“Самранд хаях зvйл байдаггvй. Тийм ч болохоор хятадууд монгол самранд их шунаж, тэмцэлддэг юм билээ” хэмээн Улаанбаатарын их сургуулийн Технологийн факультетийн дөрөвдvгээр ангийн оюутнууд болох Ө.Гантулга, З.Очирбат нар ярьж байна.

Тэд өнгөрсөн наймдугаар сард Тайванийн Тайпей хотод болсон Дэлхийн оюутан залуучуудын шилдэг төсөл, эрдэм шинжилгээний бvтээл шалгаруулах уралдаанд эх орноо төлөөлөн оролцоод дэлхийн 11 орны 28 багаас шалгарч гранпри шагнал хvртсэн юм. Самрын “ид шид”-ийн талаар судлаач оюутнуудтай ярилцлаа.

-Юуны өмнө дэлхийн нэр хvндтэй тэмцээнд оролцож тэргvvн байр эзэлсэнд баяр хvргэе. Тэмцээний талаар танилцуулахгvй юу?

 З.Очирбат:-Жил бvр дэлхийн оюутнуудын шилдэг бvтээлийг шалгаруулдаг юм билээ. Бид тэмцээний талаар өнгөрсөн гуравдугаар сард мэдсэн. Манай улсаас “Монголын интерпренерvvдийн холбоо”-гоор зуучлуулж дөрвөн баг оролцсон.

 -Танай баг самрын судалгаагаар оролцсон гэсэн байх аа. Энэ санаа хэдийд төрөв?

Ө.Гантулга: -Тийм ээ. Самрыг монголчууд эрт дээр vеэс хэрэглэж ирсэн. Анх самар судлах санааг Очироо маань гаргасан юм.

З.Очирбат: Би Сэлэнгэ аймгийнх. Манай нутаг самар ихтэй учир багаасаа л самар цөмж өссөн. Химийн чиглэлээр суралцдагийн хувьд самрыг нарийн судлавал сонирхолтой санаа гарах юм шиг санагддаг байлаа. Yнэхээр судлаад vзэхэд самраас маш сайн чанарын тос гаргаж болохоор юм билээ. Хятадууд яг энэ шинж чанараас нь болоод монголын самар руу маш их хошуурдаг, хоорондоо их тэмцэлддэг байх. Харин энэ оны долдугаар сараас экспортлохыг хориглосон нь монголчууд дотооддоо самрын vйлдвэрлэл явуулахад нэг боломж нээгдсэн гэж ойлгож байгаа.

 -Самар ямар “ид шид”-тэй юм бол?

З.Очирбат: -Хvмvvс самрыг цөмж л мэдэхээс өөр юунд ашиглаж болохыг бараг мэддэггvй. Угтаа бол самранд хаях юм байхгvй шvv.

Ө.Гантулга: -Юуны өмнө маш сайн чанарын тос гаргаж авна. Мөн хvнсний янз бvрийн нэмэлт бvтээгдэхvvний найрлагад ашигладаг. Ясаар нь төрөл бvрийн модон хавтан, паркетан шал vйлдвэрлэх боломжтой. Одоогоор бид тос, нэмэлт бvтээгдэхvvнээ туршчихаад байна. Модон хавтан хийх туршилт маань арай эхлээгvй байгаа. Самрын яс нь маш хатуу учир паркет хийхэд илvv тохиромжтой.

-Тосыг нь зөвхөн хvнсэнд хэрэглэх vv. Бусад тостой харьцуулахад ямар онцлогтой бол?

Ө.Гантулга: -Бидний судалгаагаар самрын тос нь наранцэцэг, олив, чацарганын тосноос илvv чанартай юм билээ. Тийм болохоор хvнсэнд тvлхvv хэрэглэнэ. Дангаар нь халбагадаад идэхэд ч гэмгvй. Мөн тосны нь бvрдэл хэсгvvдийг хорт хавдрыг бууруулах, насжилтыг уртасгах, бодисын солилцоог дэмжих зэргээр эмчилгээнд ашиглаж болно. Бvр охид бvсгvйчvvдийн гол асуудал болсон жингээ барихад ч самрын тос сайн туслагч нь болдог.

Ө.Гантулга: -Бидний судалгаанд хамгийн их тусалсан хvн бол ШУА-ийн Хими, Хими технологийн эрдэм шинжилгээний ахлах ажилтан доктор, профессор Д.Бадамханд, манай сургуулийн декан Ж.Оюун багш нар. Судалгааг маань Д.Бадамханд багш удирдсан. Багшийнхаа заавраар хийсэн болохоор харьцангуй гайгvй. Таван сар vргэлжилсэн.

З.Очирбат -Бид тэмцээнд явахдаа тос, хvнсний нэмэлтээ гаргаад, модон хавтан хийгээд очсон. Шvvгчид болон олон улсын том, том компанийн удирдлагууд маш их гайхаж, сайшааж хvлээж авсан.

-Ер нь хэдий хэр самраас ямар хэмжээний тос гаргаж авдаг юм бэ?

З.Очирбат: -Технологийн нууц болохоор хамаагvй дэлгэж болохгvй. Ерөнхийдөө харьцангуй өндөр шvv.

-Тэгвэл манай улсын самрын нөөц хэр байдаг вэ. Дотоодын хvнсний тосны хэрэгцээгээ хангах боломж бий болов уу?

Ө.Гантулга: -Дэлхий дээр хамгийн их самартай орон бол Орос, Сибирь, дараа нь Монгол, Хойд Солонгос, Ливи ордог. Тэгэхээр манайх самрын хангалттай нөөцтэй орон. Бид жилдээ самрынхаа нийт нөөцийн 10 хувийг ашиглахад 15 мянган тонн литр тос гаргах бvрэн боломжтой.

