"Одкон" ХХК-ийн зөвлөх инженер Д.Намсрайтай ярилцлаа.

 

 

-Би Булган аймгийн Халиун сум, одоогийн Орхон сумын уугуул. Бага насаа нутагтаа л өнгөрөөсөн дөө. Өвөг эцгийнхээ гар дээр өссөн. Өвөг эцэг Дугаржав гэж эрдэм номтой, нутаг усандаа нэр хүндтэй хүн байсан. Өвс ургамал сайн танадаг, түүгээр өерөө эм тан хийдэг. Эм барьж, өвдөж зовсон хүнд тус болдог хүн байлаа.

Би бага ч байж. Сүүлд санахад далны яс шатааж, үнсээр нь шар тайлдаг, мөндөр зайлуулдаг, тэгахдээ зүгээр зайлуулбал өөр газар очиж тариа ногоо сүйтгэдэг учраас хайлуулж оруулдаг хүн байсан.

 

Тэр үеийн хүмүүс хүүхдээ сургуульд оруулах дургүй, би гэхэд 10 настайдаа Орхонтуулд нагац ахындаа очиж, нэгдүгээр ангид орсон. Үеийнхнээсээ хоёр насаар ах, хэрсүүжсэн, томоотой хү үхэд байлаа. Бага ангид байхдааахлахангайн хүүхдүүдийг дууриаж, халимаг тавих санаатай үсээ ургуулж байсан чинь хар Гомбожав гадэг багш уурлаж, зулайны үснээс хүчтэй зулгааснаас болж, бараг жил шахам хөндүүрлэж, хуйхнаас ус гоожсон. Одоо бодоход хуйхыг нь гавлын яснаас хендийрүүлсэн шиг байгаа юм. Тэр хавийн үс 7-р ангид байхад цайсан.

 

 

-Миний хийсэн зураг төслөөр манай компани 800 тогоо үйлдвэрлэж, хот, хедөед ашиглаж байна. Барилгыг бариад сантехникийн бүх холболтуудыг хийж байж тэр барилга сая "амь" орно. Халаалт, цэвэр бохир усанд холбогдоогүй, дээр нь салхивч, цахилгаангүй бол хүн амьдрах аргагүй Египетийн пирамид шиг л юм болно.

 

 

-Миний аав, ээж малчин хүмүүс байсан. Аав цэрэгт яваад, өөр амьдралтай болсон. Ээж маань мал малладаг, их хөдөлмөрч, эршүүд хүн байлаа. Ээж улсын сайн малчнаар шалгарч Улаанбаатарт зөвлөгөөнд ирээд "Зөрүү хараат" дуран, Ж.Самбуугийн "Малчдад өгөх зөвлөгөө" номоор шагнагдсаныг би одоо хүргал хадгалж явдаг. Хувь заяаны эрхээр гэх үү, энэ сайхан мэргэжлийг оонгосон хүн дээ.

 

 

-Орхонтуулд бага сургууль төгстөл нагац ах маань намайг хотод авчирч 11-р сургуулийн 5-р ангид оруулав. Гэтэл удалгүй ээжийн бие муудаж, мал эзгүйрлээ гэсэн хэл ирсэн учраас би аргагүйн эрхэнд сургуулиа орхиж, мал дээр гарч, Халиун сумын “Туяа" нэгдлийн малчин боллоо. Нэгдлээс 40 гунж нэмж өгч байна.

 

Айлын авгай, хүүхнүүдийг гуйж үнээгээ саалгасан чинь бүтэх шинжгүй. Хүний гар харснаас өөрөө сааж суръя гэж хичээсээр "Саальчин Намсрай" нэр авлаа. Тэндээс л би хөдөлмөрийн амтыг мэдэрсэн дээ. Хот хэвтрээ цэвэрлэнэ, хашаа хороогоо дулаална, сүү саалиа боловсруулна. Бас болоогүй ээ, буу үүрч тарвага туулайхан эргүүлнэ. Хоёр жил мал маллаж байтал нутгийн өвгөчүүл "Чи сургуульд явж, ном эрдэм сур" гээд байхаар нь Баруунбүрэнд очиж 6-р ангид орлоо. Хичээлээ ч их мартаж. Шамдаж, мэрийсээр байгаад 6-р ангиа "Сайн" төгслөө. Зуны амралтаар хүүхдүүд тоосго цохиж, шатаах ажилд дайчлагдлаа. Би хамгийн олон тоосго цохиж, сайн ажилласан учраас "Цагаан толгойтой ор"-оор шагнууллаа. Баруунбүрэнд 7-р анги төгслөө. Хотод ирээд жолооч болъё гэж шийдээд байтал Барилгын техникум дээр жолооны курст элсэлт авч байна гэж сонслоо. Бүртгүүлэх санаатай яваад очсон чинь Барилгын техникумын захирал цоохор Даваасүрэн гэдэг хүн тааралдаад "Чи ийм намхан биетэй, машины дугуй даахгүй байж жолоочоор яадаг юм. Манай сантехникийн ангид хуваарь байна. Тэнд орж суралц" гэлээ.

