Он гарсаар манай улсад ойр ойрхон газар хөдөлж, олныг түгшээх болсон. Газар хөдлөлт идэвхжиж байгаа гэсэн мэргэжилтнүүдийн үгийг батлах мэт байгалийн энэ үзэгдэл гамшгийн хэмжээнд хүрээгүй ч аюулын харанга ойрхон байгааг сануулж буй хэрэг юм.

 

Хөдөө хээр чичирхийлэл төдий мэдрэгдээд өнгөрч байхад хот суурин газар жинхэнэ аюулыг авчирна. Тэр дундаа насжилт өндөртэй, стандартаар баригддаггүй барилгуудтай манай хот ямар ч байдалд хүрч болзошгүй. Нэг хэсэг нь гамшгийн үед авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, төлөвлөгөө боловсруулж байхад нөгөө хэсэг нь муу амаллаа хэмээн тайван харж сууна. Хэзээ гэдэг нь тодорхойгүй ч болох нь найдвартай батлагдсан газар хөдлөлтийн үед иргэд юунд анхаарч, ямар арга хэрэглэх талаар нийслэлийн Онцгой байдлын газрын нэгдүгээр орлогч, дээд ахмад Ч.Намсрайжавтай ярилцлаа. 

 

 

-Улаанбаатар хотод аюулгүй амьдрах нөхцөлийг хангахад юу хэрэгтэй талаар өдөр тутмын ойлголтууд зайлшгүй хэрэгтэй байгаа юм. Гамшгаас хамгаалах хуулинд хүрээлэн буй орчин, хүний амьдарч буй нөхцөлд тухайн орон нутгийн хүч бололцооноос давж хүний амь, эд хөрөнгийн хохирол учрахыг гамшиг гэж заасан байдаг. Өнөөдөр утаа, үер ус, цас зуд зэрэг захын зүйлийг гамшиг гэж нэрлэдэг. Гамшиг нь хор хөнөөл, үргэлжлэх хугацаа, байгаль экологи, хүний амь насанд учруулах нөлөө зэргээрээ олон янз. Өвлийн улиралд Улаанбаатарын хамгийн том гамшиг бол утаа. Хүний эрүүл мэндийг хордуулж, цаашлаад бидний үр удамд сөрөг нөлөө үзүүлж байгаагаараа гамшигт тооцогдоно.

 

 

-Дэлхийд газар хөдлөлтийн идэвхжилт нэмэгдэж байгаатай холбоотойгоор манайд ч газар хөдлөлт нэмэгдэж, он гарсаар таван удаа газар хөдөллөө. Үүний хамгийн хүчтэй нь энэ сарын зургаанд Ховд, Баян-Өлгий, Увсын чиглэлд болсон газар хөдлөлт. 4.9 магнитут гэдэг бол хот суурин газарт осол эндэгдэл гарч болзошгүй хэмжээ. Нийслэлд хүн амын нягтаршил нэмэгдэж байгаагаас ахуйн талын ослууд ихсэж байна. Томоохон гамшиг болоход хамгийн наад зах нь замын түгжрэлээс шалтгаалан тусгай зориулалтын машин явахад хүндрэл учирна. Газар хөдлөлтийн үед аврах ажиллагаа явуулахад иргэд эмнэлгийн анхны тусламж, мэргэжлийн хүмүүсийн зөвлөгөө авч чадахгүй байх нөхцөлүүд үүсч магадгүй. Мөн хотжилттой холбоотойгоор иргэд дуртай газраа зам хаагаад хашаа бариад буучихдаг. Үүнээс шалтгаалан маш олон бэрхшээл тулгардаг.

 

Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл, Шадар сайдын ажлын алба, Онцгой байдлын газраас газар хөдлөлтийн гамшгийн талаар авч хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг батлуулахад нэлээд ажил хийлээ. Эндээс харахад Улаанбаатар хотын хэмжээнд ямар ч тэсвэргүй, 6-7 баллын газар хөдлөлтөд хамгийн түрүүнд нурах 263 барилга байгаа нь тогтоогдсон. Ихэнх нь 1950, 1960-аад оны үеийн орон сууцны барилгууд. Тоосгоор хийгдсэн хийц загвар нь бат бөх мэт боловч суурийг нь газар хөдлөлтийн чичирхийлэлд тооцож хийгээгүй. Энэ 263 барилгаас Сонгинохайрхан дүүрэгт 19, Хан-Уулд 69, Баянзүрх дүүрэгт 25, Баянголд 29, Чингэлтэйд 54, Сүхбаатарт 65 барилга байна. Нийслэлийн Засаг даргын орлогчоор ахлуулсан ажлын хэсэг үүнд гол анхаарлаа хандуулан ажиллаж байгаа. Мөн Барилга хот байгуулалт, төлөвлөлтийн газар томоохон судалгаа хийсэн. Үүний дагуу зарим барилгыг бэхжүүлэх ажлыг хийнэ. Ямар ч бэхжилт хийх боломжгүй дээрх 263 барилгыг хотын төлөвлөгөөний дагуу нурааж, шинэ орон сууцаар хангах ёстой. 1940, 1950-аад оны орон сууцуудын хоёр орцонд 20-иод айл байгаа шүү дээ. Тэр газар дээр нь хоёр орцтой есөн давхар барилга барихад л өмнө нь байсан айлууд зөвхөн хоёр давхрыг л дүүргэнэ шүү дээ. Энэ ажил руу эрчимтэй орох талаар хотын удирдлагууд ярьж байгаа.

