Далайн төвшнээс дээш 1310 метрт 4700 га газрыг эзлэн оршдог нийслэл Улаанбаатар хотын хүн амын тоо 1 044 500-д хүрээд байна. Хүн амын тоо болоод бусад зарим үзүүлэлтээрээ дэлхийн томоохон хотын нэгд зүй ёсоор тооцогдоно. Гэвч хөгжлийнхөө чигийг нэгмөсөн тодорхойлж, хандах зүгээ тогтоож хараахан амжаагүй байна. Чухам тиймээс НИТХ, НЗДТГ-аас санаачлан “Нийслэлийн хөгжил-Шинжлэх ухаан технологи” сэдэвт эрдэм шинжилгээний бага хурлыг өнөөдөр зохион байгууллаа. Нийслэл хот үүсэн байгуулагдаад зургаан жаран, нэгэн аравныг туулсан гэх боловч Алтан тэвшийн хөндий буюу одоогийн энэ байршилдаа бууриа застлаа олонтаа нүүдэллэснээс үүдэн хотжилт нь харьцангуй хожуу хөгжжээ. Өргөө, Их хүрээ нь нийтдээ 28 удаа нүүдэллэсний дотор 1719 оноос хойших гуч орчим жилд 17 удаа нүүдэл хийсэн гэх баримт түүхийн сурвалжид байдаг ажээ. Хотын түүхийг судалдаг эрдэмтэд Их хүрээний суурьшлыг 1778 оноос тогтворжсон гэж үздэг байна. Дэлхийн 107 дахь саятан /хүн амынхаа тоогоор/ хот болон бүртгэгдсэн Улаанбаатар хот 1954 оноос л Ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу хөгжиж эхэлжээ. Тиймээс орчин үеийн шийдлээр, тодорхой зорилго, төлөвлөгөөтэйгээр хөгжсөн түүхийг тэр үеэс түүчээлж болно гэсэн үг. Энэ өнцгөөс харвал Улаанбаатар нь харьцангуй шинэ залуу хот ч гэж болно. Нийслэлийн түүхийн нэгэн шинэ хуудас 21 дүгээр зууны эхнээс нээгдсэн гэж түүхч эрдэмтэд үзэж байна. Учир нь тэр үеэс хотын хүн амын өсөлт нэмэгдэж, тэр хэрээр хотын дэд бүтэц,нийгэм эдийн засаг, нийтийн үйлчилгээний чиглэлээр шинэчлэл хийн хотжилтын давалгаа хүчтэй өрнөсөн гэж НИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга Т.Билэгт илтгэлдээ онцолсон.

 

 

Өдгөө Улаанбаатар хот дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 49 хувийг дангаар үйлдвэрлэж байна. Гэтэл энэ үзүүлэлт Бээжинд 5, Токиод 27, Москвад 23 хувьтай л байдаг байх юм. Түүнчлэн улсын төсвийн 34 хувийг төвлөрүүлэхийн дээр барилга, худалдаа, үйлчилгээ, тээвэр холбоо, нийгмийн бусад үйлчилгээний 70 хувь нь Улаанбаатар хотод төвлөрч байна. Одоогоор 4000 орчим аж ахуйн нэгж, байгууллага нийслэлд бүртгэлтэйгээр үйл ажиллагаа явуулж байна. Эдгээр үзүүлэлтүүд нь нийслэл хотод эдийн засгийн хүчтэй төвлөрөл бий болсныг, нөгөө талаас нийслэлийн эдийн засаг бүтцийн хувьд тэнцвэргүй, жижиг үйлдвэр үйлчилгээ давамгайлсныг харуулж байгаа юм. Тиймээс Улаанбаатар хот дэлхийн бусад нийслэлийн нэгэн адил эдийн засгийн хувьд бие даасан бүтэцтэй байхын чухлыг доктор, профессор Г.Нямзагд илтгэлдээ дурдлаа. “Улаанбаатар хот эдийн засгийн биеэ даасан чадамжтай болоход нэгдүгээрт, төсөв санхүүгийн харьцангуй бие даасан байдлыг хангах, хоёрдугаарт, нийслэлийн өмчийг өсгөх, өгөөж үр ашгийг нь дээшлүүлэх санхүүгийн корпораци байгуулах, гуравдугаарт хотын эрхзүйн орчныг сайжруулах, ялангуяа нийслэлийн татварын хуульчлалыг нэн даруй эхлүүлэх шаардлагатай” гэж тэрбээр онцлон тэмдэглэсэн юм. Мянганы хөгжлийн зорилтод 2015 он гэхэд Улаанбаатар хотын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээг 6,8 саяд хүргэх, ядуурлын төвшинг 17 хувь болгон бууруулах, ажиллах хүчний оролцооны төвшинг 70 хувь болгон өсгөхөөр тусгагдсан. Зургаан жил гэдэг хотын хувьд бол богино хугацаа. Тиймээс энэхүү зорилтыг хэрэгжүүлэх гарц нь Улаанбаатар хотыг ойрын хугацаанд өөрийгөө тэтгэх эдийн засагтай, хүнсээ хангах чадамжтай,иргэн бүр нь ажил хөдөлмөр эрхэлж тогтвортой орлоготой болгох явдал гэж эдийн засагчид тодорхойлж байна.

