Иргэдийн тав тухыг хангахын зэрэгцээ хотын төв буюу А зэрэглэлийн бүх газар эзэнтэй болсонтой холбоотойгоор ийм арга хэмжээ авч байгаагаас гадна орчин үеийн, өнгө үзэмжтэй хот болох нийслэлийн бодлоготой ч холбоотой. Гэвч хуучин барилгуудаа нурааж, суурин дээр нь шинэ барилга хурдан хугацаанд барьж, оршин суугчидаа хохироохгүй байх хууль эрх зүйн орчин, боломж нөхцөл өнөөдөр бүрдээгүй, тодорхой бус байгаа нь оршин суугчидын хувьд болгоомжлол, эргэлзээ төрүүлж байгаа буй юм. Тухайлбал өнгөрсөн жил Баянзүрх дүүргийн 44 айлын орон сууцыг нурааж, айлуудыг нь хүчээр шахам “хөөж” гаргасан. Хууль, эрх зүйн орчин бүрдээгүй байхад цахилгааныг нь хүртэл таслан байж 44 айлын 400 гаруй оршин суугчдыг гаргаж, байрыг нь нураачихаад жил шахам хугацаа өнгөрөхөд барилга барих нь битгий хэл ганц тоосго ч тавиагүй уг компани хөрөнгө оруулах боломжгүй болсон гэсэн тайлбар хэлээд “Чингис хаан” корпорацийнханд шилжүүлчихээд байх юм. Энэ хугацаанд дээрх айлууд өөрсдийн мөнгөөр байр түрээслэж, ах дүүгийндээ байрлах гээд их бага хэмжээгээр хохирсон байна. Харин өнгөрсөн зургаадугаар сард  “Чингис хаан” корпорацийнхан уг газарт барилга барихаар болж, 44 айлын орон сууцыг ам метрийг нь 900 мянган төгрөгөөр тооцон худалдан авсан байна. Хуучин барилгуудын нэг айлын талбай нь 19-28 ам метртэй байдаг. Учир нь социализмын үеийн хэмжилтээр зөвхөн зочны болон унталгын өрөөний талбайг ашигтай талбайд тооцож гал тогоо, ариун цэврийн өрөө, коридор зэргийн бусад талбайг оруулдаггүй. Тэгэхээр нэг иргэн 18-25 сая төгрөг авсан байгаа юм. Харин орчин үеийн орон сууцуудын талбайд тагтны талбайг хүртэл оруулан хэмжиж байгаагаас гадна хотын төвийн А зэрэглэлийн байрнуудын 1 ам метр талбайн үнэ 1,2 саяас дээш байгаа. Тухайн иргэд ам метрийг нь 900 мянган төгрөгөөр бодоод тэр компаниас мөнгөө авчихсан болохоор байраа авна уу, гэр хороололд хашаа байшин аваад амьдрана уу, тэдний эрхийн асуудал болж таарна. Гэхдээ дээрх мөнгөн дээрээ нэмэхгүй л бол тэр оршин суугчид А зэрэглэлийн бүсэд байр авна гэдэг эргэлзээтэй асуудал. Харин “Чингис хаан” корпораци нь хэдэн ч айлын орон сууц бариад ашгаа олох боломжтой тул иргэд л хохироод үлдэж байна.

 

Дээрх 17 байрны дараагийн ээлжинд 60, 70 -аад оны үед баригдсан баригдсан хуучны барилгуудыг шинэчлэж эхлэхээр төлөвлөж буй. 40 мянгатын 5 давхар шар байрнуудын оршин суугчдыг шилжүүлэн байршуулж, газар дээр нь барьсан орчин үеийн орон сууцанд оруулах саналыг барилгын зарим компани иргэдэд тавьж байсан. Энэ асуудлын эрх зүйн орчин мөн л тодорхойгүй байгаа. Газраа чөлөөлөөд орон сууцаа шинэ байраар солих гэсэн иргэд шинэ барилга босох 2-3 жилийн хугацаанд хаана байрлах нь тодорхой бус. Энэ хугацаанд байр түрээслэх мөнгийг төр ч, барилгын компани ч иргэдэд олгохгүй нь мэдээж. Гэтэл өнөөдөр нэг өрөө байрны түрээсийн мөнгө 150-200 мянга байгаа. Ингээд бодохоор нэг айл хуучин байраа шинэ байраар солих гэж хүлээх хугацаанд жилд 18 саяас 24 сая төгрөгийг байрны түрээсэнд зарцуулна. Тэгэхээр 3 жил хүлээх мөнгөөрөө өөр байр авчих боломж ч байгаа юм.Түүнээс гадна шилжүүлэн байршуулж, байрыг байраар сольж газраа чөлөөлж байгаа оршин суугчид “А” зэрэглэлийн бүсэд амьдарч байсан бол тэр бүсдээ л амьдрахыг хүснэ. Үгүй бол хүүхдүүдийн сургууль, цэцэрлэгээс эхлээд ажил нь холдох асуудал гарна.

