Төв аймгийн Сэргэлэн сумын Хөшигийн хөндийд нисэх онгоцны буудал барих ажлын явц ямар байгааг ЗТБХБЯ-ны Зам тээврийн бодлогын газрын иргэний нисэх хариуцсан мэргэжилтэн Г.Батаас тодрууллаа.

 

 

-Юуны өмнө олон улсын нисэх буудал барих   шаардлагатай   болсныг ярих нь зөв байх. Улаанбаатар хотын Буянт-Ухаа дахь «Чингис хаан» олон улсын нисэх буудалд агаарын хөлгүүд буулт, хөөрөлтийг зөвхөн нэг талаас гүйцэтгэх хязгаарлагдмал талтай. Мөн нисэх буудлын урд талд байр­лах өндөр уулс нь нислэгийн аюулгүй ажиллагааны хангалт, тогтмолжилтод сөргөөр нөлөөлдөг. Олон улсын иргэний нисэхийн байгууллага ИКАО-аас нисэх буудлын аэродромын ашиглалтыг 95 хувиас дээш байхаар төлөвлөж, зохион байгуулахыг зөвлөдөг. Энэ нь ямар ч цаг агаарын нөхцөлд нисэх буудлын бэлэн байдал 95 хувиас дээш байх ёстой гэсэн үг. Судалгаанаас харахад, хаврын их салхитай үе буюу дөрвөөс долдугаар сард баруун хойноосоо нисэх буудлын зурвасны дагуу салхилах хүчтэй салхинаас шалтгаалж одоогийн нисэх буудлын ашиглалт 84-92 хувь, өвлийн улирлын 12, нэгдүгээр сард утаанаас шалтгаалж үзэгдэх орчин багассанаар 80-83 хувь болон буурч байна.

 

«Чингис хаан» олон улсын нисэх буудлаар 2003 онд нийт 350 мян­ган зорчигчид үйлчилж байсан. Өн­гөрсөн оны гүйцэтгэлээр 570 гаруй мянган зорчигч үйлчлүүлсэн нь аялал жуулчлал хөгжиж буй өнөө үед энэ тоо цаашид улам нэмэгдэх хандлагатайг харуулж байна. Иймд Улаанбаатар хотын олон улсын нисэх буудлын ашиглалтын хүндрэлийг арилгаж, үйлчилгээг тогтворжуулах, ирээ­­дүйн хөгжлийн суурь бий болгох, олон улсын агаарын тээвэрлэлтийг дэмжих үүднээс олон улсын нисэх буудлыг шинээр байгуулах зорилт тавин, зохих судалгааны ажил   хийж ирсэн. Гэхдээ 1991-1992 онд Азийн хөгжлийн банк, ИНЕГ хамтран Улаанбаатар хотод олон улсын нисэх буудал шинээр байгуулах, одоогийн байгаа нисэх буудлыг өргөтгөх, Налайх дүүргийн БХЯ-ны харьяа цэргийн нисэх буудлыг өргөтгөх зэрэг судалгаа хийсэн байдаг. Үүгээр тухайн үеийн болон ойрын 10 жилийн зорчигч, ачаа тээвэрлэлтийн хэмжээ, хэтийн төлөв, санхүүгийн үзүүлэлт, хөрөнгийн хязгаарлалт зэргийг үндэслэн «Чингис хаан» олон улсын нисэх буудлыг өргөтгөх нь зөв гэсэн дүгнэлт гаргаж «Улаанбаатар хотын олон улсын нисэх буудлын өргөтгөл» -ийн төслийг хэрэгжүүлж, 1997 онд дууссан.

