ЮНЕСКО-ийн мэдээллээр дэлхий дээр болж буй гамшигуудын дотроос газар хөдлөлт нь учруулж буй эдийн засгийн хохирлоороо мөн амь алдагсдын тоогоор эхний байранд орж байгаа ажээ.
Өнөөг хүртэл газар хөдлөлт болох цаг, түүний хүчийг тодорхой урьдчилан тооцоолж чадахгүй байгаа билээ. Ойрын үед газар хөдлөлтийг арай оновчтой урьдчилан тогтоож сурна гэх үндэслэл ч алга байгаа юм.
Хэзээ, ямар хүчтэй газар хөдлөлт болохыг бид урьдчилан тогтоох боломжгүй ч газар хөдлөлтөөс учрах хохирол түүний дотроос хүний амь нас эрсдэх явдлыг аль болох багасгахын төлөө боломжтой бүхнээ хийх ёстой. Ийм учир барилга байгууламжийн газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх чанарыг дээшлүүлэх нь нэн чухал байгаа юм.::
Сүүлийн жилүүдэд Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хотод барьж байгаа барилгуудын чанар муу байна, газар хөдлөвөл тэсч үлдэх барилга байхгүй боллоо гэсэн шүүмжлэл, мэдээ мэдээллүүдийг олон нийтийн зүгээс хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр бишгүй ярьж бичиж байгааг та бид мэднэ. Нийгмийн үл итгэх санаа бодлыг агуулж буй эдгээр мэдээлэлд үнэний хувь бас бий.
АНУ-д газар хөдлөлтийн улмаас барилга байгууламж нурах болсон шалтгаануудад дүн шинжилгээ хийснээр нэгд, төлөвлөлтийн алдаа, хоёрт, онолын доголдол, харин гуравт, барилга угсралтын ажлын дутагдал орж буйг тогтоожээ.
Харин манай улсын хувьд барилгын үйлдвэрлэлд оролцогч хэн бүхэн нийгмийн өмнө хүлээх үүрэг хариуцлагаа, мэргэжлийн нэр хүндээ үл хайхрах дутагдал нэгдүгээрт орж байгаа юм.
Энэ нь манай барилгын үйлдвэрлэлд их хүнд нөхцөл байдлыг бий болгоод байна. Өөрөөр хэлбэл, зөвхөн бага мөнгө зарж, их ашиг олох гэдэг арилжааны зорилго барилгын үйлдвэрлэлийг бүхэлд нь эрсдэл рүү хөтлөх боллоо.
Барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах төлөвлөлтийн шатанд "Газар хөдлөлтийн бүсэд барилга төлөвлөх", "Бетон ба төмөр бетон бүтээц" гэх мэт барилгын норм ба дүрмийн үндсэн шаардлагыг баримтлахгүй байгаа нь газар хөдлөх тохиолдолд асар их хэмжээний сөрөг үр дагавартай.
Барилга гэдэг зураг төслөөс эхтэй. Тэгвэл өнөөдөр барилгын үйлдвэрлэлд хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалт зонхилох болсноор захиалагч эхлээд барилгын төслийг арай хямд боловсруулж өгөх зураг төслийн байгууллагад хандана.
Зохих төвшний мэргэжилтэн мэдээж өөрийнхөө ажлыг өндөр үнэлнэ. Иймд мэргэшил, дадлагаар ядмаг мэргэжилтэнд нөгөө захиалга нь очно. Захиалга гүйцэтгэгч маань ядмагхан чадвар, бага хөлсөндөө тохирсон л зураг хийнэ.
Жишээ нь орон сууцны 9-12 давхар барилгын хийцлэлийн тооцоог нэг талаас материалын эсэргүүцэл, барилгын механик болон уян харимхай чанарын онол зэргийн талаар ямар ч мэдлэггүй, төсөл боловсруулах туршлагагүй, тооцооны дүнд шинжилгээ хийж чадахгүй, уг ажлын физикийг мэдэхгүй хүмүүс гүйцэтгэдэг боллоо.
