Сүүлийн үед барилгын салбар бараг л стандартгүй боллоо. Уг нь Барилгын норм ба дүрэм гэж энэ салбарын эцэг хууль гэмээр том стандарт бий л дээ. Гэтэл үүнийгээ үл тоон, уландаа гишгэснээс болж өнгө үзэмж муутай, орчин тойрондоо ямар ч ногоон байгууламжгүй, гаднаа ганц ч машин зогсох зогсоолгүй барилга хотоор дүүрэх нь байна. Аливаа барилга байгууламжийн архитекторын шийдэл гэдэг маш гүн гүнзгий агуулгатай, алсаа бодсон байх учиртай.

Харин манайд бол осолдохгүй дөрвөн ханатай, дээвэр, хаалга, цонхтой "дөрвөлжин сав" л хийчихвэл байшин барьчихлаа гэж ойлгоод байх шиг. Барилгын норм дүрмийг мөрдөж, стандартын шаардлага хангаагүйгээс болж хүмүүс бишгүй их хохирч байна. Үүний хамгийн тод жишээ нь одоогоос таван жилийн өмнө "Бөмбөгөр" худалдааны төв шатсан явдал. Гал гарсан болон галыг богино хугацаанд унтрааж чадаагүй шалтгаан нь ердөө л стандартын бус барилга барьснаас үүдэлтэй.

"Бөмбөгөр" бол яг үнэндээ худалдааны төв бус зүгээр л "яндан" байсан шүү дээ. Галаас үүдэлтэй хохирлыг стандартын бус барилга барьсан болон барилгыг ашиглалтад хүлээж авсан этгээдүүд барагдуулаагүй. Хохирогчид жил дамнан тэмцэл хийж байгаад төрөөс мөнгө гаргуулсан. Төрөөс гэдэг нь иргэдийн халааснаас гэсэн үг. Энэ онд бас нэг томоохон худалдааны төвд гал гарлаа. Галын шалтгааныг бас л стандартын бус цахилгааны угсралтаас болжээ гэж дүгнэсэн. "Ийст" төвийн дээвэр шатаад нурам нь хөрөөгүй шахам байхад "Сод хийморь" дээд сургуулийн гурван давхар барилга хоромхон зуур шатлаа. Энэ мэтээр барилга байгууламжид гал гарах нь бараг л энгийн үзэгдэл болохоо шахаж байна.

Өнгөн дээрээ ганц нэг байшин шатаад байгаа юм шиг боловч энэ сайны ёр яавч биш шүү. Хөл гишгэх зайгүй шавааралдсан Улаанбаатарт түймрийн гал хүчээ авбал нүд ирмэх зуур л бүгдийг хуйхлаад өнгөрнө. Английн Лондон хотод 1666 онд нэгэн талхчны гэр шатсанаас болж дөрөвхөн өдрийн дотор хотын гуравны хоёр нь үнс болсон гашуун түүх бий. Лондоны их түймэр гэгддэг уг галд нийтдээ 13 мянган байр, 90 гаруй сүм хийд шатаж, 100 мянган хүн орон гэргүй болсон гэдэг. Тэгвэл манай улсын нийт хүн амын тал хувь нь амьдардаг гэдэг утгаараа Улаанбаатарын ирээдүйд маш болгоомжтой хандах учиртай.

Стандартгүй барилгаас үүдэлтэй аюулын зөвхөн нэг нь л гал шүү дээ. Үүнээс гадна үер ус, газар хөдлөлт гээд янз бүрийн гамшиг олон бий. Яг үнэндээ хүчтэйхэн газар хөдлөхөд тэсч үлдэх барилга хотод бараг байхгүй гэж ярьдаг. Үүнийг үгүйсгэх газаргүй. Нийслэл хот газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд хамаардаг. Манайх шиг стандартгүй газар байтугай дэлхийд тэргүүлэх стандарт мөрддөг Япон улс өнөөдөр ямар хүнд байдалд орж байгааг бид харж л байна. Гамшиг ослын тухай их ярихаар "Муу ёр зөгнөлөө" гэж буруутгах хүн байж магадгүй. Гэвч аливаа хохирлыг амссан хойноо бус, урьдчилан харах нь юу юунаас чухал гэдгийг хэн ч гадарлах байх.

Тиймээс бүх юм болоод өнгөрсний дараа амаа барин суух бус, аюулаас урьдчилан сэргийлж, байгалийн аливаа гамшгийг хохирол багатай даван туулахын тулд яг одооноос эхлээд барилган стандартыг чанд мөрдье. Огт байхгүй зүйлийг бий болгох гэж байгаа биш. Бэлэн байгаа стандартаа мөрдсөн шиг мөрдөж яагаад болохгүй гэж. Сүүлийн үеийн орон сууцнуудын гадна ханыг ердөө хөөсөөр л барьдаг болсныг бид бүгд л мэдэж байгаа. Хадаасаар хатгахад цаас шиг л цоорно. Басхүү дуу, дулаан тусгаарлах стандартыг мөрдөөгүйгээс үүдэн хажуу айлынхаа бүх чимээг саадгүй сонсоно.

