Түүхэн дурсгалт газар, барилга, өв соёлын зүйл нийслэлд олон бий. Гэтэл үүнийг хүн бүр тийм ч сайн мэддэггүй. Нийслэлийн 370 жилийн ойг угтан нийслэлийн түүхэн дурсгалт барилга байшингуудыг цувралаар танилцуулж байна.

Энэ удаад Улаанбаатар хотын Түүх, шинэчлэн байгуулалтын музейн тухай өгүүлье. Баянзүрх дүүргийн 15 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт, Монгол бөхийн өргөөний зүүн хойд талд тус музей байрладаг. Музейн барилгыг 1904 онд Оросын буриад худалдаачин Цогт Гармаевич Бадамжав өөрийн хувийн эзэмшилд зориулан барьсан гэдэг. Цогтбадамжав байшингийнхаа орой дээр Оросын хаант ширээ унахыг бэлгэдэн дөрвөн хөл нь дээшээ харсан ширээн дээр улаан туг намируулан, гар гараасаа хөтлөлцөн алхах ардуудыг модоор сийлэн байрлуулжээ. Энэ нь он цагийн уртад элэгдэн 1998 онд өмхөрч унасан байна.

Цогтбадамжав чинээлэг хүн байсан бөгөөд тус музейн одоогийн дөрөвдүгээр танхимын доор эд хөрөнгө хадгалж, хураах зориулалт бүхий том зоорь байдаг байжээ. “Тунгалаг Тамир”, “Өглөө” зэрэг кинонд Ардын журамт цэрэг хүрээг чөлөөлөх үед нэгэн байшингаас их хэмжээний торго дурдан, бөс даавуу гарч жанжин Д.Сүхбаатар “сиймхий торго, сэтэрхий тэвнэ ч авч болохгүй” гэж тушаадгийг санаж байгаа биз дээ. Энэ нь тус музейн байшин гэнэ. Байшин урд талаасаа ордог өндөр шаттай байсныг 1965 онд өргөтгөл хийж засварлахдаа шатыг нь буулгажээ.

Цогт Гармаевич Бадамжав нь 1899-1930 онд Монгол-Түвдийг судлах Козловын экспедицийн орчуулагчаар ажиллаж байсны зэрэгцээ Орос, Монголын хооронд худалдаа хийдэг Хиагт пүүс, Хятад, Англи, Герман пүүсэд брокероор ажиллаж байж. Тэрээр хувьсгалт дэвшилтэт хүн байсан учраас Д.Сүхбаатар тэргүүтэй ардын журамт цэргүүдэд 1921 оны долдугаар сарын 8-ны өдөр Хүрээг чөлөөлөх үед энэхүү байшингаа жанжин Д.Сүхбаатарт хүлээлгэн өгч, харин өөрөө эхнэр хүүхэдтэйгээ буудалд амьдрах болсон байна. Цогт Бадамжав нь Монголд анх гэрэл зургийг дэлгэрүүлсэн хүн. Тухайн үед олны дунд зурагчин Бадам хэмээн нэрлэгдэж байжээ. Ардын хувьсгал ялсны дараа Цогт Бадамжав нь Эд хэрэглэгчдийн хоршоо, тээврийн байгууллагуудад ажиллаж байсны дээр Шүүх яамны зөвлөхөөр хүртэл ажиллаж байжээ. Гэвч 1931 онд баривчлагдан 1937 онд ЗХУ-д буудуулан хороогджээ. Эднийх долоон хүүхэдтэй айл байсан бөгөөд эдүгээ зарим нь Улаанбаатар хотод энх тунх амьдарч байна. Уг байшинд 1921 оны долдугаар сард Монгол Ардын Намын төв хороо, Ардын Түр Засгийн Газар, Бүх цэргийн штаб байрлаж, жанжин Д.Сүхбаатар ажиллаж байжээ. 1930-аад оны үед Зөвлөлт-Тува улсын Элчин сайдын яам байрлаж байв. 1944 онд МАХН-ын Төв хорооны долдугаар тогтоолоор уг байшинд Д.Сүхбаатарын музей байгуулах шийдвэр гарч, 1946 оны гуравдугаар сарын нэгэнд МАХН-ын 25 жилийн ойг тохиолдуулан Д.Сүхбаатарын музейг нээжээ. 1953 онд Д.Сүхбаатарын музейг Х.Чойбалсангийн музейтэй нэгтгэж Сүхбаатар-Чойбалсангийн ордон музей болгоход тэндээс музейн бүх зүйлс шилжиж, энэ байшинд Хэвлэлийн төв газар оржээ. “Улаанбаатар хотын түүхийн үзэсгэлэн” энд 1956 оны долдугаар сарын 9-нд нээгдсэн юм. Үзэсгэлэнг анх нээхэд Улаанбаатар хотын захиргааны дарга Ламзав үг хэлж тууз хайчилж, Намын Төв хорооны дарга Дамба оролцож  байжээ. 

Монгол Ардын Хувьсгалт Намын Төв хорооны улс төрийн товчооны 1960 оны дөрөвдүгээр сарын 11-ний өдрийн 106 дугаар тогтоолоор “Хотын түүхийн үзэсгэлэн”-г “Улаанбаатар хотын Түүх, Шинэчлэн байгуулалтын музей” болгон өргөтгөхөд түүхч Х.Пэрлээ, зураач Ү.Ядамсүрэн нар идэвхтэй оролцож, зураач Ү.Ядамсүрэн үзмэр зохион байгуулах эскизийг хийж, түүхч Х.Пэрлээ үзмэр дэглэлтийг зохион байгуулсан байна. Уг музейн байшинг 1961 оны 524 дугаар тогтоолоор “Түүх соёлын дурсгалт байшин” гэж үзээд Улсын II зэргийн хамгаалалтад, 1971 онд Сайд нарын зөвлөлийн 42 дугаар тогтоолоор “Түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгалт байшин” гэж улсын хоёрдугаар зэргийн хамгаалалтад, “Түүх, соёлын дурсгалт зүйлийг хамгаалах тухай хуулийг хэрэгжүүлэх талаар авах зарим арга хэмжээний тухай “ Монгол Улсын Засгийн газрын 1994 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн 233 дугаар тогтоолоор “Хотын хамгаалалтад байх түүх, соёлын дурсгал”-д, “Түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгалын жагсаалт батлах тухай” Монгол Улсын Засгийн газрын 2008 оны 5 дугаар сарын 14-ний өдрийн 175 дугаар тогтоолоор “Улсын хамгаалалтад байх, түүх соёлын дурсгал”-д тус тус бүртгэн авсан байна. Одоо тус музейн барилга нь 100 орчим хавтгай дөрвөлжин метр талбай бүхий үзмэрийн долоон танхимтай. Он удаан жилийн түүхийг хадгалсан энэхүү байшинд байрлаж буй хотын музейд 1639 онд Ширээт цагаан нуурын хөвөөнд /одоогийн Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын нутагт/ Халхын Түшээт хан Гомбодоржийн хүү Занабазарыг Шарын шашны тэргүүнээр өргөмжлөн Шар бүсийн өргөө барьж, улсын нийслэлийн шавыг тавьсан, 1778 онд Хүй мандлаас Хүн чулууны хонхор, Сэлбэ голын дэнжид буусан тэр цаг үеэс хойшхи түүхийн үзмэрүүд хадгалагдаж байна.