Нөгөө талаас онол мэддэг хэдий ч барилгын зураг төсөл боловсруулж байгаагүй хүмүүс энэ мэт ажлыг шүүрэн авч төсөл боловсруулж байна. Эдгээрээс гадна туршлагатай ч ашиг хонжоо хөөж дээрх өгөгдөхүүнд дүн шинжилгээ өгөлгүй төсөл боловсруулагчид мөн тааралдана. Жишээ нь Баянзүрх дүүрэгт 7 баллын бүсэд орон сууцны 6 давхар тоосгон барилга төлөвлөсөн нь нормын заалтыг илт зөрчсөн байсан.
Орон сууцны олон давхар барилгын газар хөдлөлтийн аюулгүй байдлын эрсдлийг ихэсгэх нэг хүчин зүйл бол гадаадын байгууллагын зураг төсөл боловсруулагчид эдгээр барилгын зураг төсөл болон төсвийг боловсруулж байгаа явдал. Тэд нь Монголын барилгын норм ба дүрэм, стандартыг огт мэдэхгүй эсхүл муухан мэднэ. Тэдний гаргаж буй шийдвэрт газар хөдлөлтийн бүсэд баригдах барилга төлөвлөлтийн үндсэн зарчим болох босоо ба хэвтээ гадаргууд жин ба бат бөхийн тэгш хэмтэй ба жигд хуваарилалт зэргийг эхнээсээ зөрчсөн байдаг.
Зургаа хийлгэсний дараа захиалагч бас л хямд хөлсөөр төсөв хийж өгөх, тэгэхдээ барилга угсралтын ажлын төсвийг нь бодит үнээс хамаагүй багаар зохиож өгөх төсөвчинд хандана. Зарим нь бүр төсөв ч хийлгэлгүйгээр барилгын ажлыг явуулж, төсөвийг нь асуухад "бизнесийн нууц" хэмээн хариулах нь угтаа бол бусдыг луйвардах, санхүүгийн үйл ажиллагаагаа нууцлан татвараас зайлсхийх гэсэн санаа зорилго юм. Ингээд зураг, төсөв бэлэн болсны дараа барилга угсралтын ажлын зардлаас танах оролдлого эхлэнэ.
Барилга угсралтын ажилд орох бетон болон бусад материалын орц бараг өөрчлөгдөхгүй учир барилгын хамгийн үнэтэй бүрдэл хэсэг болох төмөр бетон хийцэд орох металлыг багасгаж хямдруулдаг.
Баригдаж буй барилгуудад үзлэг хийх явцад газар хөдлөлтийн аюулгүй байдалд нөлөөлж болох нэг ноцтой зөрчлийг илрүүлсэн нь арматур нийлүүлэгчидтэй холбоотой асуудал байсан. Энэ нь Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа Хятадын хөрөнгө оруулалттай компаниудын үйлдвэрлэсэн стандартын шаардлага хангаагүй арматур юм.
Барилга угсралтын үйлдвэрлэлд хэрэглэх нь битгий хэл газар савахад хугарч байгаа арматурын талаар холбогдох дарга нараас асуухад". "Нэг шөнийн ээлжээс ийм бүтээгдэхүүн гарсан байна уучлаарай дахин ийм алдаа гаргахгүй..." гэсэн хариуг өгөх жишээтэй. Ийм материалыг барилгын зах зээлд борлуулж байгаа нь цаашид юунд хүргэхийг таашгүй юм.
Барилгын салбарт мэргэжилтэй ажилчид, үйлдвэрлэлийн технологийг нарийн мэддэг мэргэжилтэн тэр бүр олдохгүй, мэргэжлийн бус хүн, "халтуурынхан" зонхилох болсноор барилга угсралтын ажилд гарч буй өөр нэг үндсэн дутагдал нь зураг төсөлд заасан хэмжээ, технологийн шаардлагыг үл хайхран аливаад барагцаалж хандах болсон явдал юм.
Тухайлбал, Улаанбаатар хотод баригдах, газар хөдлөлтийн долоон баллаар тооцоолсон орон сууцны 10 давхар каркасан барилгын зураг төсөлд баганын хамгаалалтын үеийг 25 мм байхаар төлөвлөсөн байхад барилга угсралтын ажлын үед хийхдээ хамгаалалтын үеийг 15 мм болгосон нь баганын огтлолыг багасгасгаад зарим газраа бүр арматур нь ил харагдаж байх жишээтэй.
