Сүүлийн үед нийслэл хотын байшин барилга өдөр өдрөөр нэмэгдэх болсон. Ялангуяа өндөр барилга улам ч нэмэгдэх хандлагатай байна. Гэтэл өнөөгийн баригдаж байгаа эдгээр барилгуудад тавигдах техникийн шаардлага ямар байдаг талаар “Өндөр барилгын төлөвлөлт” барилгын норм, дүрмийн төслийг боловсруулсан инженер, эрдэмтэдтэй ярилцлаа. Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн үндэсний төвийн дарга Б.Бямбажав, Монгол Улсын Шинжлэх ухаан, Технологийн их сургуулийн Барилгын инженер, архитектурын сургуулийн багш доктор, дэд профессор Э.Ганзориг, Монгол Улсын зөвлөх инженер А.Цогт, Монгол Улсын зөвлөх инженер Г.Тулга нар ийн ярьж байна.

-Манайд ер нь өндөр барилгыг хэзээнээс барьж эхэлсэн юм бол?

Б.Б: -Монголчууд 1912 онд тусгаар тогтнолын бэлгэдэл болгож өндөр Жанрайсигийг бүтээж байсан түүхтэй. Түүнээс хойш социализмын үед Дархан хотод тухай үед хамгийн өндөр буюу 16 давхар орон сууцны барилга босгосон. Дэлхийн хэмжээнд яривал барилгын өндөр 500 метрийг хэдийнэ давж, одоо 1000 м хүртэл өндөртэй барилгын төсөл боловсруулалтын шатандаа байна. Сүүлийн үед Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтийг дагаж бизнес эрхлэгчид Улаанбаатар хотод өөрсдийн компанийн өнгө төрхийг илэрхийлэх өндөр барилга барих сонирхол эрс нэмэгдсэн. Хамгийн харамсалтай нь нөхцөл шаардлага хангаагүй зай талбайд хот төлөвлөлтийн болон техникийн наад захын шаардлага хангахгүй өндөр барилга барих явдал цөөнгүй байна. Өндөр барилга нь өөрийн нөхцөл шаардлагыг тодорхойлсон шалгуур үзүүлэлттэй. Дурын инженер санаанаасаа төлөвлөн тооцож болдоггүй. Ийм учраас манай байгууллагаас зохион байгуулж “Өндөр барилгын төлөвлөлт” барилгын норм ба дүрмийн төслийг боловсруулсан юм.

-Өндөр барилгын норм, дүрэм гэж байдаггүй байсан юм уу?

Б.Б: -Өндөр барилгыг төлөвлөх, барьж байгуулах болон өндөр барилгыг ашиглах асуудлууд нь ердийн барилгынхаас нэлээд өөр байдаг. Өндөр барилга барьж ашиглах сонирхолтой хөрөнгө оруулагч, захиалагчид, газар болон техникийн нөхцөл олгогчид, зураг төсөл боловсруулагчид энэ онцлогийг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Үүний тулд өндөр барилгад тавигдах шаардлагыг тодорхойлсон эрхзүйн баримт бичиг боловсруулах хэрэгцээ чухал болсон юм.

Э.Г: -Өндөр барилга барьж байгаа өнөөгийн практикаас үзвэл гаднын хөрөнгө оруулагчид бизнесийн ашиг орлогоо бодоод энд яригдаж байгаа техникийн шаардлагуудыг төдийлөн анхаарахгүй байдал ажиглагддаг. Гэтэл энэ шаардлагыг тавихад албан ёсны зохих журмын дагуу батлагдсан норматив байхгүй байгаа нь чанар муутай барилга барих нөхцөлийг бүрдүүлж байна. Өндөр барилгыг төлөвлөж барихаас гадна ийм барилгад тавих шаардлагыг хэрхэн мөрдөж байгааг хянах ёстой юм.