 

 

-Азийн хөгжлийн банкны сан­хүүжилтээр 1993 онд Улаанбаатарт алсдаа шинэ нисэх буудал байгуулах чиглэлээр AЕROTECH /AIRWAYS ENGINEERING ASSOCIATES компани, Upham International Corporation/,   ИНЕГ хамтран Улаанбаатарын олон улсын нисэх буудлыг бай­гуулах боломжтой долоон газрыг сонгон судалсан байдаг. Энэ хү­рээнд ИНЕГ-аас ирээдүйтэй гэж тодорхойлсон нисэх буудлын талбайн зориулалтаар сонгох боломжтой долоон газрын хувьд урьдчилсан дүн шинжилгээ хийсэн. Улаанбаатар орчим олон улсын томоохон нисэх буудал байгуулах тохиромжтой газар зүйн байрлалыг сонгох судалгаа хийсэн. Үүний үр дүнд хамгийн боломжтой гэж Налайх дүүрэгт байрлах БХЯ-ны харьяа цэргийн аэродромыг өргөтгөн ашиглах Төв аймгийн Хөшигийн хөндийд шинэ нисэх буудал байгуулах судалгааг нарийвчлан хийсэн. Судалгааны дүнд шинэ нисэх буудал байгуулахад газар зүйн байрлал, хөрсний бүтцийн хувьд Хөшигийн хөндийг хамгийн тохиромжтой байрлал гэж дүгнэсэн юм.

 

 

-Европын сэргээн босголт, хөгж­лийн банкны Техникийн туслалцааны хүрээнд боловсруулсан «Ир­гэний нисэхийг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө» -нд Улаанбаатар хотод олон улсын шинэ нисэх буудлыг байгуулах нь зүйтэй гэж дүгнэсэн. Япон Улсын PCI (Pacific Consultants International) компани энэ мастер төлөвлөгөөг боловсруулсан. ЗТБХБЯ- наас Монгол Улсад олон улсын шинэ нисэх буудал байгуулахыг гадаадын хөрөнгө оруулалтаар шийдвэрлэвэл зохино гэж үзсэн. Холбогдох төслийн санал боловсруулж, гадаадын хөрөнгө оруулагч, донор байгууллагад удаа дараа хүргэсэн. Ялангуяа, Японы Засгийн газрын зээл тусламжийн хүрээнд шийдвэрлүүлэхийг зорьсон. Монгол Улсын Ерөнхий сайдын Япон Улсад хийх албан ёсны айлчлалын үеэр Олон улсын шинэ нисэх буудал байгуулах асуудлаар ярилцаж Японы тал нааштай хүлээн авсан. Ингээд Японы Олон улсын хамтын ажиллагааны банк (JBIC)-аас энэхүү төслийн техник, эдийн засгийн үндэслэлийг тодотгох, тус банкнаас олгох зээлийн үндэслэл, хэмжээг нарийвчлан тогтоохоор зохих судалгааг 2006 оны 11 дүгээр сараас 2007 оны дөрөвдүгээр сар хүртэлх хугацаанд хийсэн. 

 

 

 -Дээрх судалгааны дагуу шинээр барих нисэх буудал одоогийн нисэх буудлаас гурваас дөрөв дахин илүү хүчин чадалтай. Жилд 1,4 сая зорчигчид үйлчилж, хөөрч, буух зурвасны хувьд «Чингис хаан» нисэх буудлын зурвасаас хагас км-ээр буюу 3600 метр урттай хоёр талын буулт хөөрөлт үйлдэх боломжтой байх юм. Орчин үеийн холбоо навигаци, гэрэлтүүлгийн системээр бүрэн тоноглогдоно. Зорчигч үйлчилгээний барилга нь гэхэд 33300 ам.метр буюу «Чингис хаан» нисэх буудлаас хоёр дахин том, гаднаа 800 машины зогсоолтой байхаар төлөвлөсөн. Бас нэг онцлог нь шинэ нисэх буудал хөгжлийн бэрхшээлтэй, тахир дутуу иргэдэд үйлчлэх боломж нөхцлийг хангасан байх юм. Хараагүй иргэдэд зориулсан тэмдэг тэмдэглэгээ, зориулалтын зам, тэргэнцэртэй иргэдийг саадгүй зөөвөрлөх цахилгаан шат гэх мэт. Мөн нисэх буу­дал байгаль орчинд ээлтэй байх, дотор гадна тохижилтдоо цэцэрлэгжүү­лэлт, ногоон байгууламж агуулсан, зорчигчдод тав тухтай үйлчлэх нөхцөл боломжийг хангах болно. 