Харамсалтай нь уг "арвич" үйлдлийг зохиогчийн болон хяналтын байгууллага ажлын явцад хяналт тогтмол хийдэггүйгээс болж харалгүй өнгөрсөөр байна. Энэ мэт улсын экспертизээр батлагдаж хянасан зураг төслийг өөрчилсөн, илт зөрчсөн, технологийн алдаа гаргасныг нөхөж засна гэдэг боломжгүй бөгөөд анх төлөвлөсөнөөс муу барилга болно гэсэн үг. Гэвч ийм барилгуудыг ашиглалтанд авсаар л байна.
Тэр бүү хэл барилгын суурийн хавтанг нягтруулах хэрэггүй, өөрийн жингийнхээ хүндэд өөрөө нягтрана гэж сурах бичигт бичсэн гэж ярих ажил гүйцэтгэлтэй ч таарч байв.
Зураг төслийн тооцоонд ч технологийн шаардлагыг бодолцмоор
Зураг төсөл боловсруулагчид тооцоо гэж ярих боловч барилгын технологийн шаардлагыг зураг төсөлд тусгадаггүйгээс зарим тохиолдолд арматур зангидах боломжгүй байрлалтай зураг төсөл зохиох нь бий. Иймээс ажил гүйцэтгэгч нь зураг төслийг зөрчихөөс аргагүйд хүрдэг. Зураг төсөл боловсруулагчдын нэг хэсэг нь уг байдлыг үл ойлгож буй байдал ч ажиглагдаж байна.
Тооцоо гэдэг нь зөвхөн загвар, дүн шинжилгээ хийх хэрэгсэл, бодит байдлын аль нэг хүчин зүйлийн тойм үнэлгээ төдий юм. Олон эрдэмтэн ийм бодолтой байгаа билээ.
Тэгэх тусмаа газар хөдлөлтийн асуудалд ийнхүү хандаж үл болно учир нь өнөөгийн алдаа 5, 10 буюу 15 жилийн дараа илрэх юм.
Түүнчилэн олон барилгын зураг төсөл бэлэн гүйцэд болоогүй байхад эхэлж 1-2 дугаар давхрыг барьсан хойно зураг төсөл нь экспертизийн дүгнэлт гаргадаг байгууллагад очдогоос зураг төслийн алдааг засах боломжгүй, хөрөнгө оруулагч асар их алдагдал хүлээх байдалд хүрдэгийг зохиогч нар ухамсарлах цаг болжээ.
Барилгын үйлдвэрлэлийн технологид тавих хяналт сул байна
Бетонд орох том дүүр-гэгч зайлшгүй ангилсан байх ёстой. Шигшсэн байгалийн хайрган хольц буюу буталсан дайргыг хэрэглэж үл болно. Олон объект дээр дайргын оронд хайрга буюу зохих хэмжээнд бутлаагүй дайрга хэрэглэх нь олонтаа. Тууш элемент (багана, дам нуруу), хучилтын хавтан болон бат бөхийн диафрагмд том дүүргэгчээр хайрга ашиглаж болдоггүй. Гэвч бодит байдал дээр эсрэгээр байдаг.
Бетон зуурмагт орох ус нь цемент хэвийн барьцалдахад саад учруулах хольцгүй, мөн арматурыг зэвэнд идүүлэхгүй байх ёстой. Усны эдгээр чанарыг лабораториар баталгаажуулах хэрэгтэй боловч усанд химийн шинжилгээ хийдэггүй.
Өнөөгийн байдлаар барилгын ажлыг Улсын мэргэжлийн хяналтын газар болон орон нутгийн мэргэжлийн хяналтын байгууллагууд хяналт тавьж ажилладаг. Гэтэл өнөө үед аль ч барилга дээр ажиглагддаг захиалагч гүйцэтгэгч хоёр нэг сонирхолтой болсон "барилгын салбарын хамгийн ноцтой алдаа" тодорхой болоод байхад хяналтын байгууллагууд өдөр тутмын биш юмаа гэхэд үе шатны хяналтыг хийж чадахгүй байгаа.
Ингэснээс болж
• Зэвтэй болон зэвийн үлдэгдэл бүхий арматур хэрэглэж байгаа нь бетон болон арматур хоорондын барьцалдааг хангадаггүй,
• арматурын ажил гүйцэтгэлийн соёл доогуур, гагнуурчид ихэнхдээ туршлагагүй, гагнаасын оёдлыг янзладаггүй бөгөөд тэдгээр нь норматив шаардлагад нийцдэггүй зэрэг зөрчил ихээхэн гардаг.