 

 

 “Нийслэлийн хөгжил-шинжлэх ухаан, технологи” эрдэм шинжилгээний бага хуралд Одон орон судлал, геофизикийн хүрээлэнгийн газар хөдлөл судлалын секторын эрхлэгч М.Өлзийбатын тавьсан илтгэл олны анхаарлыг татаж байлаа. Улаанбаатар хот газар хөдлөлийн идэвхтэй бүсэд шилжсэнийг болохыг эрдэмтэн онцлон анхааруулж байлаа. 2004 оны дөрөвдүгээр сараас одоог хүртэл Улаанбаатар хотод 2500 газар хөдлөлт бүртгэгджээ. Үүнээс зуу гаруй нь гурван магнитутын хүчтэй байжээ. Түүнчлэн мөн хугацаанд дөрөв болон түүнээс дээш магнитутын хүчтэй газар хөдлөлт гурван удаа бүртгэгдсэн нь анхаарахгүй өнгөрөх аргагүй аюултай үзэгдэл юм байна. Нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүргийн нутаг Эмээлт өртөө, Сонгино, Нисэх орчимд болон Түргэний гол, Хустайд газар хөдлөлтийн улмаас хагарал үүсчээ. Одоогийн байдлаар чичирхийлэл газрын гүнд 15-аас бага километрийн гүнд явагдаж байгаа ажээ. Хотоос 50 километрийн алсад 7,5 магнитутын хэмжээтэй газар хөдөлсөн тохиолдолд энэ нь хотын төвдөө хадан хөрсөндөө 7-8 баллын хүчтэй мэдрэгддэг байна. Эмээлт өртөө,Өлзийт хорооллын орчимд газар хөдлөлийн идэвх нь сэргэж байгаа нь хамгийн аюултай юм. Булган аймгийн Могод сум, Дундговь аймгийн Дэрэн сум нь манай орны газар хөдлөлийн хамгийн идэвхтэй бүс байсан бол одоо бүсийн хил нийслэл хот орчимд, хотын төвд шахам ирээд байгаагаас хот байгуулалт, барилгын чанарын асуудал зүй ёсоор тавигдаж байлаа. Улаанбаатар хотод дээхэн үед бол угсармал барилгууд зонхилж байсан бол одоо цутгама, холимог бүтэцтэй барилгууд олноор бий болж байна. Барилгын материалын 75 хувийг гадаадын улс орнуудаас оруулж ирж байгаа нь барилгын материалын чанарын асуудал анхаарал татахын дээр хөрөнгө оруулалтын урсгал ч гадагш чиглэсэн байгааг эрдэмтэд шүүмжилж байсан юм.