 

 

-2008 оны нэгдүгээр сарын 18-ны өдөр ГХЯ-нд болсон хэвлэлийн хурлын үеэр Элчин сайд ноён Ичихаши Ясүёши 28.807 тэрбум иений хөнгөлөлттэй зээл олгох талаар Япон Улсын Засгийн газраас шийдвэрлэснийг албан ёсоор мэдэгдсэн. Мөн оны тавдугаар сарын нэгэнд Улаанбаатар хотын олон улсын шинэ нисэх буудал байгуулах төсөл хэрэгжүүлэхээр Японы Олон улсын хамтын ажиллагааны банк (JBIC) 28.807 тэрбум иений хөнгөлөлттэй зээлийг Монгол Улсын Засгийн газарт олгох тухай Зээлийн хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан. Удалгүй тавдугаар сарын 29-нд зээлийн хэлэлцээрийг УИХ-аас соёрхон баталж, Японы тал өөрийн Зээлийн хэлэлцээрийг хүчин төгөлдөр болсон тухай 2008 оны 8 дугаар сарын 22-нд мэдэгдсэн.

Нисэх буудлын төслийн ажил өнгөрсөн онд УИХ-ын сонгууль болж, Засгийн газарт бүтцийн өөрчлөлт орсноор удааширсан тал бий. ЗТБХБЯ байгуулагдсаны дараа төслийн ажлыг эхлүүлэхээр шуур­хайлж өнгөрсөн оны 11 дүгээр сард төслийн зөвлөх компанийг сонгон шалгаруулах үнэлгээний хороо байгуулах шийдвэр гарч, төсөл хэрэгжүүлэх ажил эхэлсэн юм.

 

Төслийн зээл хөнгөлөлттэй нөхцөлтэй гэдэг утгаараа бас тодорхой нөхцлийг заасан. Тухайлбал, зээлийг STEP буюу Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны тусгай нөхцлийн дагуу 40 жилийн хугацаатай, үүнээс эхний 10 жилд нь зээлийн төлбөрөөс чөлөөлнө. Зээлийн хүү жилийн 0,2 хувь, Зөвлөх үйлчилгээнд зарцуулах хөрөнгийн зээлийн хүү 0,01 хувь байх юм. Хөнгөлттэй нөхцлөөр олгож байгаа гэдэг утгаар тодорхой нөхцөл заасан гэж дээр хэлсэн. Жишээ нь, төслөөр нийлүүлэх бараа, ажил, үйлчилгээний 30-аас доошгүй хувийг Япон Улсаас нийлүүлнэ. Тө­сөл хэрэгжүүлэх толгой компани нь Япон Улсад бүртгэлтэй аж ахуйн нэгж байх, бас төслийн зөвлөх компани, барилгын ажлын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулахдаа зээлдэгч Япон Улсын хамтын ажиллагааны банкны журмыг мөрдөх зэрэг нөхцөл бий. Гэхдээ аль ч нөхцөл заалт нь манай улсын хууль, дүрэм журамтай зөрчилдөх зүйлгүй болсон.

Монгол Улсад хэрэгжиж байгаа төсөл гэдэг утгаараа мэдээж Монголын талын оролцоо, монгол хүн ажлын байраар хангагдах, төслийн ажлаас суралцах гэсэн нөхцлийг бид тусгасан. Жишээ нь зөвлөх ком­пани туслан гүйцэтгэгчээр эхний ээлжинд Монголын компаниудыг авч, барилгын ажил эхлэхэд туслан гүйцэтгэгчээр Монголын талаас түлхүү сонгох юм.

 

 

-Өнгөрсөн хугацаанд бид төслийн зөвлөх компанийг сонгон шалгаруулж, энэ оны наймдугаар сарын гурванд албан ёсоор ажлаа эхэлсэн. Зөвлөх компаниар Япон Улсын Azusa Sekkei, Oriental Consultants гэдэг хоёр компанийн түншлэл шалгарсан. Хоёулаа зураг төсөл боловсруулах чиглэлээр мэргэшсэн туршлагатай. Өмнө нь манайхтай ойролцоо нөхцөл бүхий Казахстаны Астанагийн шинэ нисэх буудал барьсан туршлагатай. Зөвлөх компанитай байгуулсан гэрээний дагуу тэд төслийн нарийвчилсан зураг төсөл боловсруулж барилгын ажлын гүйцэтгэгчийг сон­гон шалгаруулах тендерийн бичиг баримтыг бэлтгэнэ. Тендер шалгаруулалтыг зохион байгуулахад тус­лах, шалгарсан барилгын ажлын гүйцэтгэгчид хяналт тавих, шинэ нисэх буудал ашиглалтад орсны дараа нэг жилийн дотор ямар нэг дутагдал доголдлыг арилгах нэг жилийн баталгаат хугацааг хариуцан ажиллана.