 

Сантехник гэж юу байдгийг ч мэдэхгүй, шалгалт өглөө, эмнэлгийн үзлэгээр орлоо, Багш нарын зевлөлгөөнөер батлагдлаа. Эндээс л миний амьдралын зам нээгдсэн дээ. Сурах зорилго тавьсан. 1965 онд техникумаа "Онц" дүнтэй төгсөөд МУИС-ийн сантехникийн инженерийн ангид шууд орж суралцсан.

 

 

-МУИС төгсөөд Булганы Барилгын конторт очиж ажиллая гэсэн явуулсангүй. Барилгын зургийн институтэд хуваарилагдаж, тэнд 15 жил ажилласан. Барилгын зургийн институтийн орон сууцны товчоонд сантехникчээс ахлах инженер хүртэл дэвшиж ажилласан. Төр засаг барилгын салбарт ихээхэн анхаарал тавьж, энэ салбарыг бүх нийтийн үйлс болгосон байсан үе. Барилгын зургийн институт гэхэд л 700 хүнтэй, Зөвлөлтийн 100-гаад мэргэжилтэн ажилладаг том газар байсан. Сүүлд нь 1200 хүнтэй болоод хедөө аж ахуйн барилгын зургийн институт салж зохион байгуулагдсан.

 

Дараа нь Барилга, архитектур, техник хяналтын улсын хороонд ажиллаж, барилгын зураг төслийг хянадаг ажилтан болсон. 1991 оноос "Одкон" ХХК-д ажиллаж байна. "Одкон" компани барилгын халаалт, цэвэр, бохир ус, салхивч, гадна дулаан хангамжийн асуудал хариуцдаг. Төрөл бүрийн хэмжээтэй халаалтын тогоо үйлдвэрлэдэг. Өнөөдрийн байдлаар бид 800 гаруй тогоо үйлдвэрлээд байна. 2012 онд тэмдэглэх компанийн 20 жилийн ойгоор 1000 дахь дахь тогоогоо үйлдвэрлэх зорилттой ажиллаж байна. Манай компани инженерийн шугам сүлжээний тоног техөөрөмжийг ОХУ, Герман, Дани, Солонгос, Хятадаас авч байна. Компанийн захирлаар төрийн шагналт Л.Мөнхбат ажилладаг. Хотын дулаан хангамжийг сайжруулах төслөөр төрийн шагнал авсан энэ ухаалаг залуу хамт олноо сайн зохион байгуулж тэргүүний компани болгож чадсан. Бид гар, сэтгэл нийлж ажилладаг.

 

Манай компани шинэ техник технологи нэвтрүүлсэн аж ахуйн нэгжээр 1997 оноос хойш сүүлийн гурван жил дараалан шалгарлаа.

 

 

-Манай улс 329 сумтай. 1990 оноос омнө бараг бүх сум халаалтгүй байсан. 90-эд оноос бид сумдын дулаан ангамжийн төсөл хийж, хэрэгжүүлж байна. Мөн 90-эд оны эхээр Булган аймгийн таван суманд төвлөрсөн халаалтын үзүүлэх сургууль хийсэн. Миний зураг төсөл, шийдлээр үйлдвэрлэсэн 400 гаруй тогоо хөдөөний сум, суурин газруудад ажиллаж байна.

 

Би бух сумдын 70 хувиар нь орж, зөвлөгөө өгсөн. Ер нь байгууллага, хувь хүмүүс халаалтын талаар надад хандвал би баярладаг. Ялангуяа хотын гэp хорооллынхноос утас, дуудлага их ирдэг.

