Лифтийн ашиглалтын хугацааг КОНЕ, Сигма зэрэг фирмийн тогтоосноор 25 жил гэвэл нийт лифтийн 60 гаруй хувийнх ашиглалтын хугацаа дуусч байна. УМХГ-аас 2003 оноос хойш ДБЯ-нд ашиглалтын хугацаа дууссан лифтүүдийг улсын төсвөөр солих  санал тавьж 2007 онд 16-г солиулсан, 2008 онд 30 ширхэгийг солих боловч зарлагдсан тендерийн шалгаруулалтын чанар, солигдсон лифтийн тоо хэмжээ   хангалтгүй байна.

3. Ачаа өргөх машинууд нь олон зуун аж  ахуй нэгж, иргэдэд хувьчлагдан задарч, төлөвлөгөөт урьдчилан сэргийлэх засвар, үйлчилгээний систем мөрдүүлэх асуудал орхигдсоноос техникийн байдал ихэд мууджээ. ОХУ-д 1990 оноос өмнө үйлдвэрлэгдсэн лифт, крануудын хувьд сэлбэг материалын үнэ өсч, олдоц ховорджээ. Ялангуяа ачааны даац хэтрэлтээс хамаарч краныг унахаас хамгаалах мөн салхины хурд хэмжигч хэрэгслүүд “Зарубежстрой” ХХК, “Инкон”ХХК, Эрдэнэтийн УБҮйлдвэр зэрэг гадаадын хөрөнгө оруулалттай цөөн тооны компанид ашиглагдаж байгаа крануудыг эс тооцвол улсын хэмжээнд бараг 100 хувь ажиллахаа больжээ. Краны ачааны өргөлтийн өндөр, тэргэнцэр болон краны явалт,  сумны өнгийлт хязгаарлагч зэрэг ослоос хамгаалах хэрэгслүүдийн 60 гаруй хувь ажиллахгүй байна. 

4. Ачаа өргөх кран, лифт нь осол аюулыг тооцох дэлхий нийтийн нийтлэг стандартаар өндөр хэмжээнд тооцогдох тоног төхөөрөмжид хамаардаг. Гэтэл 1998 онд батлагдсан “Ачаа өргөх краныг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”, “Лифтийг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”-үүд нь үндсэндээ ОХУ-ын өргөх машинуудад зориулагдан гарсан ба одоогийн Финланд, Япон, Герман, БНСУ, БНХАУ зэрэг орнуудад үйлдвэрлэгдсэн орчин үеийн электроник удирдлага, өвөрмөгц хийц бүхий ачаа өргөх машинуудад ашиглахад тохиромжгүй болжээ.
2000 оноос хойш Улаанбаатар хот дахь үйлчилгээний төвүүдэд 70 орчим урсдаг цахилгаан шат /экскалатор/ шинээр суурилагдан ашиглагдаж байгаа боловч түүнийг аюулгүй угсрах, ашиглах дүрэм, журам байхгүйгээс хяналтгүй ашиглагдаж байна.

5. Зураг төслийн байгууллагуудад нилээд өргөн ажиглагдаж байгаа зөрчил нь зураг төсөл зохиохдоо шинээр суурилуулах лифтийн техникийн тодорхойлолт, үзүүлэлтийг тооцдоггүй, ихэвчлэн 1980-аад оны ОХУ-ын лифтүүдийн зай хэмжээгээр төлөвлөдөг  явдал нилээд түгээмэл байна. БНбД, “Лифтийг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”-ийн барилгын төлөвлөлтөнд тавигдах шаардлагууд 2007 онд 82 барилгын зураг, төсөл дээр гарч зөрчигдлөө.
Барилгын зургийг хянадаг экспертизийн байгууллага энэ зөрчил дээр зохих арга хэмжээг авахгүй, зургийг баталгаажуулж байна.

