Орон сууцтай холбоотой иргэдийн бухимдлыг төрүүлэн, үргэлж хэл ам дагуулдаг асуу­дал бол Сууц өмчлөгчдийн холбоо (СӨХ) юм. Иргэдийн хэл амны бай болж, мөнгө идсэн гэх маргааныг дагуул­саар байдаг энэ байгууллагын ажилд төрөөс зохицуулалт хийхээр одоо л нэг ханцуй шамлан ажиллаж эхлэж байна. УИХ-ын гишүүн Ш.Сайхансам­буу­гаар ахлуулсан ажлын хэ­сэг СӨХ-той холбоотой асуудлаар өчигдөр хуралдлаа. Уг ажлын хэсэгт Аюулгүй байдал, гадаад бодлого болон Хууль зүйн байнгын хороод ажиллаж бай­гаа. Хуралдаанд нийслэ­лийн газрын албаны мэргэжилтэн болон СӨХ-ын ерөнхийлөгч н.Жигжид болон иргэдийн төлөө­лөл ирсэн байв. Хурал­даанаар газар олголт болон тус зөвлө­лийн асуудлаар ярилц­лаа. Хурлын явцад СӨХ-ны дарга нар болон иргэдийн хоо­ронд багагүй маргаан дэгдсэн юм. Ажлын хэсгийн ахлагч УИХ-ын ги­шүүн Ш.Сайхансам­буу мар­гаан­тай байгаа асууд­лыг ший­дэхийг хичээлээ. Тэр­бээр “СӨХ-той холбоотой асуу­дал дэгдэхээр шат шатны ал­баны хүн бүр өөр өөрийг хэл­дэг. Тэгэхээр аль нь зөв чухам хэн нь үнэн яриад байгаа юм бэ гэдгийг одоо мэдэх хэрэгтэй байна. Иргэдийн төлөөлөл ирсэн байгаа учир өнөөдөр илэн далангуй ярилцах хэрэг­тэй” гэв.

 

Манай оронд байгаа орон сууцнуудыг 1997 оноос эхлэн хувьчилж эхэлсэн. Түүнээс хойш өмч хувьчлал эрчимтэй явагдсаар одоогийн орон сууц бүгд иргэдийн хувийн өмч болсон юм. Энэ их хувьчлалын явцад СӨХ байгуулагдсан юм. Өмчлөл явагдсанаас хоёр жи­лийн дараа гэхэд 200 гаруй СӨХ-той болсон аж. Замба­раагүй ийм олон жижиг төрийн бус байгууллагатай болсон учир нэгтгэх шаардлага гарцаа­гүй тулгарсан. Тиймээс тус дээд зөвлөл байгуулагджээ.

 

СӨХ бусад салбарууддаа хяналт тавих, санхүүгийн зохицуулалтыг нь хянах, зас­вар үйлчилгээ хийх зэрэг чухал үүргийг гүйцэтгэх ёстой. Гэх­дээ бүрэн үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй байна гэдгийг СӨХ-ын ерөнхийлөгч хэлж байлаа. Бусадтайгаа хамтран ажиллах тал дээр төдийлэн үр дүнтэй байгаагүй ч сүүлийн жилүүдэд ахиц гарч байгаа гэсэн. Одоо­гоор Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яам, орон нут­гийн зөвлөл гээд 20 гаруй бай­гуул­лагатай хамтран ажиллаж байгаа аж. Тиймээс одоо л үйл ажиллагаа нь жигдэрч байна. Нийт 400 гаруй СӨХ байдгийн 10 хувь нь дээд холбоондоо бүртгэлгүй, гишүүн бус ажээ. Яригдаад буй асуудлын гол эзэд нь тэд байх бүрэн болол­цоотой гэнэ. Цөөнх болсон тэдгээр СӨХ бусдыгаа бодвол хөрөнгө мөнгө ихтэй, тиймдээ ч хэл ам их гаргадаг гэнэ.

 

Сүүлийн жилүүдэд Улаан­баатар хотод газар олголт ихсэж, байшин барилга ч нэ­мэг­дэж байгаа. 1990-ээд оны үед баригдаж байсан орон сууц­нууд үеэ өнгөрөөжээ. Одоо бол орон сууцыг цогцоор нь хороол­лоор нь барьдаг болсон. Үүнтэй холбоотой ажил үйлчилгээ явуулах эрх олноор өгөх бол­сон. Орон сууцны хорооллын дор үсчин, дэлгүүр гэх мэт үйлчилгээ явуулах болж үү­нийг СӨХ мэдэлдээ авч хөрөн­гөжиж байна. Хуучин байсан орон сууцнууд тухайлбал, со­циа­лизмын үед баригдсан ба­рилгуудын 50 хувийнх нь дээв­рээс дусаал гоождог. Үүнийг засахын тулд нийслэлд 2.6 тэрбум, орон нутагт 600 сая төгрөг төсөвлөн засварласан. Харин энэ мөнгө нь засварт хүрэлцээгүй аж.

