Хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жийнэ гэсэн үг байдаг даа. Тэгэхээр хэдий чинээ эрх мэдэл, хөрөнгөтэй байна, тэр хэмжээгээрээ тулгамдсан асуудлаа цөөлөх боломжтой юм. Үүнээс гадна хурлаар яригдсан бас нэг чухал асуудал бол хотын даргыг Иргэдийн төлөөлөгчид бус нийслэлчүүд өөрсдөө сонгож, хааяа нэг хуралддаг бус байнгын хотын парламенттай болох байв. Энэ бүхэн нь Улаанбаатар бие даан хөгжихийн үндэс гэж тэд үзэж байлаа. 

 

 

 

Улаанбаатар хотын 2021 он хүртэлх хөгжлийн алсын харааг “Хүнээ эрхэмлэн дээдэлсэн, байгаль орчныхоо онцлогт зохицсон, дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх чадвартай, өндөр технологид суурилсан үйлчилгээ, оюуны багтаамжтай бага оврын бүтээгдхүүний үйлдвэрлэл тэргүүлсэн эдийн засагтай, дэлхийн дундаж хөгжилтэй нийслэлүүд хөгжлийн түвшинд хүрсэн хот болоход оршино” гэж доктор, профессор Л.Цэдэндамба илтгэлдээ дурдаж байв. Ингэж Улаанбаатар хотын алсын харааг тодорхойлохдоо суурьшлыг оновчтой зохион байгуулж, дагуул хотуудыг хөгжүүлэх нь чухал гэж үзжээ. Энэхүү санааг НИТХ-ын дарга Т.Билэгт хөгжлийн тулгамдсан асуудалд оруулж, Багануур, Налайх, Багахангай дүүргийг 100 мянга хүртэлх хүн амтай, орчин үеийн хот болгон хөгжүүлэх нь нийслэлийн суурьшлын хүндрэл арилах гол арга гэж үзэж байв. Профессор Л.Цэдэндамба ч энэ санааг баталж,

 

-Багануур, Багахангайг уул уурхай, барилгын материал, мал аж ахуйн гаралтай түүхий эдийг бүрэн боловсруулж, экспортын бүтээгдхүүнтэй дүйцэхүйц үйлдвэрлэл эрхэлдэг зам тээврийн зангилаа хот болгох,

-Налайхыг аялал жуулчлал, өндөр технологид тулгуурласан оюуны багтаамжтай бага оврын бүтээгдхүүний чиглэлээр,

-Сонгино-Туулын бүсийг эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариалангийн фермерийн аж ахуй, арьс шир, ноос ноолуур боловсруулах үйлдвэрийн чилэлээр

-Жаргалантыг нефть боловсруулах үйлдвэрлэл, агуулахын аж аж ахуйн чиглэлээр хөгжүүлвэл Улаанбаатарыг тэтгэх гол амин судас болохыг тодорхойлж байв. Хэрэв түүнийг амжилттай хэрэгжүүлж чадвал 2016-2021 онд нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдхүүн 12 мянгаас доошгүй ам долларт хүрч, дэлхийн дундаж орлоготой хотуудын тоонд багтах аж.

 

Одоо Улаанбаатар хот Монгол улсын дотоодын нийт бүтээгдхүүний 49 орчим хувийг үйлдвэрлэдэг. Гэтэл дэлхийн томоохон хотуудын тоонд ордог Бээжин таван хувь, Токио 27 хувь, Москва 23 хувийг л үйлдвэрлэдэг байна. Ингэж дэлхийн хотуудаас хэд дахин илүүтэйгээр улсдаа хөрөнгө оруулалт хийдэг Улаанбаатар хот дэвшүүлсэн оновчтой зорилтуудаа хэрэгжүүлсэн цагт дэлхийд томоохон байр суурь эзэлсэн хот болоход бүтэхгүй зүйлгүй гэдгийг эрдэмтдийн судалгаа харуулж байгаа юм. Ингэж ээлж дараалан илтгэл тавигдсаны дараа төлөөлөгчид саналаа хэлсэн. Доктор С.Бүдням нийслэл шинжлэх ухаан, технологийг дэмжиж, хөгжүүлсэн бүтэцтэй болж, өөрөө санхүүжүүлдэг болъё гэсэн санааг дэвшүүлж, Улаанбаатар хоттой холбоотой мэдлийн сан байгуулах хэрэгтэйг онцолж байв. Харин А.Цанжид нийслэлийн Эрхзүйн байдлын тухай хуульд нийслэлийн эрх, үүрэг, давуу тал, удирдлага ямар байх, оршин суугчдын эрх ашигт нийцсэн цомхон хууль байх нь зүйтэй гэсэн саналыг дэвшүүлж байв. Үүний дараа нийслэлийн Засаг даргын орлогч Б.Мөнхбаатараар ахлуулсан “Хот төлөвлөлт”, Д.Ганболдоор ахлуулсан “Байгаль орчин” гэсэн салбар хуралдаанууд үргэлжилсэн юм. Ийнхүү их хот түүхт ойнхоо өмнө хөгжлийн чиг хандлагаа шинжлэх ухаанчаар харж, цаашдын чиг хандлагаа эрдэмтэн мэргэдийн ухаанаар тодорхойллоо.