 

 

-Зөвлөх компани өнгөрсөн наймдугаар сард ажлаа эхэлсэн. Хоёр сарын хугацаанд нисэх буудлын ерөнхий тойм төлөвлөлт гаргаж аэродром, хөөрч буух зурвасны байрлал, нисэх буудлын барилга байгууламж хэрхэн байрлах талаар ерөнхий төлөвлөлт хийгээд байна. Мөн Зорчигч үйлчилгээний барилгын ерөнхий дизайныг хэд хэдэн хувилбараар гарган санал авч байгаа. Ерөнхий төлөвлөлтийн дараа нарийвчилсан зураг төсөл хийх юм. Одоогоор нисэх онгоцны шинэ буудал шувууны далавч хэлбэртэй байх уу, эсвэл гэр хэлбэртэй байх уу гээд янз бүрээр ярьж байгаа. Үүнээс өөр ч байх боломжтой юм.

Төслийн ерөнхий графикаар 2010 онд нарийвчилсан зураг төсөл боловсруулж, тендерийн бичиг баримтыг бэлтгэх, урьчилсан сонгон шалгаруулалт явуулна. 2011 онд барилгын ажлын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулж гэрээ байгуулснаар барилгын ажлыг 2012-2015 онд хийж, ашиглалтад оруулна. 2016 оны есдүгээр сар хүртэл дээр хэлсэн баталгаат хугацаа үргэлжлэх юм. Дараа нь нисэх буудалаа бүрэн хүлээж авах болно.

 

 

-Төв аймаг дахь Хөшигийн хөн­дий Улаанбаатар хотын төвөөс 54 км зайд байдаг. Төслийн зээлийн хэлэлцээрээр манай Засгийн газар төсөлтэй холбоотой зарим үүргийг хүлээсэн байгаа. Үүнд Улаанбаатарыг шинэ нисэх буудалтай холбосон авто зам барих, шинэ нисэх буудал барих газар хүртэл цахилгаан, холбооны шугам татах, агаарын хөлгийг шатахуунаар хангах систем, шатахууны агуулах барих гэх мэт. Эдгээр ажлыг Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр, Монгол Улсыг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд тусгасан. Энэ ажлыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр хариуцсан яамд ажиллаж байна. Мөн шинэ нисэх буудал барих газар маань Улаанбаатар-Мандалговийн улсын чанартай автозамын дагуу байршилтай, мөн Улаанбаатар хотыг тойруулсан салаа төмөр зам байгуулах нь шинэ нисэх буудлын ойролцоо өнгөрөх юм. Энэ бүхнийг түшиглэн шинэ нисэх бууд­лыг цаашдаа зорчигч, ачаа үйлчилгээний цогц төв болгон хөгжүүлэх төлөвлөгөө бий. Агаарын болон   төмөр зам, авто тээвэр уулзсан ийм цогц төв цаашид тээврийн системийн томоохон зангилаа болж хөгжих юм. 

Мэдээж том бүтээн байгуулалтыг дагаад тухайн газар дагавар хот байгуулах нь дамжиггүй. Энэ талаар ч манай яам одооноос тодорхой төлөвлөлт хийж эхлээд байна. Одоогоор ажлын хэсэг байгуулан хот байгуулалт, түүний дэд бүтцийг байгуулах зураг төсөл боловсруулах ажлын даалгаврыг боловсруулж байна. Авто замын тухайд шинэ нисэх буудлыг Улаанбаатар хоттой хоёр урсгалтай хурдны замаар холбох шаардлагатай. Энэ чиглэлээр холбогдох судалгаа, тооцоо хийж байна. Хурдны зам байгуулахад 47 тэрбум төгрөг хэрэгтэй гэсэн тооцоо гаргаад байгаа.

