Монголчууд өмнө нь газрын эдийн засгийн үр шимийг тэр бүр мэддэггүй байв. Халхын хавтгай мундсан биш, хаана ч буусан яадаг юм гэсэн сэтгэхүйгээр явсаар ирсэн. Тухайн үед нийслэл рүү нүүдэллэх явдал харьцангуй бага, аймгийн төвүүдийн хүн амын төвлөрөл сийрэг, дээрээс газар эзэмшүүлэхтэй холбоотой хууль тогтоомж батлагдаагүйтэй холбоотой ийн хайнга хандсаар ирсэн байж болох юм.

Харин Газар эзэмших тухай хууль 2003 онд батлагдаж иргэн бүрт гэр бүлийн хэрэгцээнд нь зориулж үнэгүй эзэмшүүлэх болсонтой холбоотойгоор газрын үнэ цэнэ өсч эхэлсэн. Үүнд,  нийслэл рүү нүүдэллэх явдал өссөн, үйлдвэрлэл үйлчилгээ нэмэгдэж, эдийн засгийн өсөлт сайжирсан зэрэг нөлөөлсөн нь дамжиггүй юм. Тухайн үед хойрго хандалгүй газар өмчилж авсан хүмүүс өнөөдөр өөрийн гэсэн өмч хөрөнгөтэй, эдийн засгийн баталгаатай болжээ. Учир нь 2000 оны эхээр дэд бүтэц хөгжөөгүй, эзгүй гэмээр байсан нутаг дэвсгэрт өнөөдөр үйлдвэр, үйлчилгээний байгууллага өргөжин тэлж, хүн амын төвлөрөл үүсчээ. Үүнийг дагаад тухайн газарт суурьшиж буй иргэн газраа эдийн засгийн эргэлтэд оруулж банкнаас зээл авахад өндөр ханшаар үнэлэгдэж байгаа юм.

Гэвч олон жилийн өмнө нийслэлд шилжин ирсэн, аймгийн төвүүдэд суурьшаад цөөнгүй жилийг элээж байгаа олон өрх газар өмчилж аваагүй байна. Энэ нь нэг талаар газар өмчлөлийн ач холбогдлын тухай иргэдийн мэдлэг хомс байгаатай холбоотой юм. Нөгөө талаас шинээр өмчлүүлж буй газар захын дүүргүүдээр байгаа тул ажилд явах, хүүхдүүдээ цэцэрлэг, сургуульд нь хүргэж өгөхөд хэтэрхий хол гэсэн болгоомжлолоос ч үүдэлтэй. Иймээс ихэнх айл нийслэлийн төв рүү хашаа байшин хөлслөх, эсвэл хамаатныхаа хашаанд буух, зарим тохиолдолд зөвшөөрөлгүй газар буюу үерийн ам, далан зэрэгт бууриа засах нь бий. Гэтэл бодит байдал дээр аль болох эрт газар өмчилж авах нь ирээдүйн амьдралд тэр хэмжээгээр эерэг нөлөө үзүүлэх юм. Та бодоод үзээрэй, таван жилийн өмнө таны хол байна, унаа тэрэг явахгүй, тэгээд ч газрын гэрчилгээ хөөцөлдөх гэж бөөн ажил хэмээн хойшлуулсан газарт өнөөдөр олон айл суурьшсан. Энэ хэрээр газрын үнэ цэнэ  өсч байна. Өөрөөр хэлбэл, газар бол цагийн аясаар үнэ цэнэ нь өсдөг баялаг аж. Иймээс дараа жил гэж хойшлуулах тусам таны эзэмших газар нийслэлийн төвөөс улам холдож, сүүлдээ өмчлүүлэх нөөц газар нь дуусахыг ч үгүйсгэх аргагүй. Иймээс цаг хугацаатай уралдаж газраа үнэгүй өмчилж авах нь танд болоод таны үр хүүхдийн одоо биш юмаа гэхэд ирээдүйн эдийн засгийн баталгаа болох учиртай.