А.Ц: -Гадаадад зураг төсөл нь боловсрогдож ирсэн барилгууд нь Монгол орны уур, амьсгалын нөхцөлийг сайн судлаагүйгээс тохирдоггүй. Түүнээс гадна хашлага хийцийг бүхэлд нь шилэн хийцээр сонгосон нь хүйтний улиралд халаалтын дулааны улиралд хөргөлтийн системд шаардагдах эрчим хүчний зарцуулалт ихтэй тохиромж муутай шийдэл болсон байдаг. Ер нь ганц барилгад зориулж бүтэн хорооллын эрчим хүчний хэрэглээг зарцуулж байгаа нь энд яригдаад байгаа норматив баримт бичиг байхгүйтэй холбоотой. Манай улсад мөрдөж байгаа нормоор гадна ханын дулаан дамжуулалтын коэфицент нь 0.26-0.3 вт/м2 0С байхад цонхных 1.82-5.0 0.26-0.3 вт/м2 0С байна. Эндээс харахад нэг метр квадрат цонхны талбайгаар дамжиж буй дулааны эрчим хүчний хэмжээ нь хананыхаас 7-8 дахин их байна. Энэ нь дан шилээр барьсан тухайн барилгын хүйтний улиралд халаалтад зарцуулах дулаан болон дулааны улиралд хөргөлтөд зарцуулах цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ тэр хэмжээгээр их байж, тухайн барилгын ашиглалтын зардлыг нэмэгдүүлж байна гэсэн үг юм. Шинээр боловсруулаад байгаа норм ба дүрмийн төсөлд ийм сөрөг үр дагавар гарахаас сэргийлж гадна хашлага хийцийн талбайд цонхны эзлэх хэмжээг хязгаарласан бөгөөд энэ хязгаарыг давах тохиолдолд ямар нэмэлт арга хэмжээг төлөвлөх шаардлагатай зэргийг тодорхой зааж өгсөн.

Г.Т:   -Барилгын давхрын тоо нэмэг­дэх тусам төлөвлөлтийн шаардлага нь улам нарийн болдог. Жишээлбэл газар хөдлөлтийн бүсэд төлөвлөх барилгын давхрын тоо 16-аас дээш болоход ийм барилгын даацын бүтэцийн динамик анализ зарчмын ялгаатай байдаг. Гэтэл эдгээр шаардлагыг зохицуулах нормативгүйгээс захиалагч, хөрөнгө оруулагч, зураг төсөл боловсруулагч, техникийн хяналт гүйцэтгэгчдийн хооронд ямарваа маргаан гарсан тохиолдолд талууд цэвэр өөрсдийн үзэл бодлоор л асуудалд хандах байдалд хүрч байгаа юм.

-Манайд хэдэн давхар барилгыг өндөрт тооцдог юм бэ?

Г.Т: -Бидний боловсруулсан төслөөр 16 давхраас дээш өндөртэй барилгыг өндөр барилгын ангилалд хамруулж үзэж байгаа. Гэхдээ бид энэ тоог зүгээр санаанаасаа аваад тавьчихсан тоо биш. Энэ тоог тогтоохын тулд нэлээд хэдэн улсын ижил төстэй нормативуудыг судалж үзсэн.

Э.Г: -Жишээлбэл Япон улсад анх 1923 онд 100 шаку буюу 30 метр орчим өндөртэй барилгыг өндөр барилга гэж үзэхээр тогтож байсан бол 1981 оноос хойш 200 шаку буюу 60 метрээс дээш өндөртэй барилгыг Өндөр барилга гэж үзэж Японы барилгын сайдын баталсан тусгай, нэмэлт шаардлагуудыг мөрдүүлдэг болсон.

-Өндөр барилгад тавигдах техникийн болон бусад шаардлага, энгийн барилгынхаас ямар ялгаатай байдаг юм бэ?

Э.Г: -Олон улсын практикт ер­дийн барилгад тавих шаардлагаас илүү нарийн шаардлага тавигддаг. Өндөр барилга нь ердийн барилгатай харьцуулахад төлөвлөлт, эдийн засаг, үйл ажиллагааны хувьд нэлээд томоохон хүрээнд хамаардаг. Наад зах нь өндөр барилгын хүчин чадлаас шалтгаалж уг барилгад хүрэх авто зам, орчны авто зогсоолын даац, ашиглах эрчим хүчний хангамж зэрэг олон хүчин зүйлийг төлөвлөлтийн шатанд судалж тооцох ёстой.

