Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын 90% нь гэр хорооллоос, 6% нь дулааны цахилгаан станцууд, 3% нь авто тээврийн хэрэгсэл, 1% нь нам даралтын халаалтын зуухнуудаас болж байна. Хамрах талбайн хувьд ч гэр хороолол нь хотын орчны бохирдлын үндсэн эх үүсвэр болж байна гэж судлаачид үзжээ. Улаанбаатар дээд сургуулийн багш Б.Дэнсмаа холбогдох мэргэжилтнүүдтэй хамтран хотын утааг багасгах технологийн судалгааг хийснээ бидэнд ирүүлжээ. Үндэслэл сайтай, шийдлийг тодорхойлсон энэхүү нийтлэлийг Компьютер Таймс сэтгүүл дэмжин нийтэллээ.

ОЮУНЫ ХОМСДОЛ УТААНААС БОЛДОГ

Манай хүн амын дунд зонхилон тохиолдох өвчлөлийн шалтгаанд амьсгалын замын өвчлөл тэргүүлж байна. Тухайлбал, 1994- 2000 онуудын хооронд агаарыг бохирдуулагч бодисын нэг болох уушигны багтраа үүсгэгч, уушигны хамгаалах механизмыг алдагдуулагч хүхрийн ислийн агаар дахь хэмжээ 2.25 дахин, амьсгалын замын эд эрхтнүүдийг гэмтээн гуурсан хоолойн багтраа, амьсгалын замын архаг өвчлөлийг нэмэгдүүлэгч азотын ислийн хэмжээ 1.78 дахин нэмэгджээ. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага болон АНУ-ын өвчний хяналт, сэргийлэлтийн төвөөс бага насны хүүхдийн цусан дахь хар тугалгын босго хэмжээг 10 мкг/дл (1 децилитрт 10 микрограмм) гэж тогтоосон хэдий ч сүүлийн үеийн судалгаагаар энэ хэмжээнээс бага байхад эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж, оюуны хомсдолд хүргэж болох тухай мэдээ байдаг. Гэтэл Улаанбаатар хотод 2006 онд хийгдсэн судалгаагаар хүүхдийн цусанд агуулагдах хартугалганы дундаж хэмжээ 16.5 мкг/дл байгаа бөгөөд хүүхдэд ой тогтоолт буурах, анхаарал сулрах шинжүүд илэрч буйг тогтоогоод байна. Энэхүү судалгаа нь гэр хорооллын айлыг цахилгаан халаалтын системийг цагийн горимд оруулаж өгснөөр бага ч гэсэн утгааг багасгах, хэрэглэгчийн эдийн засгийн хувьд хэмнэлтэй болгох гол зорилготой юм.

СУДАЛГАА

Улаанбаатар хотын хэмжээнд нийт 135 мянган гэр хороолол жилдээ 600 мянган тонн нүүрс, 480 гаруй мянган шоо метр мод түлж, 80 гаруй мянган авто машин нь жилдээ 780 мянган тонн бензин, түлш, дулааны 3 цахилгаан станц нь жилдээ 3.6 сая тонн, 200 гаруй том оврын халаалтын зуух 1 сая гаруй тонн нүүрсийг шатааж агаар орчныг их хэмжээгээр бохирдуулж байна.

Нүүрс хэрэглэгчид Жилд /тонн/ СО2 ялгаруулалт

135 мянган гэр хороолол 600000 780000.122

200 гаруй том оврын халаалтын зуух 1000000 1300000.203

5 ДЦС 3934885 5115351.3

Зурагт, Гэсэр сүм, 100 айл, долоон буудал, 1, 3, 4, 11, 12, 13-р хорооллууд нь агаарын бохирдлын идэвхтэй бүсэд ордог. Эдгээр газруудад, ялангуяа өглөөний 7-9 цагийн хооронд агаарын бохирдол оргил цэгтээ хүрч, битүү манан үүсдэг. Хот маань дөрвөн уулаар хүрээлэгдсэн хонхор хотгор газарт байрладгаас салхи хоёр чиглэлтэй. “Мөргөлдсөн утаа” агаарт удаанаар хоргодох үедээ тоос нь туул голын мөсөн дээр бууснаар голын ус бохирдоход нөлөөлдөг байна. Агаарын бохирдол хамгийн бага газар бол Хандгайт ажээ. Агаарын бохирдлоос гарах дараах аргууд байдаг. Үүнд:

