Нийслэл хот нэг сая хүн амтай, 12-хон гал унтраах ангитай
Нийслэл хотод  сүрлэг өндөр барилга байгууламж жилээс жилд нэмэгдсээр байна. Энэ нь хэдийгээр хотын өнгө үзэмжинд эергээр нөлөөлж, тааламжтай сайхан харагддаг хэдий ч аюулгүй байдал талаасаа  ямар хэмжээнд байгааг мэдэх аргагүй. Тиймээс энэ талаар Онцгой Байдлын Ерөнхий Газрын Барилгын зураг төсөл, техникийн гүйцэтгэл хариуцсан мэргэжилтэн, онцгой байдлын хошууч Ж.Жаргалсайхантай ярилцлаа.

• Сүүлийн үед баригдаж буй барилга, орон сууцууд аюулгүй байдлыг хэр хангаж чадаж байна вэ?

Манай хот төлөвлөлт алдагдаж, халагламаар болсныг архитекторууд хэлдэг. Аюулгүй байдал талаас нь үзэхэд гурван хэлбэрийн зөрчил илэрдэг.
1. Барилга захиалагч өөрийн барилгын зураг төслийн загвараа гаргаад, мэргэжлийн байгууллагуудад өгч, нөгөө зураг төлсийн компани газар дээр нь очиж хэмжилт хийх ёстой. Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газрын ерөнхий архитектортой хамт зураг төслийг газар дээр нь үздэг.  Архитекторын төлөвлөлт даалгавар гэж бий. Түүнийг гаргуулсны дараагаар Засаг даргын захирамж гардаг. Энэ газар дээр ийм барилга барьж болно гэсэн зөвшөөрөл өгдөг. Эдгээр ажлын явцад дандаа мэргэжлийн хүмүүс оролцоод явдаг.Гэвч манай Онцгой байдлын газрыг оролцохооргүй болгосон. Ингэснээр барилгын хоорондын болон дотор зай, хэмжээ зэргийг алдагдуулаад байна. Тэгээд шаардлага тавихаар өөдөөс тэдэн оны төлөвлөгөө гээд бааханбичиг үзүүлдэг. Бодит амьдрал дээр бүх төлөвлөлт нь алдагдчихсан. Зай хэмжээ, авто машин орох, гарах хөдөлгөөнөөс гадна зогсоол бүр ч байхгүй болох гээд байна.
2. Гадна төлөвлөлтөөс авахуулаад бүх зүйл алдагдаад ирж байх жишээтэй. Тэгээд барилга руугаа ороод ирэхээр гадна талын фасадны материал нь галын аюулгүй байдлын шаардлага хангадаггүй. Хөөсөнцөр материалыг  барилгад хэрэглүүлэхгүй байхаар төлөвлөдөг юм. Бид зураг төсөлтэй танилцах үед мэдээж хэрэг шатдаггүй материалаар гадна фасадаа хийж, дулаан алдагдуулахгүй гэж төлөвлөсөн байдаг. Захиалагч,гүйцэтгэгч нарт өнөөх гадна фасадны материал нь үнэтэй тусдаг болохоор хямдыг нь бодоод хөөсөнцөрөөр хийчихдэг. Уг нь зураг төслийн төсвийн дагуу барилга баригдах учиртай. Гэтэл түүнийг нь болно, бүтнэ гэж төлөвлөчихөөд яг ажил болгох тал дээрээ нөгөө төлөвлөгсөнийг нь өөрчилдөг. Ингээд л шаардлага хангахгүй материалуудаар ихэнх барилгууд баригдаж байна.
3. Барилга орон сууцны дотор талын зохион байгуулалтын талаар хэлэхэд ихэнх орон сууцнууд давхраасаа шууд зоорийн давхартайгаа шат нь холбогдсон байдаг. Захиалагчид хүйтэнд гадуур тойрч машиндаа очихыг хүсэхгүй. Тэгэхээр цахилгаан шат болон явган шатаараа ч буух дуртай байдаг. Гэтэл зоорийн давхарт гал гарлаа гэхэд утаа дээшээ бүх давхар руугаа явдаг. Үүнийг ингэж битгий төлөвлөөчээ гэж бүх архитекторуудад зөвлөмөөр байна. Норм дүрмэн дээрээ ч орон сууцны барилгыг ингэж төлөвлөхийг хориглодог. Зарим архитекторууд тийм барилга байдаг яагаад болохгүй гэж хэлдэг. Энэ нь аюулгүй байдал талаасаа яавч шаардлага хангадаггүй.
Эдгээр гурван алдаа зөрчилтэйгээр барилга баригдаж байна. Зарим нь барилгын төлөвлөлтөөсөө хасуулаад, зарим нь нэгэнт баригдчихсан болохоор буулгаж чадахгүй гээд барилгаа барьчихдаг. Уг нь аюулгүй байдлын норм дүрэм гэж бий. Хэдийгээр төгс төгөлдөр болоогүй  ч галын аюулгүй байдал тал дээр маш тодорхой зүйлүүд тусгагдсан байдаг. Гэтэл манай архитекторууд үүнийг мөрддөггүй.

