Удирдлагын Академийн эдийн засгийн тэнхмийн багш доктор М.Мєнх­болд­той ярилц­лаа. Тэрбээр “Ипо­текээр баталгаажсан vнэт цаасны зах зээлийн зарим асуудалд” сэдвээр докторын зэрэг хам­гаалсан хvн.

Анхандаа сайхан мэдээ санагдсан ч сvvлдээ юу болох нь мэдэг­дэхгvй бvрхэг байдалд хvрээд байгаа моргэйжтэй тvvний судалгаа холбогдоно.

-Моргэйжийн моод Мон­­го­лоор дууслаа гэж яриг­дах болоод удлаа. Уг нь энэ тухай танин мэдэ­хvйн анхны єгєгдєхvvн манайханд тун сайхан тус­сан. Хvн бvр байртай бол­чих нь, тийм боломж бай­даг хэрэг vv гээд л хvлээж авсан цаг саяхан?

-АНУ-ын санхvvгийн зах зээлд моргэйжийн vнэ унаж, бvр дэлхийн санхvvгийн зах зээлд нєлєєлсєн тал бий. Гол нь ипотекийн сар бvрийн мєнгєн урсгал тасарч алдагд­санд л асуудлын шалтгаан оршсон юм. Далайн шуурга­наас vvдэлтэй байга­лийн гамшиг олон мянган иргэдийг орон сууцгvй бол­госон. Нэ­гэнт орон сууцгvй болсон хvмvvс яаж зээлийн байр­ныхаа мєнгийг сар бvр тєлєх билээ. Олон мянган америк иргэдийн орон сууцны сар бvрийн тєлбєрєєр батал­гаажсан vнэт цаас хєрєнгийн зах зээлд зогсолтгvй борлог­дож байтал анхдагч ипотек нь vгvй болоход энэ зах зээл хямралд орох нь гарцаагvй. Нэгэнт орон сууцны хэрэгцээ байгаа цагт ипотек байх л болно. Энэ vvднээс vзвэл моргэйжийн моод Монголоор дуусна гэх ойлголт огт байх ёсгvй юм шvv. Харин бид энэ зах зээлийн нарийн тvвэгтэй, хэт мэдрэмтгий шинж, ялан­гуяа мєнгєн урсгалын тас­ралт­гvй ажиллах тогтолцоог зєв бvрдvvлэхэд анхаарч хууль гаргах хэрэгтэй байгаа. Орон сууцны санхvvжилтийн тогтолцоогоо анхнаас нь зєв цогц бодлогоор явуулбал хvндрэлтэй асуудал огт байх­гvй.

-Моргэйжээр байртай болчихлоо гэж бодъё. Зээлийн тєлбєрєє цаг ту­хайд нь барагдуулдаг гэж байя. Байгалийн гамшиг болоод ард иргэд гэнэт ядуурчихгvй л бол энэ сис­тем дампуурдаггvй юм гэж та хэлж байна уу?

-Яг тийм. Орон сууцжих эрэлт хэрэгцээ байгаа то­хиол­­долд ипотек, моргэйж байх л болно. Гол нь єнєєдєр тєр засгийн зvгээс системийг хэрэгжvvлэхдээ бага, явцуу хvрээний эрх ашиг бодоод буруу зєрvv шийдвэр гаргаад дампууруулчих вий дээ гэж бодогдох юм.

-Тєр засгийн бу­руу удирдлага, моргэйжийг дампууруулчихаж мэднэ гэсэн эмзэглэл танд байна аа даа?

-Єнєєдєр Орон сууц сан­хvvжилтийн корпораци (ОССК), Монголын ипотекийн корпораци гээд хоёр байгуул­лага нэг нь тєрєєс нєгєє нь арилжааны банкуудын дэмж­лэгтэйгээр ажиллаж байна. ОССК-д Засгийн газраас 60 тэрбум тєгрєгийн бондын барилгын санхvvжилтийн эх vvсвэр ол­го­сон. Эндээсээ тєрийн албан хаагчдад урт хугацааны орон сууцны зээл олгоно гээд зах зээлийн эрэлт нийлvvлэлтэд шууд нєлєєлєх vйл ажиллагаа явуулж байна. Гэтэл Сангийн яам нь ОССК-ийг vvсгэн бай­гуулагч эзэд болох Барилга, хот байгуу­лалтын яам, Нийс­лэлийн Засаг даргын Тамгын газрын­хаа хамтарсан журмыг зєр­чєєд єнгєрсєн долдугаар сард “Голомт” банкинд 9,9, Улаан­баатар банкинд найман тэр­бум тєгрєг байр­шуулсан бай­гаа. “Голомт” банк ОССК-ийн гvйцэтгэлд 1,5 тэрбумыг л шилжvvлсэн. Магадгvй, Сан­гийн яам хєрєн­гє оруулагчдад тєлєх Засгийн газрын бондын тєлбєрийн мєнгєн урсгалыг найдвартай хадгалах vvднээс эрсдлээ банк руу шилжvvл­сэн байх. Ийм байдлаар ажил нэг ша­тан­даа удаашраад байгаа нь хєтєлбєрийг дам­пуу­руулах, иргэдэд буруу ойлголт єгєх эхлэл болов уу.