 

 

 “Улаанбаатар хот орчмын газрын доорх усны экологийн өнөөгийн байдал, цаашдын зорилт” сэдвээр ШУА-ийн геоэкологийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн Д.Өнөржаргал илтгэл тавьсан юм. Улаанбаатар хотын ундны усны гол эх үүсвэр нь газрын гүний ус байдаг. Энэхүү газрын гүний усны судалгааны эхлэлийг 1946 онд ОХУ-ын /тухайн үеийн ЗХУ-ын/ эрдэмтэд тавьжээ. Одоогийн байдлаар газрын гүний усны нөөцийг дөрвөн цэгт судлан, ажиглалт мониторинг хийж байдаг байна. Газрын гүний ус нь жилийн 2,3,4 дүгээр саруудад хамгийн ихээр хомсдон 14-15 метрийн гүнд орж доошилдог бол 6,7,8 дугаар сард хамгийн ихээр нэмэгдэн 2-3 метрийн гүнд ойртон ирдэг байна. Улаанбаатар хотын усан хангамжийн дээд болон төв эх үүсвэр, ТЭЦ-, ТЭЦ-4-ийн орчимд байрлуулсан мониторингийн цэгийн ажиглалтаас харахад газрын гүний усны нөөц сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй буурсаар байгаа юм байна. Энэ нь ус хангамжийн эх үүсвэр болсон голын эрэг орчимд элс, хайрганы олборлолт хийх болсны дээр хот орчмын ногоон бүсэд суурьшсан айл өрхүүд дураараа худаг гаргаж байгаатай холбоотой юм байна. 2001-2008 онд газрын гүний ус 2,7 метрээр доошилсон гэсэн судалгаа гарчээ. Энэ үзүүлэлт ирэх 2010 онд гурван метрт хүрч буурна гэсэн тооцоо ч байна. Газрын гүний усны нөөц ийн хомсдож байхад нийслэлчүүдийн усны хэрэглээ улам бүр нэмэгдэж байгаа юм. Улаанбаатар хотын орон сууцанд амьдардаг нэг иргэн хоногт 410 литр ус хэрэглэдэг ажээ. Гэтэл энэ үзүүлэлт АНУ-д 190 литр, ХБНГУ-д 130 литр, БНСУ-д 112 литр, Унгарт 300 литр байдаг байна. Одоогийн байдлаар нийслэлийнхэн нэг хоногт 212 мянган шоометр ус хэрэглэж байгаа бөгөөд 2010 онд 286, 2020 онд 438, 2050 онд 708 мянган шоо метр болон нэмэгдэнэ гэж урьдчилан тооцоолжээ. Хэрэглээ нь өсч, нөөц нь багассаар байгаа энэ урвуу үзүүлэлтийг эерүүлэхэд нийслэлийн иргэн нэг бүрийн санаачлага, сэтгэл зүтгэл хэрэгтэйг эрдэмтэд онцлон өгүүлсэн. Бид өглөө босоод шүдээ угаахдаа 5-7 минут зарцуулдаг бөгөөд энэ хугацаанд цоргоо хаахгүй усаа гоожуулахад 15-20 литр ус урсан алга болдог байна. Мөн айл бүрийн ариун цэврийн өрөөний суултуурын ус хураагуурт 12 литр ус хуримтлагддаг. Ийм хэмжээний усыг өдөрт хэчнээн ч удаа урсгаж орхидогоо бид тооцоолдог бил үү. Энэмэтчилэн наад захын хэрэглээгээ хянаж чадвал нийслэлийнхээ хөгжилд, цаашлаад улс эх орныхоо ирээдүйд оруулж буй томоохон хөрөнгө оруулалт болох билээ.

 

Нийслэл Улаанбаатар хотыг дэлхийн хөгжингүй орны нийслэлтэй эн зэрэгцэхүйц хөгжүүлэхийн тулд тулгамдсан олон асуудал бий. Тэр дундаа хотын агаар, хөрс, усны бохирдол, Улаанбаатар хотын газар ашиглалтын асуудал гэхчилэн олон чухал сэдвүүдийг “Нийслэлийн хөгжил-шинжлэх ухаан технологи” эрдэм шинжилгээний бага хурлаар хөндөн тавьсан. Бид “Хотын амьдрал” булангийнхаа дараа дараагийн дугаараар эдгээр тулгамдсан асуудлын талаар сурвалжлан уншигч та бүхэндээ хүргэх болно.