• Хотын барилга барих тусгай зөвшөөрөл олгоход Онцгой Байдлын газрын зүгээс ямар нэгэн шаардлага тавих эрх байгаа биз дээ?

Засгийн газрын 151-р тогтоолоор манай хяналт тавих эрхийг хассан. Манай дээр бүх шатны захиргааны газруудаар барилга барих тамга, тэмдгээ даруулчихсан барилгын эскиз зургаа хянуулах гээд ирж байна. Бид ингээд батлагдсан барилгын зургийг буцаах эрх байхгүй. Эскиз зураг нь буруу батлагдсан ирж байх жишээтэй. Манай онцгой байдал орон сууцны гадна тал болон ойр орчмын зураг төслийг хянахаа больсон учраас  зөвхөн дотор талын галын аюулгүй байдлыг хянаж байна. Буруу эскиз зургаар баригдсан барилгуудад галын аюул гарлаа гэхэд яаж бага хохиролтой унтраах вэ, хүмүүсийг аврах вэ гэдгийг л харахын тулд хянадаг.

• Манай барилгын салбарт гал унтраах сүүлийн үеийн төхөөрөмжүүдийг хэр ашигладаг вэ?

Зарим барилгын компаниуд гал унтраах автомат төхөөрөмжүүдийг барилгын төлөвлөгөөндөө оруулдаг болсон. Манайд энэ байдал одоо л хэвшиж эхэлж байна.  Сүүлийн үеийн томоохон аж ахуйн нэгж байгууллагууд өөрслийн аюулгүй байдлыг анхаарч, барилгынхаа зураг төсөлд тусгуулсан байгаа нь харагддаг. Гэхдээ нөгөө гал унтраах төхөөрөмжөө улсын комисст л үзүүлэх зорилгоор хийдэг. Улсын комисс хүлээж авахад ажиллаж байна. Яг үйл ажиллагаа нь жигдрээд ирэхээр тэр төхөөрөмжийг ажиллуулах хүн хэзээ ч байдаггүй. Нэг томоохон барилгаар ороод хараарай. Танай гал унтраах төхөөрөмжийг хариуцсан хүн нь хэн бэ? гэж асуухаар сантехникийн инженер эсвэл нэг ресепшн зогсож байгаа. Тэр техник төхөөрөмжтэй харьцаж мэдэхгүй хүмүүс байдаг. Барилгын хуулиараа “барилга барьсан компани гурван жилийн хугацаанд барьсан барилгынхаа чанар, засварын ажлыг хариуцна” гэсэн байдаг. Харин дотор тоног, төхөөрөмжийг угсарч суурилуулсан гүйцэтгэгч компанийн зүгээс янз янзын гэрээ хийсэн байдаг. Тухайн үедээ нөгөө тоног төхөөрөмж эвдрэхгүй. Хоёр гурван жилийн дараа нөгөө гал унтраах тоног төхөөрөмж нь ажиллахгүй болоод хэрэглээнээс гарна.
Хуучны “Галын аюулгүй байдлын тухай хууль”, Захиргааны хариуцлагын тухай хуулин дээр “гал унтраах багаж, тоног төхөөрөмжийг гэмтээж, сүйтгэсэн тохиолдолд арга хэмжээ авна” гэсэн заалт бий. Торгуулийн арга хэмжээ авах нь бага байдаг.  Тусгай тоног төхөөрөмжийг хамгаална гэдэг чинь өөрсдийнх нь ухамсрын асуудал. Өндөр үнэтэй тоног төхөөрөмж авчихаад хадгалж чадахгүй эвдчих юм бол ахиад төдий чинээ үнээр дахин авч аюулгүй байдлаа хангана гэсэн үг. Нэгэнт хийчихсэн зүйлээ өөрсдөө арчлаад,  ажиллуулах мэргэжилтэнийг ажиллуулахаар томилох нь зүйтэй.