Хана, тааз нь цантаж, чийгтэнэ гээд байранд амьдардаг хүмүүст бэрхшээл их гарна. Уг нь хүмүүс ая тухтай амьдрахын тулд насаараа хөдөлмөрлөж олсон хэдэн төгрөгөө ихэвчлэн байр авахад л зарцуулж байгаа. Тэгээд бас үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ хэт өндөр. Байдгаа шавхан байж авсан байр нь стандартын бус гэхээр бүүр гомдмоор шүү. Ямар ч ажлыг анхнаас нь чанартай хийх эдийн засгийн ямар үр ашигтайг монголчууд мэдэхгүй биш мэднэ. Гэхдээ л түр зуурын ашиг хонжоо хөөн хойшид учрах эрсдэлийг огт тооцохоо больж. Хотын төвийн хэдэн их, дээд сургууль, ер нь байдаг хэдэн барилгаа жилийн жилд л урсгал засвар хийх нэрээр халтар хултар будна.

Ингэж дэмий зардал гаргахын оронд анхнаас нь олигтойхон юм хийчих хэрэгтэй шүү дээ. Нэг компани барилга барьж байгаа нь энэ гээд нөгөөгийнхөө инженерийн шугам сүлжээг гэмтээдэг. Эсвэл айлуудын цонхон талд нарыг нь халхлаад байшин барьчихдаг. Барилга хоорондын зайг мөрддөггүй. Гал гарлаа гэхэд галын машин хүрч унтраах за завсаргүй гээд барилга тойрсон балгийг тоочоод байвал үнэхээр барагдахгүй юм байна. Энэ бүхэн ганц нэг компани, хувь хүний хариуцлагагүй үйлдлээс болж буй хэрэг биш. Бүх шатандаа хариуцлагагүй, хэнэггүй байдал гаргаж, мөрдөх ёстой стандартаа үл тоосноос үүдэлтэй. Гэхдээ үүнийг тогтолцооны гажиг гэсэн ерөнхий тайлбараар хамгаалж бас болохгүй. Ер нь сүүлийн үед аль ч салбарт алдаатай зүйл гарвал тогтолцоо руу бүх бурууг чихдэг жишиг тогтох гээд байгаа.

Тогтолцоонд алдаа гарч байна гэдэг чинь хүнээс л шалтгаалж байна гэсэн үг. Төрийн эрх бүхий байгууллагын ажилчид, албан тушаалтнууд, бизнес эрхлэгчид ажил үүргийн болоод мэргэжлийн ёс зүйгээ өндөр ухамсарлаж, хууль дүрмээ ягштал биелүүлээд явбал ямар ч асуудал гарахгүй. Товчхондоо мөрдөх ёстой стандартаа мөрдсөн шиг мөрдөж чадвал нийгэмд ийм их хор хохирол учрахгүй юм. Харин нэг л стандартыг мөрдөхгүй бол бүх зүйл буруугаар эргэдэг. Монгол Улсын нийслэлд тартагтаа тулсан хуучин барилгууд бус, баригдаад жил ч болоогүй шинэ барилга нураад унах нь хэвийн үзэгдэл болох нь.

Дэлхий нийтээрээ хөгжлийн оргил руу хүч түрэн урагшилж, нэвтрүүлж, хэрэгжүүлж болох хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт техник технологи ашиглаж байхад манайд эсрэгээрээ. Хамгийн сүүлийн үеийн, хамгийн шинэ болгон нь чанаргүй болж байгаа нь хачирхалтай. Бас харамсалтай. Тиймээс барилгын салбарт нэн яаралтай стандарт тогтооё. Гэхдээ цоо шинээр стандарт тогтоох бус, байгаа стандартаа мөрддөг болъё гэж уриалъя. Өнөөдөр Монголд барилгын стандарт үнэхээр үгүйлэгдэж байна. Урлаг соёлын алдартан, нийгмийн зүтгэлтнүүд шинэ жил, цагаан cap гэх мэт томоохон баяр ёслолын үеэр "Монгол стандарт тогтооё..." гэж ирээд л архи сурталчилж суухын оронд "Барилгын стандарт тогтооё" гэсэн гуравхан үгийг чангахан хэлчихдэг болоосой. Тэгвэл тун нүдээ олсон уриалга болно доо.

Б.Энхмөнх