Хан-Уул дүүрэг, хуучнаар үйлдвэрийн районд байрлах Барилга Архитектур корпораци нь дээрээ “Шинжлэх Ухааны үйлдвэрлэл” гэсэн бичигтэй 4 давхар шар байшинд байрлах аж. МУ-ын зөвлөх эдийн засагч Ш.Цэвэлрагчаа гуайтай уулзаж түүний гаргасан барилгын төсөвийн программын тухай ярилцахаар албан өрөөнд нь орлоо. Өрөөнийхөө талаар шахам данс тооцоогоор дүүрсэн хуучны хавтастай бичиг цаас байх бөгөөд ханын мебель шүүгээнүүд, дугаараа эргүүлж хийдэг утасны аппарат зэргээс харахад энэ өрөө социализмын үеийн албан тасалгаа хэвээр үлджээ. Ажлын ширээний ард ойролцоогоор 70 орчим насны нэгэн хүн зүүсэн шилээ гараараа барьж ном шагайн суух нь Ш.Цэвэлрагчаа гуай.

Сур: Та өөрийн гаргасан төсвийн программ, мөн цахим номынхоо талаар манай сайтын уншигчдад ярьж өгөхгүй юу?

Ш.Ц: Барилгын төсвийн нормуудыг 2004 оноос эхлэн шинэчилж эхэлсэн. Орчин үеийн нөхцөлд тааруулан шинэчлэгдсэн нормуудаар гар аргаар төсөв зохиох, барилгын үйлдвэрлэлийн эдийн засгийн үр ашгийн тооцоо, эдийн засгийн төлөвлөлт хийхэд их хөдөлмөр зарцуулах шаардлагатай болдог. Тийм ч учраас энэ бүхнийг цахим хэлбэрт оруулвал маш богино хугацаанд хийх боломжтой болох юм байна гэж бодсон. Ингээд хоёр юм гаргалаа. Нэгдэх нь Estimator -21 буюу төсөв зохиодог программ гаргасан. Энэ программ дотор төсвийн норматив, барилга, сантехник, цахилгаан холбоо, засвар гээд бүх норм багтсан байгаа. Мөн сүүлийн үеийн шинэ техник технологиор хийсэн 2 нэмэлт зүйл бий. Ингээд бүгд нийлээд иж бүрэн төсвийн программ болсон. Энэ программд номоор бол нийтдээ 30-аад эмхтгэл, 8800 гаруй барилгын ажил багтсан байдаг. Компьютер дээр энэ программаа суулгаад тусгай төхөөрөмжөөр ажиллуулна, тухайн төхөөрөмж нь ажиллуулаад зогсохгүй бас программаа хамгаалдаг. Мөн төсөв зохиох видео зааварчилгаа байгаа. Тэр дагуу өгөгдөл, объёмоо өгнө. Зөвхөн ажлын тоо хэмжээг бодож оруулна. Бусад бүх тооцоог программ бодож гаргана. Хоёр дахь гаргасан зүйл нь юу вэ гэхээр энэ бүх норм, төсвийн тухай боть номуудыг цахим хэлбэрт оруулаад дискэн дээр биччихсэн электрон ном гаргасан. Электрон ном бол хэвлэсэн номноос 3 зүйлээр давуу байдаг. Нэгд нь номыг дараалж үздэг бол цахим номыг дэлгэцэн дээр шууд харна. Хоёр дахь нь уншихаар сонгосон сэдвээ шууд хайж уншиж болно. Барилгын талаар сайн мэдлэггүй хүн бол бүр үгээр нь хайж болно. Энэ нь маш их цаг мөнгө хэмнэсэн зүйл юм. Гурав дахь давуу тал нь хүмүүс төсөв зохиохдоо өөр өөр үнээр зохиох хүсэлтэй байж болно. Тэгвэл тийм загварууд бий, тэндээс үзэж байгаад өөрт аль тохиромжтойг нь сонгож болох юм.

Сур: Таны гаргасан энэ программыг хүмүүс их сонирхож байгаа. Төсөв зохиодог олон программ байдаг. Таны программ бусдаас юугаараа давуу вэ?