• Орон сууц захиалж байгаа хувь иргэд ч гэсэн галын аюулгүй байдлыг хангасан эсэхийг шаардах эрх бий юу?

Иргэдийн өөрсдийн эрх үүргийн талаар Галын аюулгүй байдлын тухай хуулийн 15 дугаар зүйл дээр “Галын аюулгүй байдлын талаар мэдээлэл авах эрхтэй” гэж заасан байдаг. Жишээлбэл нэг иргэн орон сууц захиалах гэж байна гэж бодъё. Бүх шатны газруудаар очиж тухайн сонирхож буй барилгынхаа талаар мэдээлэл авах эрхтэй. Ерөнхий төлөвлөгөөний газар очоод энэ барилга ямар захирамжтай, хэрхэн яаж батлагдсан зэргийг асууж болно. Дараа нь манай байгууллага дээр ирээд тухайн барилга галын аюулгүй байдлын тал дээр яаж хангагдсан эсэхийг асууж болно. Харамсалтай нь манайхан ийм ажил хэрэгч хэв маяг руу шилжиж сураагүй байна. Өөрөөр хэлбэл аюулгүй байдал талаа огт бодолцохгүй байгаагийн нэг илрэл.
Таван давхраас дээш барилгуудад тагтан дээр нь галын шатнууд байдаг. Тухайн барилгыг улсын комисс хүлээж авлаа,  дараагаар нь нөгөө шатыг авчихсан байдаг. Гэвч тэр шат чинь ямар нэгэн тохиолдлоор гал гарлаа гэж бодоход тагтан дээрээ гараад нөгөө шатан дээрээ гарч цэвэр агаар амьсгалж байх зориулалттай хийгдсэн. Гал сөнөөгчид ирэх хүртэл түрч гэсэн хорогдох газар бөгөөд дээшээ доошоо явж байх ёстой. Гэтэл манайхан шатыг нь аваад бүгдийг нь хаачихсан байдаг.

• Манай орон сууцны барилгуудад иргэд өөрсдөө хэрэглэхэд хялбар гал унтраах тусгай хэрэгсэл гэж бийюу?

Манайх одоохондоо иймэрхүү зүйлийг төлөвлөж сураагүй байна. Гадны улс оронд орон сууц болон байгууллагын оффисын барилгад зориулсан “аврах хэрэгсэл” гэж байдаг. Манайд хараахан орж ирээгүй байна. Тухайлбал томоохон хэмжээний аж ахуйн нэгж байгууллагададхорт утааны баг, давхар бүрээс доош буух олс хүртэл байдаг юм. Харин манай өндөр барилгуудад галын дохиолол, усан  хангамж буюу даралтат усны цэг л байна. Хувь хүн, айл өрх гал унтраах хэрэгслийг өөрсдөө авч машин болон орон гэртээ хэрэглэж болно. Яг албан ёсоор айл өрх бүрт заавал байх ёстой гэсэн юм байхгүй. Хамгийн гол нь зөв төлөвлөлт, усан хангамж байгаа юм.