 

 

-Төслийн урьчилсан судалгааны явцад 15 жилийн салхи, хур тунадасны судалгаанд дүн шинжилгээ   хийсэн. Гэхдээ хур тунадаснаас илүү хөрсний бүтэц, газрын цэвдэг, газар хөдлөлтийн судалгаа чухал. Хур тунадас энэ хэмжээний нисэх буудалд том асуудал болохгүй байх. «Чингис хаан» нисэх буудал байрладаг Буянт-Ухаа ч хур тунадас их унадаг, Улаанбаатар хотын хүйтний туйлын нэг шүү дээ. Гэхдээ мэдээж бүх талын судалгааг мэргэжлийн түвшинд хийж тухайн газрыг сонгосон тул асуудалгүй гэж бодож байна.

 

 

-Мэдээж шинэ нисэх буудал байгуулахад нэлээд хөрөнгө гаргах тул ашиглалтыг үр дүнтэй байлгах асуудал чухал. Улаанбаатарт илүү ойрхон «Чингис хаан» буудал ямар нэгэн хязгаарлалтгүй ажиллавал агаарын хөлгүүд аль болох ойр буухыг илүүд үзнэ. Энэ талаар Японы талтай хэлэлцсэн зүйлс бий. Тодорхой хязгаарлалт хийх нь зайлшгүй ч одоогоор яг таг шийдсэн зүйлгүй байна. Зөвхөн орон нутагт үйлчилдэг буудал байх, тусгай зориулалтын буюу төр, засгийн өндөр хэмжээний зочдод үйлчилдэг, эсхүл тусгай үүргийн эмнэлгийн нислэгт ашигладаг ч гэдэг юм уу янз бүрийн байдлаар шийдэх санаа бий.

 

 

 

-Манай улс баруун Европ, зүүн, зүүн өмнөд Азийг холбосон дөт зам дээр байрладаг давуу талтай. Энэ ч утгаараа үсрэнгүй хөгжиж буй Хятад болон зүүн Өмнөд Азийн орнууд руу хийх нислэг улам бүр өсч байна. Ялангуяа БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлттэй холбоотой Бээжин хотын нисэх буудал дэлхийн томоохон зангилаа буудал болсон. Бас Сөүл, Токио, Осака гээд том зангилаа нисэх буудал байна. Цаашилбал, Хойд Америкийг Зүүн өмнөд Азитай холбосон туйл дээгүүр нисдэг агаарын замуудын зарим хэсэг манай нутаг дэвсгэр дээгүүр дайран өнгөрч байна.

 

1993 онд манай улсын нутаг дэвсгэр дээгүүр агаарын 3220 хөлөг нисэн өнгөрч байсан бол өнгөрсөн оны гүйцэтгэлээр энэ тоо 70 орчим мянга болж өссөн. Гэхдээ энэ бүх нислэг манай нисэх буудалд буудаг болно гэсэн үг биш. Өнөөдөр Бээжин хотын нисэх буудал маш том зангилаа буудал болж, тийш нисч буй агаарын хөлгийн тоо ч нэмэгдсээр байгаа. Бээжингийн агаарын зайн багтаамжаас шалтгаалан нислэгийн цонх олох маш хүнд болсон. Магадгүй манай нисэх буудал том зангилаа буудлын ойролцоо жижиг зангилаа байж болох юм. Гэхдээ энэ бол мэргэжлийн хүний мөрөөдөл гэх юм уу даа. Олон улсын хэмжээнд зангилаа гэхээсээ илүүтэй Монгол Улсын үндсэн гарц зангилаа нисэх буудал болно гэж үзэж байна. 