Ш.Ц: Би төсвийн нормоор 30-аад жил дагнан ажиллаж байна. Анхны барилгын нормыг ч хийлцэж явлаа. Энэ программд миний судалж, цуглуулж хийж бүтээсэн бүхэн маань багтсан. Мөн бүрэн автомажсан, дээр хэлсэн ерөөсөө объёмоо оруулаад л болоо. Үйлдлийн систем нь хамгийн сүүлийн үеийн хэл дээр, орчин үеийн арга техник дээр үндэслэж хийсэн маш хурдан программ. Бас нэг давуу тал нь Германы хамгаалалтын төхөөрөмж юм. Эдгээр зүйлүүдээр давуу юм.

Сур: Estimator-21 программ хүлээн зөвшөөрөгдсөн үү?

Ш.Ц: Энэ программыг зохиохдоо “NDE Projecting” гэдэг программ хангамжын компанитай хамтарч зохиосон. Бид программаа зохиочихоод Оюуны өмчийн газраас очиж гэрчилгээ авсан, өөр зөвшөөрөл авч батлагдах ямар газар байдаг вэ бүгдээс нь зөвшөөрөл авсан.

Сур: Программ гараад хэр хугацаа болж байна вэ? Одоогийн байдлаар хэр олон газар ашиглаж байгаа вэ?

Ш.Ц: Программ гараад жил гаран хугацаа болж байна, энэ хугацаанд бид программаа 3 ч удаа шинэчилж боловсронгуй болгосон. 200 гаруй байгууллага тавьж ашиглаж байгаа. Жишээ нь Эрдэнэт уулын баяжуулах үйлдвэр 15 программ тавьсан байгаа. Шинжлэх Ухаан Боловсролын яам, Барилга хот байгуулалт төлөвлөлтийн газар зэрэг байгууллагууд авч ашиглаж байгаа. Бид программ дээрээ 6 сарын баталгаа гаргаж өгдөг. Мөн шинээр норм норматив гарвал хугацаа харгалзахгүй очиж өөрчилж суулгаж өгнө.

Сур: Сүүлийн үед иргэд амины орон сууц барих их сонирхолтой болжээ. Гэвч маш өндөр үнэтэй байна, энэ нь төсөв их өндөр зохиосонтой холбоотой гэж хүмүүс үздэг. Энэ талаар?

Ш.Ц: Хүмүүс тэгэж боддог боловч үнэн хэрэгтээ тийм биш юм. Зах зээл дээр байгаа тогтсон үнээр л төсөвчид төсөв зохиодог. Тийм учраас бид үнэтэй болгоод байгаа юм биш. Энэ дээр бас нэг юм нэмж хэлэхэд иргэд байшин барилга бариулахын тулд гүйцэтгэгч компаниудыг тус тусад нь хайж олж, мөнгө төлж бариулдаг. Зураг төслөө нэг газраар мөнгө төлж зуруулна. Төсвөө нэг газраар, угсралтаа нэг газраар гээд маш их цаг, мөнгө гарзддаг. Зах зээл хөгжсөн орнуудад барилгын зөвлөх компани гэж байдаг. Захиалагч саналаа тавиад урьдчилгаа мөнгөө төлдөг. Бусад бүх ажлыг зөвлөх компани хийж гүцэтгэдэг. Захиалагч байшингаа барьж дуусахаар нь үлдсэн мөнгөө төлөөд байшингаа авдаг. Манайх ийм системд орох ёстой юм л даа.

Сур: Барилга орон сууцны үнэ яагаад ийм өндөр болоод байна вэ, эдийн засагч хүний хувьд тайлбарлахад?

Ш.Ц: Олон зүйл байна л даа. Энд төрийн зохицуулалт маш их хэрэгтэй. Хүмүүс заавал хүний барьсан байшин худалдаж аваад байх шаардлагагүй өөрсдөө төсвөө зохиогоод байшингаа баривал тийм өндөр өртөг гарахгүй гэж би боддог. Одоогийн байдлаар барилга, орон сууцны м.кв-ын үнэ 700-1500 доллар хүрээд байна. Бидний тооцоогоор бол, нэг сайхан шинэ орон сууцны м.кв-ын үнэ 400 доллар байхад л хангалттай гэсэн судалгаа гаргаад байгаа. Барилга угсралтын компаниуд тайлбарлахдаа манай сантехник, цахилгаан тийм, ийм сайхан учраас үнэтэй гэдэг. Барилгын нийт өртөгийн сайндаа л 15 хувийг сантехникийн өртөг эзэлдэг. Энэ 15 хувь 100 дахин өслөө ч 1000 доллар хүрэхгүй. Барилгын өртөгийн гол хувийг эзэлдэг зүйл бол суурь, хана, хучилт, дээвэр л байдаг.