6. Тусгай зөвшөөрөлгүй, мэргэжлийн бус байгууллага, хүмүүс өргөх байгууламжийг олноор эзэмшиж байгаа нь мэргэжлийн ур чадвар дутагдаж осол гаргах нэг шалтгаан болжээ.  Өнөөгийн байдлаар өргөх механизмын ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны талаар сургалт явуулдаг Мэргэжил төв, НД удам, Од мөнх, Сигма-LG, Өргөжих лифт, Түшээ тав, төмөрлөгийн үйлдвэр зэрэг  цөөн аж ахуй нэгж газрууд мэргэжлийн кранчин, оосорлогч, лифтчин бэлтгэж  байгаа нь сайшаалтай байна.       
Кран, лифтийн угсралт, засвар үйлчилгээ эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг 12500 төгрөгийг тэмдэгтийн хураамжинд төлүүлж, өөр ямар нэг төлбөргүйгээр олгох хуультай атал БХБЯ нь тусгай зөвшөөрөл олгохдоо өндөр хэмжээтэй aж/800000-25000000 хүртэл/ төлбөрийг “…үйлчилгээний хөлс…” нэртэйгээр хууль зөрчиж авч байгаа нь техникийн ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны болон санхүүгийн чадавхи султай, мэргэжлийн боловсон хүчин харьцангуй цөөнтэй энэ салбарыг хөгжихөд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.

7. Кранаар ажил гүйцэтгэх газарт барилга-угсралтын үйлдвэрлэл явуулах төсөл, үйлдвэрийн газар ачааг ачих, буулгах хураах технологийн зураг, горимыг хангалтгүй мөрдөгдөж байна. Техникийн хувьд иж бүрдэлгүй кран, лифтээр үйлчлүүлж байгаа байгууллага, иргэдийн хувьд хуулиар олгогдсон  эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх нь ноцтой зөрчигдөж байна.  Хүний эрүүл мэнд, амь нас хохирсон ноцтой хэрэг 2005 оны 10-р сарын 8-ны өдөр “Мон-Элдорадо”ХХК-ны хөгжил хотхоны цогцолборын барилга дээр мэргэжлийн бус хүмүүс цамхагт краныг буулгах технологийг зөрчсөнөөс 4 хүн нас барсан, 2006 оны 3-р сард Эрдэнэтийн УБҮйлдвэрт гүүрэн кранаар засвар хийх технологийн карт, ачаа оосорлох схем зөрчснөөс 1 хүн нас барж , 2 хүн үүрдийн тахир дутуу болсон, 2007 оны 2-р -р сард  Алтан өрх ХХК хийн дугуйт краны сумны ган татлага тасарснаас сум 2 хүний дээрээс унаж 1 хүн нас барж, 1 хүн хүнд гэмтсэн, 2005 оны 4-р сард “Тэмүүжин менч” ХХК-д, 2005 оны 7-р сард Баянзүрх дүүргийн 4-р хороо, 201-р байрны 2-р орцны лифтэнд мэргэжлийн бус хүмүүс лифтийн бүхээгт хавчуулагдан нас барсан, 2006 оны 5-р сард Дархан хотын нэхий эдлэлийн үйлдвэрийн лифтийн хонгилд 2-р давхраас, 2007 онд Зарубежстрой, Монтед компануудын барьж буй барилгын лифтийн хонгилд 8, 2 давхраас хүн унаж нас барсан зэрэг хэргүүд гарчээ. УМХГ-аар шинжээчийн дүгнэлт гаргуулж бүртгэгдсэн ноцтой ослууд 2003 онд 4 удаа, 2004 онд 3 удаа, 2005 онд 9 удаа, 2006 онд 9 удаа, 2007 онд 13 удаа гарч жил бүр нэмэгджээ. Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны мэдээгээр улсын хэмжээнд дээрх хугацаанд 345 осол гарсны дийлэнхийг барилгын салбарт гарсан ба 60 гаруй хувийг өргөх байгууламжийн ашиглалттай холбоотой осол эзэлжээ.

8. Финлянд, Орос, Солонгос, Хятадаас лифтүүд, Солонгос, Хятадаас урсдаг шат, Герман, Орос, Япон, Хятадаас кранууд  шинээр орж ирж байна. Энэ чиглэлээр “Эмээлцэгийн гол” ХХК, “Моннис” ХХК зэрэг мэргэшсэн цөөн байгууллагууд ажиллаж байна.
Гэвч Япон, Хятадаас урд нь ашиглагдаж байсан, ямар ч баримт бичиггүй хуучирч муудсан эсвэл нимгэн төмрөөр хийгдсэн чанаргүй кран, өргүүрүүд ямар ч хяналтгүйгээр хил гаалиар олноороо орсоор байна. Jinan Jinkui компаний үйлдвэрлэсэн  краны төмөр хийц чанаргүй, цахилгааны схем зураг байхгүй мөн техникийн бүрэн бус иж  бүрдэлтэй  байснаас ХУД-ийн 1-р хороо “Мастер хайндс” ХХК-ийн барилгын талбайд ашиглагдаж байсан QTZ40 маркын цамхагт краны орой 2007 оны 11-р сарын 10-ны өдөр хугарч 33 метрийн өндөртэй цамхаг хазайн унаж болзошгүй аюултай байдлыг үүсгэсэн. Мөн мансардын барилгуудад ашиглагдаж байсан хуучин өргүүрийн тавцан унаснаас олон хүн нас барж , хүндээр гэмтсэн тохиолдлууд гарлаа. Чанар, аюулгүй байдлын шаардлага хангахгүй ачаа өргөх машинуудыг хил гаалиар оруулахгүй байх талаар зохих арга хэмжээг авч ажиллахыг УМХГ-аас албан тоотоор Гаалийн ерөнхий газар, БХБЯ, Хил Хамгаалах Ерөнхий Газруудад 2007 оны 11-р сард хандсан боловч ямар ч арга хэмжээ авсангүй  өнөөг хүрлээ.

