-”Yйлдвэржvvлэлтийг дэмжих жил”-ийн хvрээнд багагvй ажил хийхээр төлөвлөсөн. Эхний vйлдвэр хэзээ баригдан салхийг нь хагалах вэ?

-Засгийн газраас “Yйлдвэржvvлэлтийг дэмжих жил”-ийг зарласны дараа ХХААХYЯ жижиг, дунд vйлдвэр хөгжvvлэх vндсэн чиглэлээ боловсруулаад байна. Yvнийгээ УИХ-ын жижиг дунд vйлдвэрийн дэд хороо, Эдийн засгийн байнгын хороо зэрэг холбогдох байгууллагад танилцуулсан. Удахгvй Засгийн газрын хуралдаанаар оруулаад УИХ-д өргөн барина. Ингэсний дараа хөрөнгө мөнгө нь тодорхой болж хаана ямар vйлдвэр баригдах нь нийтэд нээлттэй болох байх аа.

-Хаана голчлон жижиг, дунд vйлдвэр баригдах юм бол оо?

-21 аймгийн vйлдвэрлэл vйлчилгээний хэлтэс, Засгийн газрын харьяа байгууллагуудтай хамтарч судалгаа хийгээд хөдөө орон нутгийн онцлог, хэрэгцээ шаардлага дээр нь vндэслэн бvсчилэн хөгжvvлье гэж vзсэн. 2008 оны эцсээр улсын хэмжээнд бvртгэлтэй 60,535 аж ахуйн нэгж байгаагийн 36498 нь vйл ажиллагаа явуулж байна. Эдгээрийн 99 хувь нь жижиг дунд vйлдвэр эрхлэгчид байгаа нь дотоодын нийт бvтээгдэхvvний 60 гаруй хувийг vйлдвэрлэж байгаа юм. Тиймээс ерөнхий зураглалаар бол 16 чиглэлийн vйлдвэрийг хөдөө орон нутагт тvшиглэн хөгжvvлэн дэмжихээр болоод байна.

-Гэхдээ хөдөө орон нутагт өнөө хvртэл зам харилцаа, бизнесийн таатай орчин бvрдэж чадаагvй л байгаа шvv дээ. Тухайлбал, наад зах нь арилжааны банк нь хvртэл жижиг, дунд vйлдвэрийг дэмжсэн зээл гэчихээд өндөр хvv тавьчихсан байдаг?

-Яамнаас хөдөө орон нутагт vйлдвэрлэл vйлчилгээ эрхэлж байгаа аж ахуйн нэгжvvдийн дунд хийсэн судалгаанаас vзэхэд 39,1 хувь нь хvнс, хөдөө аж ахуй, 5,4 нь боловсруулах, 3,7 нь уул уурхайн олборлох vйлдвэр байдаг. Мөн 4,6 хувь нь барилгын, 2,6 нь цахилгаан дулааны vйлдвэрлэл, 33,9 бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа, 3,2 нь тээвэр холбоо, 4,9 санхvv зээлийн vйлчилгээ. 2,6 хувь нь эрvvл мэнд, нийгмийн хамгааллын чиглэлээр vйлчилгээ явуулж байна гэж гарч. Эндээс юу ажиглагдаж байна вэ гэхээр ч орон нутагт зах зээл хумигдмал, хvн амын худалдан авах чадвар сул байгааг харуулж байна. Тvvнчлэн нэг квт цахилгааны vнэ суурин газрынхаас 1,5-2 дахин өндөр байна, авто зам сvлжээ муу, мэдээллийн сvлжээ хангамж муу, арилжааны банкны зээлийн хvv өндөр зэрэг олон хvндрэл гарч байна. Тиймээс л хөдөө орон нутагт жижиг дунд бизнес эрхлэгчид бага байна. Зөвхөн өнгөрсөн онд гэхэд л жижиг, дунд vйлдвэр эрхлэгчдийн 80 гаруй хувь нь Улаанбаатар хотод, 20 орчим хувь нь хөдөө орон нутагт байна гэсэн дvн гарсан. Гэхдээ дэд бvтэц хөгжөөгvй гээд зөнгөөр нь хаяж болохгvй шvv дээ.

-Тэгэхээр улс дотроосоо гадагш тэлсэн бодлого явуулж vйлдвэрлэлийг дэмжих нь. Гэтэл Засаг дарга нарын нэг ярьдаг зvйл бол vйлдвэржvvлэлтийг дэмжих жил гээд ирээдvйтэй эсэх нь мэдэгдэхгvй баахан vйлдвэр байгуулчих юм биш байгаа. Нэг нэгийнхээ бизнесийг хаамааргvй байна гэж ярьдаг?

-Энийг чинь л хийх гээд байгаа юм. Тухайн орон нутгийн нөөц баялаг дээр тулгуурлан ямар vйлдвэр байгуулах боломжтойг судлаад УИХ-аар оруулах гэж байна шvv дээ. Тухайлбал, давсны ордтой нутагт бол давсны vйлдвэр байгуулах хэрэгтэй. Гэхдээ ямар нэгэн хэмжээгээр аль ч сум орон нутагт мах, сvvний vйлдвэр бол байна л даа. Ямартай ч, яамнаас бизнес эрхлэгчдэд зориулан анхан шатны мэдлэг олгох сургалт явуулах нь зvйтэй гэж бодож байгаа. Мэдлэггvйгээсээ болж нэгнийхээ бизнесийг даган дуурайж байна, хааж байна шvv дээ. Балданг ТYЦ байгуулахаар яг хажууд нь Должин бас адилхан юм байгуулчихдаг. Ингээд явуургvй болчихдог. Тиймээс энэ талын мэдлэг олгох хэрэгтэй байгаа юм. Эдгээр хөлөө олохгvй яваа жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдэд инкубаторын төв тусална л даа.

