“Мөнгөгүй” мөрөөдөл Тохилог орон сууцанд ая тухай амьдрах мөрөөдлөөр жигүүрлэсэн залуус Монголоор дүүрэн байна. Гэвч олонх залууст орон сууц худалдаад авчих мөнгө алга. Энэ нь асуудлын хамгийн гол учиг. Багахан цалингаасаа хэдэн бор төгрөг илүүчилж, цуглуулаад орон сууц худалдаж авах хэмжээний мөнгө хурааж чадах эсэхдээ илтгэл алдарч яваа олон залуу хүн бий.

Улаанбаатар хот 1.2 сая хүн амтай. Хүн амынх нь 40 орчим хувь тохилог орон сууцанд амьдардаг гэсэн судалгаа байна. Тэгвэл хагас сая илүү Улаанбаатарчууд гэр хорооллын угаадастай гудамжаар алхаж, хатуухан хэлэхэд түүхий нүүрсний утаа үнэртсэн гэрээ зорьж явах нь. Энэ бол Улаанбаатарт орон сууцны эрэлт ямар өндөр байгааг харуулж байгаа юм. Харамсалтай нь энэ эрэлт худалдан авах чадамжаар баталгаажаагүй. Харахын заяа байхаас хазахын заяа байхгүй гэдэг үг үүнтэй дүйнэ.

Улаанбаатарт барилгын салбар 2000 оноос хойш эрчимтэй хөгжлөө. Барилгын салбарын хөгжлийг Дэлхийн санхүү, эдийн засгийн хямрал хүчтэй нэрвэсэн. Үүний улмаас барилгын компаниудын орон сууц борлогдохгүй барилгын салбар тэр чигтээ унтаа байдалд шилжсэнийг бид мэднэ. Өнгөрсөн жил Засгийн газраас “Төрийн албан хаагчийн 4000 орон сууц” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, бонд гаргаж хямд “мөнгө” бүрдүүлснээр олон төрийн албан хаагч жилийн найман хувийн хүүтэй, 10 хувийн урьдчилгаа төлбөр төлөөд, 20 жилийн хугацаатай зээлээр орон сууц авлаа.

Үүнд манай хэвлэл мэдээллийнхэн хүртэл хавчуулагдаад авсан нь сайшаалтай. Энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр барилгын салбар ч овоо сэргэсэн, олон гэр бүлийн мөрөөдөл ч биелсэн. Ингээд бяцхан дүгнэлт хийхэд Монгол залуу хүний тохилог орон сууцанд амьдрах мөрөөдлийг биелүүлэх гарц хүү, урьдчилгаа төлбөр бага, хугацаа урт зээл болж таараад байгаа юм. Өндөр хүү, урьдчилгаа төлбөр, богино хугацаанаас айж байна Эхлээд “4000 айлын орон сууц хөтөлбөр” ямар боломж олгосон талаар хөндье.

Дээр зээлийн нөхцөлүүдийн талаар бичсэн учраас дахин дурьдах нь илүүц биз. Хөтөлбөрийн зээлийн нөхцөлийг олон хүн зах зээлээ зөв онилсон гэж үнэлж байгаа юм. Тус хөтөлбөрт хамрагдаж, 20 жилийн хугацаатай 31 сая төгрөгийн үнэлгээтэй байр авсан хүмүүс сард 230 мянган төгрөг төлж байна. Энэ хөтөлбөр хүү, урьдчилгаа төлбөр бага, урт хугацаатай зээл авснаараа “мөрөөдөгсдөд” том боломж олгосон юм. Мөн албан байгууллагуудаар нь зээлийн баталгаа гаргуулсан нь зээлийн эрсдэлийг халаах том аргачлал болсон.

Манай томоохон банкууд орон сууцны зээл олгож байна. Бүгдийнх нь урьдчилгаа төлбөр 30 хувиас дээш, мөн зээлийн хүү 1.6 хувь, хугацаа 15 жил. Засгийн газрын хэрэгжүүлсэн хөтөлбөрийнхөөс даруй хоёр дахин их хүү, гурав дахин их, урьдчилгаа төлбөр, таван жилээр богино хугацаатай зээл өгч байгаа биз. Энэ зээлийн нөхцөлөөс залуус айгаад орон сууц авч чадахгүй байна. Айх юу байх вэ дээ. Хамгийн гол нь сард төлөх мөнгө нь өндөр гарч байгаа учраас зориглохгүй байгаа хэрэг. Өндөр хүү, богино хугацаа яах вэ гэхэд урьдчилгаа төлбөр гэж дөнгө тулгарч буй юм. Сургуулиа төгсөөд ажлын байран дээр гарч амьдралд хөл тавьж байгаа залууст 30 хувийн урьдчилгаа төлбөр төлөх хуримтлал бий билүү.