 

Гамшгийн үед хэрэглэгдэх бас нэг зүйл бол зам гүүр. Улаанбаатар хотод модон, төмөр бетонон гээд янз бүрийн хийцтэй 51 гүүр байдаг. 1970-аад оноос өмнө баригдсан гүүрүүдийн суурь нь элэгдэлд орсон. Энэ зөвхөн гүүрийн аюулгүй байдалтай холбоотой мэт харагдавч Монгол улс, Улаанбаатарын аюулгүй байдалд нөлөөлдөг. Ямар нэг халдлага, газар хөдлөлт зэрэг томоохон асуудал үүсч хотыг нүүлгэн шилжүүлэхэд хуучирсан гүүрүүд асар их хүндрэл учруулна. Энхтайван, Гурвалжин, Баянзүрхийн гүүр нурахад айл өрх нүүж чадахгүй, хот хоёр гурван хэсэгт хуваагдана. Тиймээс гүүрэн байгууламжуудаа анхаарах хэрэгтэй. Энэ жил хэд хэдэн гүүр шинээр баригдаж эхэлнэ. Гүүр нэмэгдвэл хөдөлгөөний түгжрэл багасахаас гадна онцгой байдлын үед аюулгүй байдлыг хангах бололцоо бүрдэх юм.

 

 

 

-Аль ч хотод гамшиг ослын үед нүүлгэн шилжүүлэх асуудал чухал байдаг. Улаанбаатар гадаадын хотуудаас гэр хороололтойгоороо давуу талтай. 1990-ээд оноос өмнө иргэний хамгаалалтын үед төрийн өндөрлөг, удирдлагууд, иргэд нь хаана орохыг шийддэг байсан. Хоргодох байруудыг ч айлуудад зааж өгнө. Гэтэл одоо ийм зүйл байдаггүй. Зарим хоргодох байр татан буугдаж, хувийн хэвшилд шилжсэн нь хүндрэл үүсгэх болсон.

 

Тиймээс холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд ярилцаад, иргэдийг шилжүүлэх газруудыг төлөвлөсөн. Сүхбаатар дүүрэг Дамбадаржаа, Бэлх, Сэлх, Шаргаморьт, Хандгайтын зуслангийн чиглэлд нүүнэ. Бусад дүүргүүдтэй замын ачаалал давхцахгүйгээр зохицуулсан. Дүүргүүдтэй хил залгадаг учраас нүүлгэн шилжүүлэхэд хамгийн хүндрэлтэй нь Баянгол дүүрэг. Тиймээс Баянхошуу, Толгойтын Баруун салаа, Зүүн салаа чиглэлүүдийг сонгосон. Чингэлтэй дүүргийг Гүнт, Жигжид, Яргайт, Яргайтын богино, Шадивлинд, Хан-Уул дүүргийг Өлзийт хороолол, Биокомбинат, Туул тосгон, Шувуун фабрикт, Сонгинохайрхан дүүргийг Эмээлт, Баруун, Зүүн Туруун, Баянголын ам руу, Баянзүрх дүүргийг Улиастай, Гацуурт, Хужирбулангийн чиглэлүүдэд хуваарилсан.

Мөн гамшгийн үед замын цагдаа хэрхэн ажиллах, нийтийн тээврийг яаж зохицуулах, ямар машинууд явах зэрэг олон асуудлыг шийдэх шаардлагатай. Машинтай болгон гарах гэж зүтгэвэл хэчнээн цаг түгжрэл үүснэ шүү дээ. Газар хөдлөлт нь өөрөө бусад гамшгуудыг дагуулж байдаг. Гал гарч, тэсэрч дэлбэрэх, химийн хорт бодисууд алдагдах, цахилгаан станцуудад аваар осол гарах, усан хангамжгүй болох зэрэг маш олон эрсдэлийг дагуулж байдаг. Энэ бүхнийг төлөвлөгөөндөө оруулж, дахин тодотгоод, дадлага сургуулиулалт явуулна. Ард иргэд, удирдах бүрэлдхүүн, мэргэжлийн ангиудыг бэлтгэх сургалтуудыг явуулахаар төлөвлөж байна. 