-Манай улсын хамгийн өндөр барилга ямар барилга байна вэ. Цаашид хэдэн давхар барилга баригдах юм бол.

Э.Г: -Ашиглалтад ороогүй боловч барилгын үндсэн бүтэцийн угсралтын ажил нь хийгдэж дуусаад байгаа “Чоно” корпорацийн 25 давхар “Blue sky” оффисын барилга хамгийн өндөрт тооцогдож байгаа. Одоогоор 33 давхар, бүр 50 давхар барилга баригдах сурагтай байна.

-Сүүлийнүед шилэн байшин энд тэндгүй баригдах болжээ. Ер нь манайд ямар материалаар барьсан барилга тохирох вэ?

А.Ц: -Материалын хувьд маш олон шаардлага байдаг.Холбогдох норм дүрмийг мөрдөж барих, эрчим хүчний шаардлагыг хангах нь чухал. Дэлхий нийтэд шилэн байшин тийм ч түгээмэл биш. Яагаад вэ гэвэл. Шилэн байшин өөрөө зундаа их халдаг. Дотор агаарын хэмийг хэвийн байлгахын тулд хөргөлтийн систем шаардлагатай. Өвөлдөө дулаан алдагдал ихтэй байдаг. Иймээс тэр том шилэн байшин чинь бусад олон барилгын хэрэглэх эрчим хүч, цахилгааныг ганцаараа хэрэглэнэ гэдэг хаа хаанаа хэцүү, алдагдал ихтэй. Барилга өндөрсөх тусмаа эрчим хүчний хэрэглээ ихсэж байгаа юм.

-Та нарын боловсруулсан норм дүрмээр барилгын өндрийг хэдэн давхраар хязгаарлаж байгаа вэ?

Г.Т: -Барилгын өндрийг хязгаар­лаагүй. Харин энэ дүрмийн шаардлагыг 75 метр хүртэл өндөртэй буюу 25 хүртэл давхар барилгад мөрдөнө гэж ойлгох хэрэгтэй. Учир нь үүнээс дээш өндөртэй барилгыг төлөвлөхөд салхины динамик туршилт заавал хийх шаардлагатай болдогоос гадна уг барилгаас болж бий болох салхины хуйлрал нь орчны барилга байгууламжид хэрхэн нөлөөлөхийг тооцох шаардлагатай болдог. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар манайд ийм боломж байхгүй байна.

Б.Б: -Барилгын өндрийг төрөөс бодлогоор хязгаарлах ёстой. Хэр­вээ өндөр барилга барьж буй тохиол­долд зураг төслөө боловсруулах шатандаа зохих туршилт, судалгаа хийж баталгаажуулан тэр орчимд нь гал унтраах анги барих, барилгын дээд давхарт хүрэх сунадаг шаттай машин авч өгөх, орчны барилга болон үйлчилгээнд саад болохгүй байх ёстой. Үндсэн хуулиндаа хүн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй гээд заачихсан байдаг. Хязгаарлагдмал газар ашиглалтын зардал өндөртэй өндөр байшин бариулаад байдаг нь буруу.

-25 давхраас дээш өндөр барилга төлөвлөж, барихад ямар норм, дүрмийг мөрдөх вэ?

Г.Т: -Энд эхлээд барилгын норм ба дүрэм гэж юу вэ гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Барилга байгууламжид тавигдах техникийн нийтлэг шаард­лагыг агуулсан баримт бичгийг норм ба дүрэм гэдэг. Өөрөөр хэлбэл 25 давх­раас дээш өндөртэй барилгад барилга байгууламжид тавих нийтлэг шаардлага тохирохгүй учраас зөвхөн уг барилга байгууламжид тохирсон техникийн нөхцөл ч юмуу, үүнтэй ижилтгэх баримт бичгийг боловсруулж дагаж мөрдөнө. Харин ийм барилгад тавигдах техникийн шаардлагыг хэн тодорхойлох вэ гэдгийг бодох хэрэгтэй. Олон улсын практикт Өндөр барилгын асуудлыг хариуцсан зөвлөл байдаг. Ийм зөвлөлийг манайд байгуулах хэрэгтэй бөгөөд энэ зөвлөл нь 25 давхраас дээш өндөртэй барилгад тавигдах техникийн шаардлагыг тодорхойлдог байх боломжтой. Энэ зөвлөл барилгын чиглэлийн мэргэжилтнүүдээс гадна геологи, геофизикийн мэргэжилтнүүд, батлан хамгаалах, онцгой байдлын асуудал эрхэлсэн байгууллагуудын төлөөлөл гэх мэт маш өргөн бүрэлдэхүүнтэй цэвэр мэргэжлийн зөвлөл байх шаардлагатай.