Арилжааны банкнаас 40 сая төгрөгийн өртөгтэй орон сууц зээлээр авлаа гэхэд 12 саяын урьдчилгаа төлөх болж байгаа юм. Ажил хийж урьдчилгаа төлбөрөө цуглуулахад нэлээд хугацаа зарцуулах болно. Тэгэхээр Төрийн албан хаагчийн 4000 айлын орон сууц хөтөлбөр шиг хөнгөлөлттэй зээл “мөрөөдөгсд”-ийн хүслийг биелүүлэх боломж болж таараад байгаа биз. Урьдчилгаа төлбөрийг шийдэх нэг арга нь зээлийн баталгаа гаргах. Зээлийн баталгааны сангаа байгуулаач Жижиг, дунд үйлдвэрийн зээл олгоход зээлийн баталгааны сан байгуулах хэрэгтэй гэж ярихыг олонтаа сонссон байх.

Тэгвэл орон сууцны зээлд ч зээлийн баталгааны сан байгуулах зайлшгүй хэрэгтэй нь харагдаж байгаа юм. Яагаад гэвэл, жижиг, дунд үйлдвэрийн олон үр ашигтай төсөл барьцаа хөрөнгөгүйгээс хэрэгжиж чадахгүй байгаатай адил орон сууцны зээл авах хүсэлтэй хүмүүс урьдчилгаа төлбөрт чөдөрлүүлж байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, иргэдээ орон сууцаар хангах үүрэг бол Засгийн газрынх. Ер нь Засгийн газар зээлийн баталгааны сан байгуулбал яасан юм. Өнгөрсөн жил зээлийн батлан даалтын сангийн тухай хуулийг ажлын хэсэг гарч боловсруулж байсан. Гэтэл энэ жил чимээ алдарлаа. Зээлийн баталгааны сантай болбол олон хүн эдийн засгийн эрх чөлөөтэй болмоор санагдаад байгаа юм даа.

Нэгэнт сан байгуулах нь тийм боломжгүй зүйл бол арилжааны банкууд албан байгууллага нь зээлийн батлан даалт гаргадаг хөтөлбөр хэрэгжүүлбэл яасан юм. Бас л яг төрийн албан хаагчийн 4000 айлын орон сууц хөтөлбөр шиг. Орон сууцны хөнгөлөлттэй зээл олгодог нөхцөлийг бүрдүүлэхээр “Монголын ипотекийн корпораци”-йиг байгуулсан. Энэ байгууллагыг байгуулснаар орон сууцны урт хугацаатай зээлийн эрх зүйн орчин үндсэндээ бүрдээд байгаа. Энэ байгууллага ажлаа хэзээ эхлэх юм бол. Хэрвээ үйл ажиллагаа нь эрчимжвэл орон сууцны хөнгөлөлттэй зээл авах боломж бүрдүүлэх болов уу гэж горьдох хүн олон байна. Орон сууц чанаргүй зээл болох уу? Магадлал тун багатай. Монголын эдийн засгийн ирээдүйг харсан ч тэр.

Монголчуудын сэтгэлгээний хэв маягийг харсан ч тэр. Эдийн засаг үлгэрт гардаг шиг өсөөд монголчууд бүгд баян болчихгүй юм гэхэд манайханд өрнөөс үхтлээ айдаг зан бий. Иргэдээ хөнгөлөлттэй зээлээр орон сууцаар хангачихвал нийгэмд тулгамдсан олон асуудал шийдлээ олох нь мэдээж. Хамгийн түрүүнд Улаанбаатарын утаа багасна. Урт хугацааны зээл авсан залуус цалингаа нэмэхийн тулд хөдөлмөрийн бүтээмжээ өндөрсгөх нь гарцаагүй. Эзэмшсэн мэргэжилдээ улам туршлагажиж, чадваржина. Нөгөө амны уншлага болсон боловсролын доройтлоос бага ч болов ангижирна гэсэн үг.

Ажилдаа шамдаж, зээлээ төлөхөөр ажиллаж байгаа залуус архи, тамхи гээд муу зуршлаа гээнэ. “Шоу” багасвал гэмт хэрэг бага гарна гэх мэтээр нийгмийн төлөвшилд том ахиц гарах янз харагдаж байгаа юм. Энэ бүхнийг хийх үндэс яг одоогоор урт хугацаа, урьдчилгаа төлбөр багатай орон сууцны зээл болж таарч байна. Төр засаг хөнгөлөлттэй зээл авах нөхцөлийг нь бүрдүүлж өгвөл иргэд зээлээ шударгаар төлнө гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Харин орон сууцгүй иргэдэд “хүрд эргүүлэх” боломж алга. Энэ бүгдийн төлөө дээр, дооргүй “ухасхийвэл” яасан юм.

Т.Энхбат