Сур: Барилгын төсөв дээр манай орны хувьд тулгамдаж байгаа асуудал бий юу?

Ш.Ц: Байгаа, байлгүй яахав. Хараад байхад сүүлийн үед төрийн байгууллагууд ерөөсөө ажил хийсэнгүй гэж би хувьдаа бодож явдаг. Ялангуяа тэр үнийн тал дээр маш их бодлого зохицуулалт хийх шаардлагатай. Жишээ нь тоосго 60 гаран төгрөг байсан бол шууд 200 гаран төгрөг болчихлоо. Энэ бол зохиомол үнэ. Энэ дээр л гэхэд төр судалж үзээд тоосго тэдэн төгрөг байх ёстой, чи нөхөр минь шударга өрсөлдөөний хуулийг зөрчиж байна шүү гэж зохицуулж өгч байх хэрэгтэй л дээ. Бас нэг зүйл бол газрын үнийг маш сайн зохицуулж тогтоож өгөх хэрэгтэй. 1000 доллараар хүмүүс аваад байна гэдэг чинь газрын байршилтай холбоотой. Төвтэй ойр ч байдаг юмуу. Тэгэхээр улс авч байх ёстой газрын мөнгийг компаниуд авч халааслаад байна. Яам бол энэ 4 жилийн хугацаанд бараг юм хийсэнгүй.

Сур: Хоёулаа ажил хэргийн талаар зөндөө ярилаа. Өөрийнхөө тухай манай уншигчдад танилцуулаач, таныг нэг компанитай гэж сонссон юм байна?

Ш.Ц: Би 1968 онд МУИС-ын инженер, эдийн засгийн ангийг төгссөн. Төгсөөд хэдэн жил яаманд мэргэжилтнээр ажиллаж байгаад хуучин Барилга үйлдвэрлэлийн институт гэж байхад ирээд одоо Барилга архитектур корпораци болтол нь эндээ ажиллаж байна. 30-аад жил энэ норм нормативаар дагнан ажиллалаа. Том том барилгын төсвийг бол том компаниуд хийдэг. Харин жижиг барилгуудын төсөв нормативыг гаргах, жишээ нь яаманд яаралтай гаргах шаардлагатай байгаа жижиг барилгын төсвүүдийг гүйцэтгэдэг компани байх ёстой юм байна гэж бодоод 2000 онд “Нормчлол” нэртэй компани байгуулсан. Манай компани нь ердөө нэг ажилтантай тэр нь би. Байгуулагдаад 3 ч том программ зохиогоод байна. Өнгөрсөн жилийн байдлаар улсад 2 сая гаруй төгрөгний татвар төлөөд байгаа. Ганц хүний компани гэхэд овоо өгөөжтэй компани юм шүү.

Сур: Таны гаргасан Estimator-21 программ таны хийхийг хүссэн хэмжээнд хүртэл сайн программ болж чадсан уу? Цаашид ямар программ гаргах бодолтой байна вэ?

Ш.Ц: Үнэхээр санасанд хүртэл болж чадсан. Их сэтгэл хангалуун байгаа. Энэ программыг бүтээснээр миний бүх насаараа бодож санаж явсан бүхэн маань биеллээ олсон. Цаашид энэ программаа шалгадаг программ гаргана гэсэн бодол байгаа. Энэ жил ажил хэр байх нь вэ, гайгүй бол энэ программаа судалж эхлэнэ дээ. Нөгөө нэг хийхээр төлөвлөж байгаа зүйл бол одоо ажлын тоо хэмжээг гараар бодож оруулдаг. Үүнийг бүрэн автомат болгох боломжтой. Ийм зүйлүүдийг хийхээр төлөвлөөд байна.