• Хотын барилга байгууламж нэмэгдэж, хүн ам ч ихсэж байна. Танай байгууллагын ажлын цар хүрээ тэр хэрээр тэлж байгаа байх. Хүндрэлтэй зүйлүүд хэр байх юм?

Хот төлөвлөлт анхнаасаа зөв төлөвлөлт зохион байгуулалттай, барилга байгууламж нь зураг төсөл эскизээ хийхдээ зөвлөгөө авч байх ёстой. Тэрийгээ нууж хаалгүй зөвөөр төлөвлөж хийх хэрэгтэй. Манай дээр ирдэг барилгын кадастрын зурагнуудыг харахадболомжийн зай хэмжээтэй байдаг. Яг газар дээр нь очоод үзэхээр өнөөх зай хэмжээ байдаггүй. Бас зурагнууд нь бүх шатны зөвшөөрөл өгөх байгууллагуудаараа батлагдаад ирж байгаа юм. Ингээд баригдчихсан барилга дээр гал түймэр гарлаа гэхэд онцгой байдлын машин орох ямар ч зай байхгүй. Зүй ёсоороо бол 6 мянган хүн ам суурьшсан газар нутагт нэг гал унтраах анги байрлах ёстой байдаг. Гэтэл манай Улаанбаатар хотын нэг дүүрэгт ойролцоогоор 300-400 мянган айл өрх байна. Энэ олон айл өрхтэй дүүргүүдэд 2-3 гал унтраах анги ногдож байх жишээтэй. Нэг гал унтраах анги 3 км-ийн радиуст үйлчлэх ёстой. Улаанбаатар хотод 5 км радиустай зайд нэг гал унтраах анги ажиллана гээд бодоход 12-хон гал унтрааханги бий. Улсын нийт хүн амын тал хувь нь хотдоо суурьшиж байгаа. Галын машин авто замын хөдөлгөөнд 60 км/цагийн хурдтай явах эрхтэй. Манай хотод түгжрэл ихтэй болохоор тийм хэмжээний хурдтай явна гэдэг худлаа. Түгжирч очсоор байтал нөгөө объект нь шатаад, хүний амь нас, эд хөрөнгөөр хохирсон байдаг. Тэгэхээр хот байгуулалт нь анхнаас зөв төлөвлөлттэй байвал бидний ажил ч түргэн шуурхай болж, аж ахуйн нэгж байгууллага болон иргэд галын аюулаас бага хохирол амсана гэсэн үг.  Бүх аж ахуйн нэгж байгууллага, барилгын компаниуд гал унтраах автомат системийг маш сайн төлөвлөх хэрэгтэй.

• Онцгой байдлын тусламжийн машин орох боломжгүй барилгад гал гарлаа гэхэд хариуцлагыг хэн хүлээх вэ?

Энэ их хэцүү. Үүний хариуцлагыг бүх шатандаа хүлээх ёстой. Гэтэл манайхан болохоор эндээс, тэндээс зөвшөөрөл авсан гээд нэг нэгэн рүүгээ шидчихдэг. Гэтэл барилгын захиалагч, гүйцэтгэгч компани ч галын аюулгүй байдлыг хангах талаасаа шаардлага хангахгүй байгааг мэдсээр байж барьчихдаг. Тэгэхээр барилга орон сууцаар ашиг олох л зорилготой байна гэсэн үг. Хотын ерөнхий төлөвлөгөө удаан хугацаатайгаар төлөвлөгдсөн байдаг. Гэтэл тэр төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй барилга баригдаад байгаа нь олон талын хүндрэл учруулж байна.
Ярилцсан: И.Алтангэрэл