-Ямар, ямар vйлдвэрvvд байгуулахаар ярьж байгаа юм?

- 2012 он хvртэл орон нутагт vйлдвэрлэл хөгжvvлэх чиглэлийг эрдэмтэн мэргэдийн тооцоо, судалгаан дээр vндэслэн гаргасан. Бvтээгдэхvvний нэр төрлийг нь дотоодод vйлдвэрлэх боломжтой эсэх, хvнсний болон өргөн хэрэглээний бараа байхаар сонгоод байгаа л даа. Ингэснээр орон нутгийн эдийн засгийн суурь тавигдаж, хvн амын нягтаршил багасан, ядуурал буурах юм. Тэргvvн шадар сайдаар ахлуулсан Yйлдвэржvvлэлтийг дэмжих ажлыг зохион байгуулах ажлын хэсгийн хуралдаанаас энэ жилд Засгийн газраас тодорхой хэдэн чиглэлээр орон нутагт байгуулах vйлдвэрvvдийг дэмжихээр тогтсон юм.

-Мал аж ахуйн гаралтай тvvхий эдийн боловсруулах vйлдвэрт гэхэд мах, сvv, ноос, арьс шир, тахианы аж ахуй байх бол газар тариаланд нь vр тариа, гурил тэжээлийн vйлдвэр, төмс, хvнсний ногоо боловсруулах, чацаргана тариалах, ургамлын тосны гэх мэтчилэн. Харин барилгын материалын vйлдвэрт цемент, арматур, төмөр, шил боловсруулах, унасан мод ойг цэвэрлэн ашиглах хавтангийн vйлдвэр гэж байна. Мөн био болон нано технологи, утаагvй тvлшний гээд 16 vйлдвэр байгуулах талаар яриад байна.

-Нийтдээ хэдий хэрийн хөрөнгө төсөвлөсөн юм бол. Одоо УИХ-аар төсвийн тодотгол хийх гэж байна. Энэ жил хийнэ гэж төлөвлөсөн нэлээд хөрөнгө оруулалтын ажлыг хойшлуулах, танах талаар ярьж байна?

-Yйлдвэржvvлэлтийг дэмжих жилийн хvрээнд 2009 онд улсын төсөв болон гадаадын зах зээлийн туслам-жаар 100 гаруй тэрбум төгрөг төсөвлөсөн байгаа. Хасах, танах эсэхийг нь хэлж мэдэхгvй нь.

-Өнгөрсөн онд инкубаторын ойгоор тус төвөөр бойжин хөл дээрээ зогссон vйлдвэрлэл эрхлэгчдийн бvтээгдэхvvнээр vзэсгэлэн гаргасан. Тэндээс харж байхад манайхан дан л эсгий, ноос ноолуур, утасны тоглоом гээд л vргэлж хэрэглээд байхааргvй жуулчдад зориулсан бvтээгдэхvvн хийдэг нь харагдаж байсан. Гэтэл зах зээлээ мэдрэх ёстой биз дээ?

-Тэр ч тийм ээ. Манай яам, төр ч ийм л бодлого баримталж байгаа. Импортын барааг орлох бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэх жижиг, дунд vйлдвэрийг тvлхvv хөгжvvлэх, дэмжих талаар ажиллана. Хувийн хэвшлийнхнийг тvлхvv дэмжих юм л даа. Тухайлбал, өнгөрсөн онд “Милл хаус”, “АПУ” компанийн Спиртийн vйлдвэр ашиглалтад орлоо.

-Хувийн хэвшлийнхний хийсэн ажлыг яам, тамгын газар өөрсдөө хийсэн мэтээр ярьдаг гэж иргэд шvvмжилдэг?

-Тухайн аж ахуйн нэгж vйл ажиллагаа явуулахад төрийн туслалцаа хэрэгтэй шvv дээ. Ганц тэр vйлдвэр бор зvрхээрээ зvтгээд санаснаа бvтээж чадахгvй. Yvнд төр дэмжлэг vзvvлэн наад зах нь шинэ техник технологи авахад зуучлах, хөнгөлөлттэй зээлд хамруулах гэх мэтчилэн. Энэ бvхэнд төр, яамдын туслалцаа хэрэгтэй.

-Арилжааны банкууд зээл олгохоо зогсоосон нь жижиг, дунд vйлдвэр эрхлэгчдэд одоо хvнд байгаа байх. Yvvнийг яаж зохицуулж байгаа вэ?

- 2006 оноос жижиг, дунд vйлдвэр барихад зориулж жилд тэрбум гаруй төгрөг гаргахаар Засгийн газар тогтсон. Аймгийн Засаг дарга нар, арилжааны банк, яам гурвалсан гэрээ хийсэн юм. Тэр дагуу арилжааны банкууд зээлээ олгож байгаа. Энэ жил гэрээгээ шинэчлэн зээлээ олгож эхэлнэ. Сарын нэг, жилийн 12 хувийн хvvтэй зээл олгох юм.