 

 

-Үүнийг агаарын навигацийн хураамж гэдэг. Монгол Улс Олон улсын иргэний нисэхийн байгууллагын гишүүнээр 1989 онд элссэн, Чикакогийн конвенцид нэгдэн орсныг дагах үүрэгтэй. Конвенцид нэгдэн орсон улс бүр   нутаг дэвсгэр дээгүүрээ иргэний агаарын хөлгийг чөлөөтэй өнгөрүүлнэ. Үүний тулд агаарын хөлгийн аюулгүй байдлыг хангасан, газраас замыг нь заах тоног төхөөрөмжөөр хангасан агаарын замыг тогтоосон байх, нислэгийг өөр хоорондоо мөргөлдөхөөс сэр­гийлж нислэгийн хөдөлгөөний удирдлагаар хангах үүрэг хүлээдэг. Энэ бүх үйл ажиллагаа­ны зардлыг нөхөх, цаашид агаарын навигаци, нислэгийн хөдөлгөөний үйлчилгээний тоног төхөөрөмжийг шинэчлэн сайжруулах, хэвийн ажиллуулах, нислэгийн удирдагчдыг сургах, дадлагажуулах үйл ажиллагааны зардалд зориулан агаарын навигацийн хураамж тогтоодог. Өнөөдөр агаарын 70-аад мянган хөлөгт нислэгийн хөдөлгөөний үйлчилгээ үзүүлж байна. Энэ нь дунджаар хоногт 200 гаруй агаарын хөлөг манайхыг дамжин өнгөрч байна гэсэн үг. Дэлхий нийтийг хамарсан эдийн засгийн хямралтай холбоотой энэ жил нислэгийн тоо урьд жилийнхээс арай бага байгаа.

 

 

-МИАТ компанийн тогтмол нислэгийн хувьд ОХУ-ын Москва, ХБНГУ-ын Берлин, БНХАУ-ын Бээжин, БНСУ-ын Сөүл, Япон Улсын Токио, Осака хот руу шууд нислэг үйлддэг. «Аэромонголиа», «Изинис» компанийн хувьд ОХУ-ын Эрхүү, Улаан-Үд, БНХАУ-ын Хөх хот, Өрөмч, Хайлаар чиглэлд нис­лэг хийж байна. Баян-Өлгий аймгийн Өлгий хотоос Усть каменогорск-Алма-Ата чиглэлд олон улсын нислэг үйлддэг.

Засгийн газар хоорондын агаарын харилцааны хэлэлцээрээр аль аль хотоос хэчнээн хот руу ямар давтамжтай нислэг үйлдэх тухай харилцан тохиролцдог. Дараа нь тухайн чиглэлд улс бүр тухайн тохиролцсон чиглэлд,   ямар давтамжтай, ямар агаарын тээврийн компанийг томилсоноо харилцан нот бичгээр мэдэгдэж олон улсын нислэг үйлдэх эрх нээгддэг. Энэ утгаараа Монгол Улс нэлээд олон улстай нислэгийн шинэ чиглэл нээх асуудлаар хэлэлцээр байгуулсан. Одоогоор зорчигч урсгал байхгүй байгаатай холбоотойгоор дээрх чиглэлүүдэд нислэг үйлдэж байна 

 

 

-Дорнод, Өмнөговь, Ховд, Хөвсгөл аймгийн нисэх буудалд олон улсын статус олгоод байна. Одоогоор олон улсын боомт гэсэн зөвшөөрөл олгох асуудал ярьж байгаа. Олон улсын боомт болсноор тухайн буудлаас олон улсын нислэг хийх нөхцөл боломжууд бүрдэх юм. Эдгээр буудлыг олон улсын нисэх буудал болгохоор нэлээд ажил хийж, үндсэндээ бэлтгэл хангаад байна. Нисэх буудлаас шууд олон улсын нислэг үйлдэх боломж олгох агаарын хаалга, агаарын замууд ч албан ёсоор татагдаж бэлэн болсон.  

 

 

-Ховд, Өрөмчийн хувьд угаасаа нислэг үйлдэх зам нээгдсэн байдаг. Чойбалсан, Хайлаарыг холбосон агаарын шинэ зам татаж, хил дээр «Саруул» нэртэй агаарын хаалга нээсэн. Мөн Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хотоос Эрхүү рүү шууд нислэг үйлдэхээр «Бамук» нэртэй агаарын шинэ хаалга нээж, зам татсан. Өмнөговийн нисэх буудлаас олон улсын нислэг хийхээр олон улсын А575 агаарын замтай холбож зам татсан.

 

 

Монцамэ