1. Шахмал түлш, Нам даралтын зуух, Цахилгаан станцад фильтер суурилуулах

2. Гэр хорооллын болон галлагаатай аж ахуй нэгжүүдийг дулааны шугаманд холбох

3. Дэд бүтцийг эрчимтэй хөгжүүлэх, Нүүрс хэмнэх замаар бохирдлыг багасгах/ дулаалга сайтай байшин, цахилгаан хаалалтын системийг ашиглах / гэх мэт

АГААРЫН БОХИРДЛООС ХЭРХЭН ГАРАХ ВЭ?

Бидний ойрын хугацаанд харьцангуй бага зардлаар хэрэгжүүлж чадах, хамгийн хялбар аргуудын нэг нь яах аргагүй цахилгаан халаалт бөгөөд шөнийн цагт үйлдвэрлэсэн цахилгаан эрчим хүчийг үр ашигтай хэрэглэх үүднээс гэр хорооллын халаалтад зориулах нь хамгийн оновчтой хувилбар юм.

Эрчим хүч үйлдвэрлэл, дамжуулалт, хуваарилалт, хэрэглээ

3’934’885.6 тонн нүүрснээс Үйлдвэрлэл Дотоод хэрэглээ Сүлжээнд Техникийн алдагдал Зүй бус алдагдал Өдрийн хэрэглээны хувьд зүй бус алдагдал /төг/ Шөнийн хэрэглээний хувьд зүй бус алдагдал /төг/

Цахилгаан 3027700кВт.ц 20% 24287000 кВт.ц 15% 8.80% 18117757 10124629

Дулаан 5200000Гкал 2.10% 5100000 Гкал 3%

Хүснэгтэд үзүүлснээр бид жилд хамгийн багадаа 10 сая төгрөг зүгээр л цацдаг байна. Шөнийн цагаар цахилгааны хэрэглээ эрс буурах нь цахилгаан станцуудын хэвийн ажиллагаанд нөлөөлөхөөр барахгүй түүний эвдрэл, элэгдлийг ихэсгэх магадлалтай. Харамсалтай нь цахилгаан станцыг дуртай цагтаа унтрааж асаах, ачааллын багасгах зэрэг нь хүндрэлтэй үйл ажиллагаа юм. Эндээс шөнө, өдрийн ачааллыг тэнцүүлж өгвөл эвдрэл, элэгдэл нь багасаж манай улс өчнөөн хүч хөрөнгө хэмнэх билээ. Орон сууц болон гэр хорооллын айл өрхийн дулааны жилийн хугацаанд гарах зардлыг харъя.

Орон сууц Гэр хороолол

1 өрөө, 16м2 38160 Ердийн зуух 40000 Бүрэн шаталлтай зуух 70000

2 өрөө, 41м2 97785 5 тонн нүүрс 350000 3 тонн нүүрс 210000

3 өрөө, 58м2 138330 3.5 шоо метр мод түлж 35000 2 шоо метр мод түлж 25000 385000 305000

Эдийн засгийн тооцоо:

1. Улаанбаатар хотод 135 мянган тооны өрх гэр хороололд байдаг

2. Нэг машин нүүрс(5 тонн): 400000 ₮

3. Нэг Халаагч+ удирдлагын төхөөрөмж ойрлоцоогоор 180000₮

4. Цахилгаан 1Квт = 68₮, шөнийн тоолууртай бол 38₮

5. Өдөр, шөнийн тоолуур 45000₮

6. Цахилгаан халаалтын системийг цагийн горимтой холбох төхөөрөмж үнэ 30000₮ - 50000₮

Нэг айл 24 цагаар 2Квт-н төхөөрөмж ашиглахад 48Квт-/26+18/Квт (13 цаг өдрийн, 9 цаг шөнийн тарифаар = 26x68+18*34 = 2380₮). 5 сарын турш хүйтэн байдаг гэж тооцвол (150 хоног * 1758)=357000 ₮ -г өрх бүр халаалтын зардалд зарцуулах нь. Тэгвэл бидний цагийн горимд оруулж өгснөөр энэхүү зардлыг 2 дахин багасгах боломжтой юм.

