Барилгын үйлдвэрлэлийн хөгжлийн түвшин, хурдац, чанар, үр ашгийг тодорхойлоход барилгын материал, түүний дотор цементийн чанар, үйлдвэрлэл, хэрэглээ чухал байр суурь эзэлдэг.

      Одоогоор Хөтөлийн ЦШК, Дарханы “Эрэл”цементийн үйлдвэр, бэлэн чулуунцар нунтаглан цемент бэлтгэж байгаа Рен-Июу ХХК-ийн үйлдвэр зэрэг цемент үйлдвэрлэгчид дотоодын хэрэгцээний 40 орчим хувийг хангадаг бол үлдсэн хэрэгцээг БНХАУ-аас импортлосон цементээр хангадаг. Цаашид дотоодын цементийн шинэ үйлдвэрүүд бий болох төлөвтэй.

      Цементийн хангамжийн зэрэгцээ чанар, түүнийг үнэлэх асуудалд онцгой анхаарах шаардлагатай юм. Цементийн чанарын гол үзүүлэлт болох идэвхи (бат бөх)-ийг “марк”, “анги” гэсэн хоёр хэлбэрээр ангилан стандартчилдаг.

      Тусгай стандартчилсан кварцын элс хэрэглэж цементийн идэвхийг тодорхойлдог дэлхий нийтийн жишиг байдаг бөгөөд элс нь ерөнхийдөө нэг (моно) ба олон (поли) ширхэглэлтэй гэсэн үндсэн 2 төрөл байдаг. Дэлхийн улс орнууд янз бүрийн шинж чанар, ширхэглэлтэй элс хэрэглэхээр стандартчилан цементийн туршилтаа хийж ирсэн нь цементийн идэвхи зөрүүтэй гарах, үр дүнг харилцан хүлээн зөвшөөрөлцөхөд хүндрэл учруулсаар байна. Тухайлбал олон улсын хэмжээнд болон зарим орнуудад цементийн туршилтанд хэрэглэж байсан элс, түүнтэй холбоотойгоор цементийн туршилтанд мөрдөж байсан зарим нөхцөл, үзүүлэлтийг үзүүлбэл:

     Олон улсын хэмжээнд ISO 9000-ийн хүрээнд чанарын системийг хэрэгжүүлэх, чанарын үнэлгээ, баталгаажуулалтын нэг хэмжүүртэй болохын тулд цементийн турших арга, техникийн шаардлагыг ижилтгэн, чанарт өгөх үнэлгээнд адил зарчим баримтлах шаардлагатай гэж үзэн олон ширхэглэлтэй элс хэрэглэн цементийн идэвхи тодорхойлж, бат бэхийг “анги” гэдэг үзүүлэлтээр үнэлэхээр зөвлөмж гаргасан нь үндсэндээ бүх оронд хэрэгжлээ.

       Харин манай орны хувьд өнөөг хүртэл хуучнаар ЗХУ-д хэрэглэж байсан Вольскийн нэг ширхэглэлтэй элс(MNS2930-80) хэрэглэн цементийн идэвхийг тодорхойлж М300; M400; М500 гэсэн “марк” гэдэг ангилалыг хэрэглэхээр стандартчилан мөрдсөөр байна.

      Энэ нь импортоор оруулж байгаа цементийн шинж чанарт үнэлгээ өгөх, манай орны цементийн шинж чанарыг гадаадын хөрөнгө оруулагчид хүлээн зөвшөөрөх, өөрийн орны цементийн шинж чанарыг импортын цементийн шинж чанартай харьцуулах зэрэг асуудалд хүндрэл гарч байгаагаас гадна дэлхий нийтийн жишиг зарчмаас гажсан хоцрогдол болж байна. Тухайлбал, стандартын аргын зөрүүтэйгээс зүүн азийн стандартчлалын холбооны ажлын хүрээнд шинжилгээний үр дүнгээ харилцан зөвшөөрөх асуудлыг шийдвэрлэж чадахгүй байна. Импортоор орж ирж байгаа 32.5; 42.5; 52.5 ангийн цементийг манайхаар чухам аль маркад хамааруулах, идэвхийг яаж тооцож хэрэглэх талаар нэгдсэн ойлголтгүйгээс тэр болгон зүй зохистой хэрэглээ болж чадахгүй байна. 