 

Сүүлийн жилүүдэд газар олголтын асуудал байнга яриг­дах болж, зөвшөөрөлгүй газар баригдсан гэх байшин барил­гын тоо ч нэлээд өссөн. Үү­нийг СӨХ мэдэлдээ авч зохи­цуулах хэрэгтэй. Уг нь 2005 онд газар олголттой холбоотой тогтоол гарсан ч өдийг хүртэл хэрэгжихгүй байсан. Энэ ажил одоо л 60 хувь биелсэн байх юм. Үнэндээ бол газрын асуудалд улс төр, бизнесийн үйл ажил­лагаа ихээр явагддаг нь зохи­цуулахад хүндрэлтэй байгаа.

 

Өнгөрсөн жил газрын ал­банд 283 СӨХ газар өмчлөх эрхийн бичгээ баталгаажуула­хаар хүсэлт гаргажээ. Үүнээс 260 гаруй нь эрхээ баталгаа­жуулсан аж. Үлдсэн хэсэг нь хүсэлтээ өгвөл одоо ч эрхийг нь баталгаажуулах боломжтой юм. Гэхдээ хүсэлт гаргасан хувиар авч үзвэл энэ нь бага тоо юм. Учир нь нийслэлд 400 гаруй СӨХ бий. Газрын албанд 2008 онд 50, өнгөрсөн онд 80 СӨХ газрын эрхээ баталгаа­жуулахаар хүсэлт гаргаж бай­жээ. СӨХ-ны орон сууцны дотор харьяалагдах газарт 2008 оны зургадугаар сараас хойш огт газар олгогдоогүй аж. Ха­рин түүнээс өмнө олгосон газрын эрхийг хүчингүй бол­гож байгаа юм. Одоогоор 35 аж ахуйн нэгжийн газар өмчлөх эрхийг хүчингүй болгосон байна.

 

Орон сууцны хувьчлалыг анхнаасаа улс төрийн аргаар хувьчилж эхэлсэн нь эмх зам­ба­раагүй байдал бий болгосон. Ингэснээрээ хүн амьдрахыг хориглосон байрыг хүртэл хувьчилсан байна. Одоогоор хуучирсан болон, хүн амьд­рахыг хориглосон 30 гаруй орон сууц нийслэлд байна. Багахан хэмжээний газар хөд­лөлтөд нурах аюултай эдгээр барилгад одоо ч хүн амьдарсаар л байна. Тухайлбал, барилгын хана, шал муудаж, дээвэр нь ялзарснаас болж усанд орж байсан эмэгтэй доод айл руугаа цөмөрсөн инээдтэй ч эмгэ­нэлтэй жишээ яригдсан. Инээд­мийн кинон дээрээс хардаг ийм үзэгдлийг хуучин байрны иргэдийн амьдралаас бид харж болохоор байна. Ийм байранд оршин сууж байгаа иргэдийг хөөх хэцүү, байлгах ч хэцүү болоод байгаа. Яаж зохицуулах шийдлээ олохгүй өдийг хүртэл иргэд амьдарсаар л байна. Мөн аюул дагуулсан нэг асуудал бол орон сууцны цахилгаан шат. Нийслэлд 1500 орчим цахилгаан шат байдаг. Гэтэл тэдгээрийн 80 гаруй хувь нь аль хэдийнэ ашиглалтаас гарсан. 1500 шатны 900 нь ЗХУ-ын үед манайд суури­лагдсан байна. Одоогоор унаж хүний аминд хүрсэн гэх ба­римт байхгүй ч, гэмтэл гарч хүн бэртээсэн тохиолдол бай­гаа юм. Тэгэхээр СӨХ-ны ан­хаа­рал тавих ёстой асуудал бол цахилгаан шат юм.

 

Хуралд ирсэн иргэд СӨХ-ны дээд зөвлөлд ихэд шүүмж­лэлтэй хандаж байлаа. Тэдний үзэж буйгаар жилд хэдэн мян­ган төгрөгийн татвар авдаг СӨХ, ажил хийдэггүй дарга байгаад хэрэггүй гэнэ. Тэдний хэлж буйгаар 400 гаруй СӨХ-ноос гишүүний татвар гэж багагүй мөнгө хураадаг. Харин тэр мөнгө нь хэн нэгний ха­лаас руу цутгагддаг аж. Тий­мээс СӨХ-ны дээд зөвлөл та­тан буугдахад болохгүй гэх газар­гүй юм гэдгийг хэллээ. Харин СӨХ жилдээ гишүүний татварт 60-120 мянган төгрөг хураадаг аж. СӨХ-ны ерөнхий­лөгч иргэ­дийн ярьж буй зүйл­сийг шал­гаж өгөхийг ажлын хэсгийн ахлагчаас хүссэн юм. Хэрэв шаардлагатай бол огц­рохоо ч мэдэгдлээ. СӨХ-ын ээлжит хурал өнгөрсөн онд хуралдсан. Харин ерөнхийлөгч нь ээлжит бус хурлаа зарлахаа мэдэгдэж, санал хүсэлтээ ирүүл­сэн иргэ­дийг байлцуулан асуудлыг шийдэхээ мэдэгдсэн юм.

 

 

Нийгмийн толь