13 цаг өдрийн 5 сар хүйтэн

/13 цаг өдрийн/ Шөнийн 9 цаг 5 сар хүйтэн

/шөнийн 9 цаг/

2кВт 884₮ 132000₮ 612₮ 91800₮

3кВт 1324₮ 198600₮ 918₮ 137700₮

ТЕХНИК ХАНГАМЖ, ПРОГРАМ ХАНГАМЖИЙН ХЭСЭГ

Халаалтын системийн хувьд ямар ч цахилгаанаар халдаг халаалтын ситем, болон цахилгаан тень, цахилгаан зуухыг цагийн горимд шилжүүлж системийг тавьж болно. Манай оронд 2 төрлийн халаалтын систем одоогоор орж ирээд байна.

1. Оросод Галан хэмээх тогоор ажилладаг бичил халаагуурыг цэргийн зориулалтаар анхлан гаргасан ба арилжааны зорилгоор ашиглах болсон. Монголд “Тасума” ХХК 2007 онд энэ халаагуурыг оруулж ирсэн. Хэрэв танай гэр, байшин 30 ам метрийн доторх талбайтай бол “ТАСУМА” компани цахилгаанаар ажилладаг нам даралтын зуух тохирно. Үнэ нь 216.000 төгрөг. Энэ тогоо нь цахилгаанаар ажиллаж 2-7 Квт/ц чадалтай (гэрт бол 2Квт байхад хангалттай).

2. “Зуун найман суварга” компани шалны усан халаалтын систем, “Минж-Занд” компани халдаг шал санал болгож, ам метрийг нь 50 мянган төгрөгөөр худалдаж байгаа. АНУ-ын “Женерал электроникс” компаний патенттай. Бүтээгдэхүүний гадна талыг сансарт нисэх онгоцны гадаргууг хийдэг материалаар хийсэн. Дулаан дамжуулах маш сайн технологитой учир усыг дээд тал нь 80 градус хүртэл халаах чадалтай. Энэхүү төхөөрөмжийг 2008 оны 9 сараас эхлэн Монголд оруулж ирсэн. Зай бага эзэлдэг 27х5см, хүнд нь 1.3кг, халуун ус болон дулаан хадгалах нэмэлт төхөөрөмж угсрах шаардлагүй, аюулгүй, байгаль орчинд сөрөг нөлөгүй төхөөрөмж юм.

Цагийн горимд холбох төхөөрөмжийн давуу тал нь:

1. Эрчим хүчний зүй бус алдагдлыг буруулах
2. Энэхүү цагийн горимд холбох төхөөрөмжийг ямар ч цахилгаанаар халаадаг халаагуурт хэрэглэж болно.
3. Агаарын бохирдлыг буруулна.
4. Үндсэн хуулиар олгосон эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхээ та эдэлнэ

Сонирхуулахад 2007 оноос хойш утааг багасгах ажилд Монгол улс нэг тэрбум 500 мянган төгрөгийг зарцуулжээ. Тухайлбал, Таван шахмал түлшний үйлдвэрт 523 сая, үртсэн шахмал түлшний хоёр үйлдвэрт 400 сая, Швед улсад үйлдвэрлэсэн гэрийн ялтсан халаагуураар 100 айлыг халаахад 36 сая, нам даралтын зуухыг шинэчлэхэд 487 сая, гэрийн иж бүрэн дулаалга 1000 айлд 200 сая. Энэ их мөнгө үр дүнгээ хэрхэн өгснийг уншигч та одоо нүдээрээ харж байна.

Харин энэхүү нийтлэлийг уншсанаар та амьдралдаа хэрэгжүүлэх эсэхээ тунгааж нэг бодоорой.

Улаанбаатар дээд сургуулийн багш Б.Дэнсмаа