        Иймээс олон улсын жишгээр цементийн идэвхи(бат бэх)-ийг “анги”-иар тогтоож, цементийн шинж чанарыг олон улсын стандартын хүрээнд үнэлэх нь барилгачин бидний хойшлуулшгүй асуудлын нэг мөн.

    Цементийн “марк”-аас ангид шилжихэд ямар нэг зохицуулах, шилжүүлэх илтгэлцүүр хэрэглэх боломжгүй юм. ОХУ-д 30 үйлдвэрийн 109 дээжид хийсэн туршилтын нэгтгэсэн үр дүнг 2; 3-р хүснэгтээр үзүүлэв.

       Эндээс харахад одоогийн манай мөрдөж байгаа ангилалын М400; М500 маркийн цемент нь шинээр мөрдөх ангилалын 32.5; 42.5 ангийн алинд ч хамаарч болох ба өмнө мөрдөж байсан аргаар тодорхойлсон болон шинээр мөрдөх аргаар тодорхойлсон   бат бэхийн харьцаа(К_ДУН=R_шинэ/R_өмнөх) нь 2 хоногийн бэхжлээр 0,53...0,92 , 28 хоногийн бэхжлээр 0,75...1,06 гэсэн маш өргөн хязгаарт хэлбэлзэж байгаа нь үүнийг нотолж байгаа бөгөөд цементийн “марк”-аас “анги”-д шилжинэ гэдэг нь турших арга, ангилал, техникийн шаардлагын стандартуудыг иж бүрэн өөрчлөх шаардлагатайг харуулж байна. 

     Үүний тулд юуны түрүүнд цементийн туршилтын аргачлал, тухайлбал бат бэхийг тодорхойлж буй аргаа өөрчлөх хэрэгтэй болж байна. Цементийн бат бэхийг тодорхойлох аргын гол ялгаа нь туршилтанд хэрэглэж буй стандарт элстэй холбоотой. Манайд мөрдөж буй стандартаар нэг ширхэглэлтэй элс хэрэглэдэг бол олон улсын стандартанд олон ширхэглэлтэй элс хэрэглэхээр заасныг дээр дурьдсан. Хэрэглэж буй элсний шинж чанараас хамаарч цементийн идэвхийг тодорхойлохоор бэлтгэсэн элс-цементэн зуурмагийн ус-цементийн харьцаа, өтгөн шингэн, улмаар бат бэх нь өөр байх нөхцөл болдог. Мөн туршилтанд хэрэглэх төхөөрөмж, туршилтын зарим нөхцлүүдэд ч зарчмын өөрчлөлт орлоо. Эдгээр нь цементийн туршилтанд хэрэглэх элсний шаардлага, цемент турших аргын стандартаа даруй шинэчлэх зайлшгүй шаардлага болж байна. Туршилтын шинэ аргаар шинжилгээ, сорилт хийх төхөөрөмж манайд одоо ажиллаж байгаа цементийн бүх үйлдвэрүүд(Хөтөл, Дархан Рен Июу)-эд байгаа бөгөөд шинээр ашиглалтанд орох үйлдвэрүүд зөвхөн эдгээр төхөөрөмжөөр тоноглогдохоос гадна Барилга Архитектур Корпораци, Замын төв лабораторуудад ашиглаж байгаа нь цаашид цементийн шинжилгээ, туршилтын ажил тасралтгүй үргэлжлэх боломжтойг харуулж байна. 