Чухамдаа Сангийн яам эрсд­лийг єєрєє­сєє банк руу тvл­хэж, байгуул­лагынхаа эрх ашгийн болчи­хож байгаа бай­гvй юу.Монголын ипотекийн кор­порацийг арилжааны 10 банк байгуулсан. Урт хугацааны орон сууцны зээлийг багцлан худалдаж ипотекээр батал­гаажсан vнэт цаас гаргаж хєрєнгийн зах дээр мєнгє дуудах vйл ажиллагаа явуу­лах болов уу. Энэ байгуул­лага бол балансын бус vйл­чил­гээ хийх цэвэр санхvvгийн тусгай зориулалтын компани.

-Тvрvvнээс хойш ипотек гэдэг vг их гарлаа. Таны эрдмийн ажил ч яг энэ талын судалгаа юм билээ?

-Урт хугацаанд орон сууц зээлээр олгох тухай ойлголт. Ихэвчлэн баруун Европын орнуудад хэрэглэдэг. Харин АНУ-д бол зєвхєн моргэйж гэх ойлголтыг л орон сууцны зээл гэж ойлгоно. Ер нь манай банк, хєрєнгийн зах зээл Америк, харин хуулийн тог­тол­цоо Германы загвараар ажилладаг. Эндээс vvдээд манай иргэний хуулинд барь­цааны тухай ипотек гэх ойл­голт байдаг бол, банк, хєрєн­гийн зах зээлд ажиллагсад моргэйж гэж хэрэглэх нь эл­бэг байдаг. Нэлээд єргєн утгаар бол ипотек нь орон сууцны санхvvжилтийн зах зээлийн тулгуур харилцаа.

-Одоо тэгээд манайд орон сууцны санхvvжил­тийн тогтолцоо хэрхэн бvр­дэж вэ?

-Шуудхан хэлэхэд Мон­голд орон сууц ипотекийн санхvvжилтийн тогтолцоо бvрдээгvй. Монголд хєрєн­гийн бирж, даатгалын ком­пани, арилжааны банкууд, 80 жилийн тvvхтэй барилгын салбар, гадаадын хєрєнгє оруулагч, орон сууц авах хvсэлтэй иргэд гээд энэ зах зээлийн эрэлт нийлvvлэлтийг бvрдvvлэгч бvгд л байна. Тэгсэн хэр нь тархай бутар­хай. Орон сууцны санхvv­жилт бол уг нь зєвхєн оромж барих мєнгєний асуудал ший­дэх тєдий зvйл биш юм. Ба­рил­га санхvvжилтийн гацаа­гvй ажиллагаа, инженерийн найдвартай хангамж, зам талбай, орчны ая тухтай байд­­­лыг боловсрол соёл, ний­тийн vйлчилгээтэй цогцоор нь бодож тєлєвлєсєн байж сая орон сууц болно л доо. Ийм тогтолцоо, тєлєвлєгєє, тvv­нийг гаргах боловсрол дадал алга. Хаа хамаагvй байршил сайтай гэж vзсэн газартаа л орон сууц барих гэж зvтгээд байдаг. Єнєєдєр шинэ барил­гын цэцэрлэгжилт, инженер хангамж, дулаан, цахилгаан, зам талбайн санхvvжилт гээд тєрєєс шийдэх олон ажил тєсєвт тусгагдаагvй. Ипо­текийн анхдагч зах зээлийн зєв тогтолцоо бvрдсэн цагт ипотекээр баталгаажсан vнэт цаасны тогтолцоо хєгжинє.

-Тvрvvнд та мєнгєн урс­галын тасралтгvй ажиллах тогтолцоог зєв бvрдvv­лэхэд анхаарч хууль батлах ёстой гэхчилэн ярьсан. Чу­хам яаж?

-Онолын vvднээс нийгэм эдийн засгийн харилцаанд тєрийн зохицуулалт хэр бай­гаа­гаас vр дvн шалтгаалдаг. Нийгмийн ёс зvй, vнэлэмж, иргэдийн сайн сайхан, улс орныхоо хєгжил, эдийн засгийн харилцааг зохицуу­лахын тулд тєрийн хууль vйлчлэх ёстой. Улс орны эдийн засагт нэг талаас хэт удаан тvвэгтэй банкны vйл­чил­гээнээс гадна зээлийн vйлчилгээний хурд шаардсан эрэлт байсан. Нєгєє талаас улс орны эдийн засгийн баг­таамж бага, зээлийн мєнгєн урсгалын хяналт сул нєхцєлд хєрєнгє, хєдєлмєрєє хорших vйл ажиллагаа олон нийтийг хамарсан санхvvгийн харил­цаа болсон нь Монголд хадга­ламж зээлийн хоршоодын цэцэглэлт, дампуурлыг зэрэг авчирсан юм. Урт хугацааны орон сууцны зээлийн мєнгєн урсгалыг vнэт цаасжуулах нийгэм эдийн засгийн харил­цаа Монголд байхгvй, орон сууцны урт хугацааны 20, 30 жилийн зээлийн тогтолцоо ч бvр­­­дээ­гvй байна. Гэсэн хэ­дий ч нийгэм аяндаа энэ харилцааг бий болохыг хv­лээ­л­гvйгээр шинэ харилцааг vvсгэх цаг хугацаа хожих боломж бий болгохыг vгvйс­­гэх­гvй.