Улсын хэмжээнд яаралтай шийдвэрлэх асуудлууд байна. Үүнд:
1. Төрөөс өргөх байгууламжийн ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны талаар хууль дүрмийн өөрчлөлт, төсөл нэвтрүүлэх, парк шинэчлэлт, кран, лифтийн иж бүрэн оношлогоо, сэлбэг материалын хангамж, мэргэжлийн сургалтыг дэмжих зэрэг цогц  бодлогыг явуулах, энэ асуудлыг хариуцсан мэргэжилтэнг бодлогын яамдуудад ажиллуулах;
2. Улсын хэмжээнд олон жил ажилласан кран, лифтүүдийн металл хийц, эд ангиудыг оношлож ашиглалтын хугацааг үндэслэлтэй тогтоодог лабораторийг бий болгох мөн ажлын ачааллыг харгалзан улс, нийслэл, лабораторид ажиллаж буй байцаагчдын тоог нэмэгдүүлэх;
3. Үйлдвэрлэгдэхээ больж ажиллахгүй болсон ачаа өргөх машинуудын ослоос хамгаалах хэрэгслэл болон бусад ховор сэлбэг, эд ангиудийг дотоод нөөц бололцоог ашиглан үйлдвэрлэх асуудлыг бүхий л талаар бодплогын хэмжээнд дэмжих;
4. Орчин үеийн электроник удирдлага, өөрмөгц хийц бүхий ачаа өргөх машинуудыг аюулгүй ашиглахад тохиромжтой “Ачаа өргөх краныг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”, “Лифтийг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”, урсдаг цахилгаан шат /экскалатор/ -ийг аюулгүй угсрах, ашиглах дүрэм, журам , стандартуудыг шинээр боловсруулж гаргах;
5. Зураг төслийн компануудын хийсэн зураг төсөлд экспертизийн байгууллага дүгнэлт гаргахдаа: Барилгын норм ба дүрэм БНбД, “Лифтийг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”, галын норм дүрмийн шаардлагуудыг бүрэн тусгуулж бүрэн гүйцэд зургийг захиалагчдад нийлүүлэх;
6. Барилга хот байгуулалт, нийтийн аж ахуй үндэсний төв байгууллага иргэдэд тусгай зөвшөөрөл олгохдоо хууль зөрчиж нэмэлт төлбөр авдаг асуудлыг даруй зогсоох;
7. УМХГ, ШУТИС-ын МИС  хамтран ачаа өргөх машины аюулгүй ажиллагааны ашиглалтыг сайжруулах төслийг  2008-2009 онд хэрэгжүүлнэ. Төслийн хүрээнд энэ оны автотехникийн улсын үзлэг, тооллогоор нийт авто крануудад магадлал хийхийн зэрэгцээгээр анх удаа металлын бүтэц ба шингэний системийг иж бүрэн оношлох.
8. УМХГ-аас лифтийн техникийн ба ашиглалтын хүндрэлтэй асуудлуудыг шийдвэрлэхээр БНСУ-ын Койка санд тавьсан төсөл хэрэгжүүлэх, хамтран ажиллах саналыг бодит үр дүнд хүргэх шаардлагатай байна.

Ингэснээр ачаа өргөх машины хяналтын системийг боловсронгуй болгон, кран импортлолтыг багасгаж, төхөөрөмжийг иж бүрдүүлж краныг үр бүтээлтэй ашиглан, ашиглалтын хугацааг үндэслэлтэй уртасгаж, жил бүр өсч буй хүнд осол аваар, үргүй зардлыг бууруулах чухал ач холбогдолтой юм.

Улсын ахлах байцаагч    Н.Буйдан