Энэ жилийн хувьд Сонгинохайрхан, Хан-Уул, Баянзүрх зэрэг дүүргийн найман байршилд 1100 гаруй га-д 5700 орчим өрхөд газар өмчлүүлж байгаа. Эдгээр байршлуудын дэд бүтцийг хөгжүүлэх хэсэгчилсэн төлөвлөгөө гарсан. Тухайлбал, 600 өрхийн дунд сургууль цэцэрлэг байгуулах, үүнээс гадна нийгмийн дэд бүтэц буюу ажлын байр бий болгох зэрэг бүхий л асуудлыг Нийслэлийн газрын албанаас төлөвлөж байна. Уг ажлыг хот үе шаттай хөрөнгө төсөвлөж хэрэгжүүлэх юм. Ерөнхийдөө нийслэлийн нөөц газар дуусч (80 орчим хувь нь өмчлөгдсөн) байгаа, тиймээс хотын удирдлагууд шинэ суурьшлын бүс бий болгохоор судалж байна.

Хэрэв та газар эзэмших өргөдлөө харьяа засаг захиргааныхаа Засаг даргад гаргаж өгвөл гурван сарын хугацаанд шийдвэрлэж өгөх үүрэгтэй байдаг. Иргэд газар эзэмших,  эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад зарим хүндрэл гарч байгааг шүүмжилдэг. Энэ нь үнэн юм. Гэхдээ Монголын мянганы сорилтын сангийн дэмжлэгтэйгээр Хөрөнгийн эрхийн төсөл хэрэгжиж эхэлснээр тодорхой үр дүн гарч байгааг үгүйсгэж болохгүй. Нөгөө талаас энэ салбарыг хариуцсан төрийн байгууллагуудын ажил зохих түвшинд үр дүнгээ өгч байна. Үүний дүнд газрын нэгдсэн бүртгэл, хаягжилт, кадастрын зураглал зэрэг тодорхой түвшинд цэгцлэгдэж тухайн хүн өмчилж авсан газраа эдийн засгийн эргэлтэд оруулах бололцоогоор хангагдаж байгаа. Ер нь шинээр өмчилж байгаа газруудад кадастрын зураглал, бусад зүйлтэй холбоотой маргаан бараг гараад байдаггүй аж. Цэгцтэй явж байгаа гэсэн үг.

Өмчилж авсан газар дээрээ зөвхөн амьдарна гэсэн ойлголт өрөөсгөл юм. Маш олон хэлбэрээр ашиглах бололцоотой. Хуулиар та тухайн газар дээрээ худаг гаргаж ахуйн хэрэгцээндээ ашиглах эрхтэй. Дээрээс нь инженерийн шугам сүлжээ ч татаж болно. Энэ дундаас хамгийн гол зүйл нь та газраа барьцаалж зээл авах явдал юм. Манай улсад уул уурхайн салбар өргөжин тэлэхийн хэрээр эдийн засгийн өсөлт хурдсах төлөвтэй байна. Үүнийг дагаад төр засаг жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих замаар иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэхэд анхаарлаа хандуулах болсон. Хөнгөлөлттэй зээл олгосон, жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийн НӨАТ-ыг тэглэсэн зэргийг дурьдаж болно. Иймээс цаашид жижиг дунд үйлдвэрлэл, бизнес эрхэлхэд зах зээлийн таатай нөхцөл, төр засгийн дэмжлэг талаас ч аятай боломж бүрдсээр байх аж. Мэдээж хүн бүр амьдрал ахуйгаа дээшлүүлэх, үр хүүхдэдээ өвлүүлэх баялагтай байхыг эрмэлзэж буй нь дамжиггүй. Тэгвэл энэ бүхний эхлэлийг тавьж бизнес эрхлэхэд санхүүжилт шаардлагатай. Энэ санхүүжилтийг банкнаас авна. Үүний тулд барьцаа хэрэгтэй. Харин тэр барьцаа нь таны өмчилсөн газар (гэрчилгээгээр баталгаажсан) байх бүрэн боломжтой юм. Иймээс цаг хугацаатай уралдан үнэ цэнэ нь өсч буй газраа өмчилж аваарай.