Э.Г: -25 давхраас дээш өндөр барилгад тавих шаардлагыг зөвхөн тухайн барилгад зориулан тодорхойлж барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага нь батална. Гэхдээ үүнд бидний боловсруулсан төсөл гол үндэслэл болно. Өөрөөр хэлбэл энэ төсөл дэх шаардлагууд 25 давхраас дээш өндөр барилгад бас тавигдах бөгөөд нэмэлт зарим шаардлага тавигдана. Мөн зарим тохиолдолд энэ норм дахь шаардлагыг чангатгах ч тохиолдол гарна. Өндөр барилга нь овор хэмжээ, хөрөнгө оруулалт ихтэй, эвдэрч нурах тохиол­долд учрах хор хохирол их байдаг тул аль ч оронд ердийн барилгаас илүү шаардлага тавьдаг жишигтэй.

-Энэ норм, дүрмийн төслийг боловсруулахад ямар ямар хүмүүс оролцов.

Б.Б: -Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн үндэсний төвийн даргын 2007 оны арваннэгдүгээр сарын 21-ний өдрийн 232 дугаар тушаалаар өндөр барилгын зураг төсөл зохиох барилгын норм ба дүр­мийг боловсруулан ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн баталсан. Үүнд Монголын барилгын салбарт хүчин зүтгэж яваа Монгол Улсын тэргүүлэх түвшний архитектор, зохион бүтээгч инженерүүд, цахилгаан дулаан, ус, холбооны инженер гээд олон хүн оролцож боловсруулсан нормын төсөл юм.

Онцгой байдлын ерөнхий газар, Улсын мэргэжлийн хяналтын газар, Монгол Улсад гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлын зохицуулах зөвлөл, Монголын архитекторчдын эвлэл, Барилгачдын холбоо, Батлан хамгаалах яам, гэх зэрэг холбогдох 19 байгууллагаас санал авахаар хүргүүлсэн. Үүнээс есөн байгууллага саналаа ирүүлсэн. Энэ ирсэн саналуудыг зохих ёсоор тусгасан.

-Өндөр барилга барихад орчныг бүрдүүлэх ёстой гэж байсан. Ер манайд баригдаж байгаа өндөр барилгын орчин байхгүй юм шиг ээ.

А.Ц: -Ерөөсөө хот байгуулалтын бодлого алдагдсан. Хотын төвд ч бай, хотын захад ч бай газрыг зүгээр л өгчихдөг. Тэр газрыг авсан бизнесмэнүүд ашиг, орлогоо бодоод баахан орон сууцны хороолол барьчихдаг. Гэтэл тэнд хүүхдийн сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг зэрэг зүйлүүд байх ёстой. Мөн түүнчлэн тухайн барилгуудыг хангах ус дулаан цахилгаан хангамжуудыг бодолцдоггүй.

-Энэ норм, дүрмийг баталсанаар гарах өөрчлөлт, ач холбогдол юу байх вэ?

Б.Б: -Өндөр барилгын төлөвлөлтийн норм ба дүрэмтэй болсноор ямарваа хүндрэл бэрхшээлийг шийдвэрлэх эрхзүйн баримт бичигтэй болж байгаа юм. Тэр тусмаа 15-25 хүртэл давхартай өндөр барилгын төслийн өмнөх судалгаа хийх, техникийн нөхцөл боловсруулах, зураг, төсөл зохиох, дүн шинжилгээ хийхэд мөрдөх барилгын үндэсний норм дүрэмтэй болно гэсэн үг юм.