 

 

-Найдвартай даацын хана хаана байна, тэнд л очих хэрэгтэй. Би Туркт газар хөдлөлтийн чиглэлээр сургалтад явж байсан. Туркт нэг жилд 30-аад удаа газар хөдөлдөг. Манайхыг бодвол орон сууцжсан улс шүү дээ. Тэнд барилгын үүдний хэсгийг хамгийн аюулгүй гэж иргэддээ зөвлөдөг. Өөрөөр хэлбэл хаалганы хоёр талын коридор хэсэг л хамгийн найдвартай гэнэ. Газар хөдлөлт болоход иргэд айгаад, гүйгээд гарчих юм боддог. Ингэж болохгүй. 15-40 секундын хооронд газар хөдлөлтийн чичиргээ явагдаж байдаг. Энэ үед гүйж гарахыг хориглодог. Өрөөндөө ширээний ард сууж байхад газар хөдөлбөл хамгийн найдвартай арга нь ширээн доогуур орох. Ингэж мэдрэлийн чухал эрхтэн болох толгой, нуруугаа хамгаалах ёстой. Харин цонх руу ойртохыг хориглодог. Уг нь цонхыг найдвартай гэдэг байсан ч сүүлийн үед хориглодог болсон. Учир нь одоогийн вакум цонхнуудын араам даралтад орсноор шил хагарч, хүнийг гэмтээх аюултай.

 

Ер нь байранд байгаа айлууд томоохон шүүгээ, ширээ, орны доогуур орох хэрэгтэй. Ямар нэг хөндий зүйл доогуур орсон байхад амьсгалах, аврах ажиллагаа явуулахад дөхөм байдаг. Харин гэр хороололд байдаг иргэдэд айх юм байхгүй. Хотын нийт иргэдийн тал хувь нь гэр хороололд амьдардаг. Ингэж гэр хороололтой байгаа нь нүүлгэн шилжүүлэхэд маш их ач холбогдолтой. Бас өвлийн цагт газар хөдөллөө гэхэд хотын төвийнхөн цахилгаан, ус, дулаангүй болоход нүүхээс өөр аргагүй байдалд хүрнэ шүү дээ. Энэ үед гэр хороололд амьдардаг ах дүү, танил талаа бараадахыг зөвлөнө. Энэ утгаараа манай хот бусдаас давуу талтай.

 

 

-Тийм ээ. Хамгийн эрсдэлтэй хэсэг бол хотын төв. 10 балл гэдэг дэлхийн үзүүлэлт. Барилгын хамгийн дээд талын тэсвэр нь есөн балл шүү дээ. Арав гэсэн стандарт өгч байгаа боловч манай өнөөгийн нөхцөлд түүнийг хэн ч баталж чадахгүй. Харин Япон зэрэг бусад оронд яг л хэлсэндээ гэдэг шиг арав бол арав, ес бол ес байдаг. Учир нь газар хөдлөлтийн байнгын савлагаанд байдаг орнууд шүү дээ. Турк улс Стамбул хотоо хамгийн түрүүнд нурна гэж үздэг бол Анкара хотоо тэсвэртэйд тооцдог. Тэнд барилгын гурван том компани улсынхаа барилгын салбарын баталгааг хариуцдаг. Нэг нь барилгын суурь блок, нөгөө нь дээвэр, гурав дахь нь цемент, зуурмагийн чанарыг нь хариуцаж, үйлдвэрлэдэг. Тэгээд газар хөдлөлт болж, тухайн барилга нь нурвал хохирол, иргэдийн сэтгэлзүйн даатгалыг барилгын компаниуд нь төлдөг.

 

 

-Хамгийн түрүүнд иргэдийн зүтгэл, оролцоотойгоор хүний амь аврахыг л бодно шүү дээ. Газар хөдлөлтийн үед авах арга хэмжээний сургалтуудыг эрчимжүүлэх ёстой. Байгууллага, айл өрх толгойлж буй хүн бүр үүнийг анхаарах хэрэгтэй. Хамгийн эрсдэлтэй нь орон сууцныхан шүү дээ. Тиймээс ч газар хөдлөлтийн үед ямар арга хэмжээ авах талаар сургалт явуулж, мэдээлэл өгье гэхэд СӨХ-ныхон ирдэггүй. Эцсийн эцэст аль газар зохион байгуулалттай, иргэд нь идэвхтэй байна тэнд л гамшгийг давж чадна. Иргэдээ эмнэлэгт аваачна л гэдэг. Эмнэлгийн хуучин барилгууд нураад уначихвал хаана аваачих вэ. Одоо бид иргэдийг цуглуулах Сүхбаатар, Ялалтын, тавдугаар сургуулийн өмнө гээд хэдхэн талбайг л зааж байгаа. Бодит байдал дээр энэ юу ч болохгүй. Иргэд хаачихаа мэдэхгүй бужигналдана шүү дээ.

 

 

Улаанбаатар Таймс