     Цементийн туршилтанд хэрэглэх олон ширхэглэлтэй стандарт элсний хувьд шууд олзворлон буюу нэмэлт боловсруулалт хийж баяжуулан хэрэглэх элс манай оронд байхгүй бөгөөд олон улсын стандартын шаардлагатай нийцэх байдал, үнэ өртөг, нийлүүлэх боломж, одоо зарим лабораториуд туршилтын журмаар хэрэглэж байгаа зэргийг харгалзан БНХАУ-аас авахааар шийдвэрлэх нь оновчтой гэж үзэж байна. 

    Зарчмын зөрүүтэй шинэ аргаар туршсан цементийн шинж чанарын үндсэн үзүүлэлт тухайлбал бат бэх нь өөрчлөгдөх тул түүнд тохирсон ангилал, шаардлагыг зайлшгүй мөрдөх хэрэгтэй бөгөөд энэ нь цементийн ангилал, техникийн шаардлагын стандартыг өөрчлөх үндэслэл болж байна. Үүнээс гадна орчин үед цементийн чанарыг үнэлэх үзүүлэлтүүд, тэдгээрт тавих шаардлага ч өөрчлөгдөж байна. Дээр дурьдсан ОХУ-д хийсэн туршилтын явцад марк болон ангийн харьцаанд цементийн эрдсийн найрлага,хүхрийн оксид (SO3)-ийн агууламж болон хувийн гадаргуу ихээхэн нөлөөтэй болохыг тэмдэглэсэн байна. Олон улсын стандартаар цементийн чулуунцарт байх C3S болон C2S-ийн нийлбэр агууламж, СаО ба SiO2-ийн харьцааг нормчилж, цементэд хлорын ионы агууламж 0,1%-иас , цацраг идэвхи 370 Бк/кг-аас ихгүй байх, идэвхит эрдэс нэмэлтийн үнэлгээний үзүүлэлтийг өөрчлөх, эзлэхүүний өөрчлөлтийг тэлэлтээр үнэлэх зэрэг нэмэгдэл шаардлагуудыг тусгажээ.

   Цементийн стандартчлалыг олон улсын жишигт хүргэж “марк”-аас “анги”-д шилжихийн өөр нэг давуутай тал нь цементийн чанарын үзүүлэлтийн тогтвортой байдлыг дээшлүүлэх юм.

 Цементийн стандартчилал, үнэлгээг олон улсын жишигтэй ижилсгэх зорилгоор  “ Цементийн туршилтанд хэрэглэх стандарт элс. Техникийн шаардлага”, “Цемент. Олон ширхэглэлтэй стандарт элс хэрэглэн турших арга”, “Цемент. Техникийн ерөнхий шаардлага”, “Барилгын түгээмэл хэрэглээний цемент. Техникийн шаардлага”, “Цементийн идэвхит эрдэс нэмэлт. Турших арга” стандартуудын төслийг боловсруулан батлуулах гэж байна.

    Шинэчилсэн төслүүдийг олон улсын стандарт ISO, Европын холбооны стандарт EN, ОХУ, БНХАУ-ын стандартуудыг үндэслэн боловсруулав.

     Эдгээр төслүүдийг баталснаар өмнө мөрдөж байсан MNS 2930-80 Цементийн туршилтанд хэрэглэх элс, MNS 976:1999 Портландцемент. Турших арга, MNS 3091:1999 Цементийн ангилал, MNS 974:1999 Портландцемент. Техникийн шаардлага стандартууд хүчингүй болох бөгөөд харин MNS975:2002 Цемент. Химийн шинжилгээний арга, MNS 3740:1999 Цемент устай урвалд орох үедээ ялгаруулах дулааны хэмжээг тодорхойлох арга, MNS2319-86 Холбогч материалд хэрэглэх идэвхит эрдэс нэмэлт, MNS5174:2002 Хөнгөн цагааны ислийн өндөр агууламжтай галд тэсвэртэй цемент.Техникийн шаардлага стандартуудыг хэвээр мөрдөх боломжтой.

      Стандартын төслүүдтэй танилцах, санал солилцох байгууллага, хүмүүс Барилга Архитектур Корпораци, БХБНААҮТөв, СХҮТөвд хандаж болно.