 

Нийслэлийн барилга хот байгуулалт, төлөвлөлтийн газар энэ бүхнийг хариуцдаг. Гэхдээ тухайн акталсан барилгыг нураах шийдвэрийг гаргаж, аж ахуйн нэгжтэй иргэдийг холбож өгөх үүрэгтэй.

 

Хотын хуучирч муудсан барилгуудыг нурааж, шинэчлэхэд ийм олон асуудал үүсч байгаа нь эцсийн дүндээ хууль, эрх зүйн орчин бүрдээгүйтэй холбоотой гэдгийг дахин хэлье. Манайд дахин барилгажуулах тухай хууль байдаггүй аж. Энэ хуулийн анхны хувилбарыг хэдэн жилийн өмнө ЗТБХБЯ УИХ-д өргөн барьсан нь хангалтгүй байсан тул буцаажээ. Учир нь уг хуулийг баталж, хэрэгжүүлэхийн тулд газрын тухай, үл хөдлөх хөрөнгийн тухай зэрэг 11 хуульд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай тулгарчээ. Тиймээс нийслэлийн БХБТГ-ийнхан хүн амьдрах боломжгүй, олон жил болсон барилгуудыг шинэчлэхдээ хувийн хэвшлийнхэнтэй хамтран ажиллаж байгаа юм. Хэрэв энэ орчныг бүрдүүлж чадвал дээрх асуудлыг хуулийн хүрээнд иргэдийг хохироохгүйгээр шийдвэрлэх боломжтой болно. Үгүй бол иргэд хохирсоор л байх болно. 470 мянган га талбайтай нийслэл хотын 27680 га нь барилгажсан байдаг байна. Гэхдээ хотын 1 сая гаруй хүн амын дийлэнх нь буюу 58.5% гэр хороололд амьдардаг. Энэ гэр хорооллыг барилгажуулах зорилгоор иргэдийг түр оршин суулгах 300 айлын орон сууцыг энэ онд Сүхбаатар дүүрэг барихаар болж буй нь яамайдаа. Энэ хороолол босчихвол дээрх асуудлыг арай хялбар шийдэж болох юм. Үгүй бол барилга барих талбай битгий хөл гишгэх зайгүй болтол шавсан хотын төвд орчин үеийн өндөр барилга барих сонирхол барилгын компаниудад хамгийн их буй. Сүүлийн 5 жилд л гэхэд Улаанбаатар хотын төвийн бүсэд орон сууц, олон нийтийн зориулалттай 24680 барилга байгууламж барьжээ. Нийслэлийн барилгын өнгө үзэмжийг сайжруулах өндөр сайхан барилга олноор босох нь сайшаалтай ч үүний цаана иргэдийн эрх ашиг хөндөгдөж байгааг анхаарах хэрэгтэй байна. Нийслэлийн бүх барилгыг гэрчилгээтэй болгох ажил мөн ирэх онд эхлэнэ. Ингэснээр барилга байгууламжийн газар хөдлөлтөд хэр тэсвэртэй болох нь тодорхой болохоос гадна шинээр баригдах барилгууд 7 баллын газар хөдлөлтөд тэсвэртэй байхаар баригдах юм. Хэрэв гэрчигээтэй болгох явцад орон сууцнууд газар хөдлөлтөд тэсвэргүй болох нь тогтоогдвол тухай байгууллагыг сэргээн засварлах аж. Хэт чанаргүй болсон барилгыг хүчитгэн засварлах нь шинээр барилга барихаас зардал ихтэй бол хотын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу нурааж, дахин барилгажуулна. Тэгэхээр мөн л иргэдээ бодох шаардлага гарна. Тиймээс орчин үеийн сайхан хот болж, иргэдээ тав тухтай орчинд амьдруулахын тулд төрийн бодлогыг ийш хандуулж, хууль, эрх зүйн орчныг яаралтай бүрдүүлэх шаардлага тулгарч байна. Харин өнөөдөр төрийн бодлого тодорхойгүй, хууль, эрх зүй орчин бүрдээгүй ийм үед яаран сандран газраа чөлөөлсөн иргэд магадгүй цөөрүүлэх гэж оролдоод байгаа гэр хороололынхныг цаашлаад орон гэргүй иргэдийн тоог нэмэгдүүлэх шалтгаан болж буйг үгүйсгэх аргагүй.