• Мөн шатамхай ба хорт хий ялгаруулдаг материалыг өргөн ашиглаж байгааг хэрэглэгчид мэддэггүй байна.
Өргөтгөл дагасан аюул
Орон сууцны зориулалт төлөвлөлтийг өөрчлөн, газар хөдлөлтийн аюулгүй байдлын шаардлагыг хайхрахгүйгээр өргөтгөл барих явдал газар авсаар байна.
Улаанбаатар хотын хэмжээнд багахан хэмжээний газар хөдлөлт болоход хотын захиргаанаас зөвшөөрөл олгосон /мэргэжлийн бус байгууллага/ орон сууцны барилгуудын нэгдүгээр давхарыг нүхэлж хийсэн өргөтгөл Улаанбаатар хотын хүн амыг амь нас аюулгүй байдал, эд хөрөнгийн том хэмжээний эрсдэлд оруулах нь тодорхой харагдаж байгааг мэргэжлийн байгууллагууд мэдэгдсээр байна.
Ийм муу зураг төсөл боловсруулж барилга барьж байгаа юм бол яагаад одоо хүртэл байшин нурж унахгүй байгаа юм гэж асууж магад. Бас зарим нь одоо тэгээд яах вэ гэж асууж магадгүй.
Дутагдал нь зөвхөн хүчтэй газар хөдлөлтийн үед илэрдэг юм. Yүнийг та бид газар хөдлөлт болсон бүс нутгуудад учирсан дэлхийн улс орнуудын гарз хохирол, гамшигт сүйрлээс бишгүй л харж ойлгож болохоор байгаа.
Монгол Улсын цөөхөн хүн амын аюулгүй байдлыг хангах, орон сууцны олон давхар барилгын газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор дараахь зүйлийг санал болгож байна:
1. Барьсан болон барьж буй барилгын газар хөдлөлтийн аюулгүй байдлыг шалгах. Илрэх бүх доголдлыг арилгах (шаардлагатай бол бэхжүүлэх зураг төслийг боловсруулах). Гарсан зардлыг барилга захиалагчид болон орон сууц зарж борлуулсан хуулийн этгээдэд хариуцуулах
2. Мэргэжлийн байгууллагаас экспертизийн дүгнэлт гараагүй, барилга угсралтын ажил эхлэх, үргэлжлүүлэх зөвшөөрөл олгоогүй байхад барилгын ажил эхлэхийг эрс хориглох; Авах арга хэмжээг эрүүгийн хуулинд нэлээд хатуухан шийтгэлээр оруулж өгөх.
3. Газар хөдлөлтийн аюулгүй байдалтай холбоотой алдаа эндэгдэл гаргасан зураг төсөл боловсруулагчийн тусгай зөвшөөрлийг хураан авах
4. Гадаадын зураг төсөл боловсруулагчдыг Монголын зураг төсөл боловсруулагч нартай хамтарч барилгын норм ба дүрмийн дагуу хийж гүйцэтгэдэг журмыг хатуу мөрдүүлэх
5. Барилга захиалагч нь мэргэжлийн байгууллагын ажилтнуудтай техникийн хяналт болон зохиогчийн хяналтыг хийлгэхээр гэрээ байгуулж ажилладаг журмыг хэвшүүлэх
6. Баригдсан ба баригдаж буй барилгад мониторинг хийж, зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг хуулийн этгээдээр хөндлөнгийн хяналтыг гүйцэтгүүлэх
7. 7-9 баллын газар хөдлөлтийн бүсэд баригдсан бүх барилгыг паспортжуулах нь чухал байна.
Энэ бүхнийг ингэж онцлоод байгаагийн учир нь барилгын өндрийн хэмжээг бууруулах эсвэл олон давхар барилга байгууламж барих ажлыг цомхотгох явдал биш юм. Харин эсрэгээр 100-150 жилийн хугацаанд газар хөдлөлтөд тэсвэртэй байх нөхцлийг хангах чадвар бүхий олон давхар байшинг барих ажлыг ихэсгэх гэсэн юм.