 

 

-Зуух л болохоор хэлбэрийн хувьд адилхан, хийц нь өөр. Хятад зуух нимгэн төмроор хийгдсэн байдаг учраас 2-3 жилийн эдэлгээтэй байдаг бол манай зуух 6-8 жил, түүнээс урт хугацаагаар ашиглагдана.

Өөр нэг давуу тал нь манай тогоо эрчим хүчийг 10 дахин, нүүрсийг 3 дахин бага хэрэглэдэг.

 

 

-Оновчтой саналын гэрчилгээ авсан HP 30-120, НРЖ 10-85 маркийн тогоонуудыг хот, хөдөөгүй мэддэг болсон доо. Бид үйлдвэрлэж байгаа тогооныхоо хийцийг жилээс жилд сайжруулж, эдэлгээг нь уртасгахад анхаарч байгаа. Усан хангамж, ариутгах татуургын системийн угсралт, засвараар 1997 онд Монгол Улсын зөвлөх инженер цол авсан. 2003 онд Гавьяат барилгачин цолоор шагнагдсан. Энэ бол зөвхөн намайг ч шагнасан хэрэг биш, манай хамт олны ажлыг үнэлж, цаашид хийж бүгээх урам зориг хайрласан шагнал юм.

 

 

-Байхгүй дээ. Хоёр хүү, нэг охинтой, нэг хүү гадаадад амьдардаг. Охин циркчин, Гэргий Б.Соль 5-р дунд сургуульд багшилж байгаад тэтгэвэрт гарсан.

 

 

-Хүнд төрсен нутаг шиг сайхан юм хаа байхав дээ. Төр засаг, үр хүүхдүүдийнхээ буянаар олон орноор явж үзлээ. Хаана ч явсан унасан газар, угаасан ус маань сэтгэлд уяатай байх юм билээ. Би жил бүр Орхон сумын Халиун багт очиж, эхээс унасан Хүйсийн нуурынхаа захад хөрвөөдөг.

Манай нутаг бол уул, ус, мод жимс ихтай, бурхнаас өв тэгш заяасан нутаг даа. Миний мэргэжил бол хамгийн

сайхан мэргэжил. "Нэг шөнө дулаан хоновол мянган лан" гэдэг үг байдаг.

 

Өргөн түмнийг дааруулахгүй байлгана гэдэг бол үнэхээрийн буянтай ажил. Даарснаас болж өвчлөх, өвчин хүндрэх тохиолдол алийг тэр гэхэв дээ. Орон сууц хүйтэн байна гээд байдаг. Энэ бол суугчаас өөрөөс нь л шалтгаална. Нэгдүгээрт хаалга, цонхоо сайн дулаалахгүй байна. Хоёрт, гал тогоо, ариун цэврийн өрөөний салхивчийг хийхдээ дулаан орны стандартаар том дөрвөлжин нүх гаргачихдаг. Түүгээр байрны бүх дулаан байнга сорогдож гарч байдаг. Тэдгээр салхивч бол хуруугаар хатгачихсан юм шиг таван жижиг нүх л байх ёстой юм шүүдээ.

 

 

-Энэ бол хүн бүрийн толгой өвтгөсөн асуудал. Жил бүр олон зуун сая төгрөг үр дүнгүй урсгаж байгаад харамсдаг. Гэр хорооллыг орон сууцжуулж, утаанаас ангижрах нь зөв арга боловч үүнд асар их хөрөнгө хүч, хугацаа шаардагдана.

 

Миний бодоход юуны түрүүн гэр хорооллын тодорхой хэсгийг коксжуулсан нүүрсээр хангах хэрэгтэй. Коксжуулсан нүүрс бол илч ихтэй, утаа багатай түлш. Гэр хорооллынхны цахилгаан эрчим хүчний үнийг хямдруулбал гэрийг цахилгаанаар ч халааж болно. Тэгээд ч монгол гэрийг сайн дулаалахгүй байна. Сайн давхарлаж дулаалбал түлш бага орно, тэр хэмжээгээр хотын утаа багасахад хувь нэмрээ оруулж байна гэсэн үг. Гэрийг дулаан байлгах энгийн аргууд зөндөө. Хамгийн наад зах нь манайхан үнс нурмаа халуунаар нь гаргаад асгачихдаг. Ингэхийн оронд зуух, пийшингийнхээ дор том худаг ухаад, халуун үнс нурмаа хийчихээд байвал тар үнс нурам чинь хавийнхаа газрыг удаан хугацаанд халуун байлгана. Тэр хэмжээгээр гэp чинь дулаан байна.