-Хятадууд бас самрын тос гаргаж авдаг гэж дээр хэлсэн. Ямар ялгаатай юм бэ?

Ө.Гантулга: -Самраас гарч байгаа бvтээгдэхvvндээ л хамаг учир нь байгаа юм. Тэрнээс хятадаас авчирсан, хуулбарласан гэж ойлгож болохгvй. Бид өөрсдөө технологийг нь судалж шинжилж гаргасан.

З.Очирбат: -Ургаж байгаа хөрс, бvс нутгаасаа шалтгаалаад химийн бvрдэл, амт нь ч шал өөр байдаг. Орос, хятад аль ч орны самар монголынхыг гvйцэхгvй. Хятадууд манай самрыг vнэгvй шахуу аваад сайн чанарын тос, уургаар баялаг хvнсний нэмэлт бvтээгдэхvvн гаргаж ирдэг. Харин хальсаар нь паркетан шал хийгээд ямар өндөр vнээр буцаагаад бидэнд зарж байгаа билээ дээ.

-Самрын тос гаргах vйл явцыг дэлгэрэнгvй ярьж болохгvй юу?

З.Очирбат: -Бас л “Know How” болохоор нарийн яримааргvй байна.

 Ө.Гантулга: -Патенттай болж арай амжаагvй, харин стандарт авчихсан. Самрын тосны шинжилгээ судалгааны аргаар химийн хvрээлэнгийн доктор профессор Бадамханд багш маань анх MNS патент авч байсан юм. Бид багшийнхаа санаан дээр өөрсдийнхийгөө нэмээд харьцуулах маягаар шинэ судалгаа гаргаж ирсэн.

-Одоо ямар судалгаан дээр ажиллаж байгаа вэ. Цаашдын төлөвлөгөө?

-З.Очирбат:-Судалгааны ажил гэдэг нэг эхлvvлээд орхичих асуудал биш. Бидний хувьд тосны шинж чанар, бvрдэл, уураг, амин хvчил зэрэг наад захын зvйлvvдийнх нь судалгааг л эхлvvлсэн. Цаашаа судлах зvйл өчнөөн бий. Зөвхөн vvгээр самрын судалгаа зогсохгvй шvv дээ. Миний хувьд цааш нь гvнзгийрvvлж судлаад эдгэрэшгvй хvнд өвчнийг эдгээх эм бэлдмэл гаргаж авах боломжийг нь нээхийг зорьдог.

Ө.Гантулга: -Би ч бас эрдэм шинжилгээний ажилтан болох бодолтой байгаа. Ер нь химийн технологичид бусдын хийсэн судалгаа шинжилгээгээнээс гадна өөрсдөө сайн судалгаа шинжилгээ хийж, гадагшаа гарч байгаа бvтээгдэхvvн, тvvхий эдийн найрлагад хяналт тавих ёстой. Тэр ч утгаараа би эрдсийн чиглэлээр цаашдаа ажиллах байх.

-Өнгөрсөн долдугаар сараас самар экспортлохыг хориглосон нь манайд самрын vйлдвэрлэл хөгжих нэг боломжийг нээж өгсөн гэж тvрvvн хэллээ. Та хоёр бас “ТВ-5” телевизийн “Yйлдвэрлэлийн алтан vе” нэвтрvvлэгт оролцож байсан гэж сонссон. Ер нь самрын vйлдвэрлэлийг дэмжихэд ямар хэмжээний хөрөнгө мөнгө зарцуулагдах бол. Тооцоо гаргасан уу?

З.Очирбат: -Хөрөнгө мөнгөний хувьд бодитой тооцоо судалгаа гаргаагvй ээ. Бид “Yйлдвэрлэлийн алтан vе” нэвтрvvлэгт спиртээр шатахуун гаргаж авах болон самрын судалгааныхаа чиглэлээр хоёр гурван удаа оролцсон. Яг технологи тал дээрээ тvлхvv ажилласан учир санхvvгийн асуудлыг жаахан орхигдуулчихсан болохоор эцсийн шатанд шалгарч чадаагvй. Харин бусад бvх тэмцээндээ дандаа л “гранпри” авч байлаа. Гэхдээ тэр нэвтрvvлгээс их зvйл мэдэж авсан.

-Та хоёрын судалгааг дэмжээд хамтарч ажиллая гэсэн байгууллага, хувь хvн байгаа юу?

Ө.Гантулга: -Өөрсдөө хөөцөлдөж амжихгvй л байна. Ганц нэг хvнтэй ярьж байгаа. Одоогоор тодорхой шийдэлд хvрээгvй. -Энэ ажлаа хийхдээ сургуулийнхаа материаллаг бааз дээр тvшиглэсэн vv.

 Ө.Гантулга: -Манай сургууль байнга лабораторио шинэчилж, тоног төхөөрөмж авч өгдөг. Бас ШУА-ийн харьяа учир оюутнуудынхаа эрдэм шинжилгээний ажилд их ач холбогдол өгч, дэмждэг. Өнөөдөр л гэхэд Биологийн хамгийн сvvлийн vеийн лабораторийн нээлт болох гэж байна. Манай химийн салбар гэхэд бvхэл бvтэн vйлдвэрийн өрөөтэй.

З.Очирбат: -Бидний энэ амжилтад сургуулийн маань нэмэр их бий. Олигтой лаборатори, тоног төхөөрөмжгvй бол бид хэчнээн сайн санаа гаргаад vр дvнд хvрэхгvй шvv дээ.