Жамсранжавын Цагаан гэдэг нэрийг Завханчууд андахгүй ээ. “Өө барилгын Цагаан уу” гээд л танимхайрна. Барилгын гэдэг овогтой болсон энэ эгэл даруу бууралтай хөөрөлдөхөөр тэднийхийг зорьлоо. Учир нь тэрбээр барилгын салбарт өнө удаан жил ажиллаж байгаа ахмад барилгачин болохоор тэр. Түүний хөдөлмөр зүтгэлийг төр засаг өндрөөр үнэлжээ. Монгол Улсын аварга барилгачин, тэргүүний барилгачин, “Алтан гадас” одон, 60, 70, 80 жилийн ойн медалиар шагнажээ. Ж.Цагаан гуай нь найранд дуутай, наадамд даваатай гэгчээр айлын найран дээр ганц хоёр ардын дуу дуулчихдаг, чөлөөт бөх сонирхож барилдчихдаг. Шатрын I, II зэрэгтэй шаггүй шатарчин хүн.

 

Ингээд “Бэрсүм” ХХК-ийн зөвлөх механик инженер Ж.Цагаан гуайг уншигч тантай уулзуулья.

 

 

-За баярлалаа.

 

 

-Би 1959 онд техникум төгсөөд Барилгын хороонд хуваарилагдсан (Тэр үед техникум төгссөн хүүхдүүдийг улсын үйлдвэрийн газар шууд хуваарилдаг байсан). Тэгээд Барилгын хорооноос Барилгын машин механизмын баазад томилогдоод ажлын гараагаа эхэлсэн. Ер нь тэр үед мэргэжлээ өөрсдөө сонгоно гэсэн юм байдаггүй шууд улсын хуваариар авчихдаг байсан. Явцын дунд өөрийнхөө мэргэжилд сонирхолтой болоод өдий хүртэл амьдралаа барилгатай холболоо.

 

 

-Барилгачин хүний бүтээсэн зүйл нь газрын хөрсөн дээр ил байж байдаг учраас нэлээд онцлогтой юм. Мөн барилгын мэргэжил гэдэг нь маш их ур чадвар шаардаж тэвчээр хатуужил суулгадгаараа ихээхэн үр өгөөжтэй.

 

 

-1990 оноос өмнө барилгын ажлыг улсын төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн дагуу гүйцэтгэдэг байлаа. Тэр үед барилгын ур чадварын хувьд гологдож байсан уу гэхээс чанарын хувьд гологдоогүй. 1990 оноос хойш 2000 он хүртэл барилгын ажил бараг зогсонги байдалд ороод 2000 оноос эхлээд манай аймагт улсын төсвөөр захиалагдан ирж байгаа барилга бараг байхгүй байна. Ихэнх нь төслийн шугамаар ирдэг болжээ. Жишээ нь оёдолчин хүн нэг дээл хийе гэж бодоход дээлийн товч, шилбэ, эмжээр дотор гээд бүх материал нь бэлэн байж дээлээ бүрэн оёдог. Тэгвэл одоогийн төслийн барилгыг дээлээр зүйрлэхэд ганцхан өнгөний материал нь ирчихээд товч шилбэ мэт нарийн ширийн материал, үнэ нь ирдэггүй. Тийм учраас тэр барилга бол гадна талыг нь будах юм уу, дотор тал дээврийг нь янзлах, шал хийх, халаалт хийх л төсөв ирэхээс бусад нарийн ширийн зүйлийг хийх төсөв бүрэн хэмжээгээр ирдэггүй. Мөн сүүлийн үед олон улсын олон янзын чанартай чанаргүй барилгын материал их ирдэг болжээ.  Тухайлбал, Хятадын дээврийн төмөр гээд ирж байна.

Хуучны Оросын төмөртэй харьцуулбал энэ нь 50 хувь шахуу нимгэн төмөр ирж байна. Үүнийг дээвэрт нь төсөвлөөд яг тэдэн төгрөг гээд ирчихдэг. Орос төмөр юм уу арай чанартай төмөр аваад хийе гэхлээр нөгөө төсөв нь хүрдэггүй. Ийм л   байдлаар одоогийн барилгын ажил явагдаж байна. Энэ шалтгаануудаас болж сүүлийн үед барилгын чанар муудаж байгаа болов уу. Түүнээс биш одоогийн барилгачдын ур чадвар муудсан юм ер байхгүй.

 

Барилгын ур чадвар хийцийн хувьд Завханы барилга хаана ч гологдохгүй. Сүүлийн үед тендер гэж нэг юм гараад байгаа. Энэ тендерийн босго их хачин тэдэн сая төгрөг гээд тендер гарчихдаг, тэгээд энд тэндхийн барилгын байгууллага, Улаанбаатар хотоос ч барилгын байгууллага тендерт оролцдог. Тендер гэдэг нь барилгын чанарыг муутгах нэг хэлбэр юм уу гэж бодож байна. Яагаад гэвэл тендерийн үнэ хямд, чанар нь өндөр байх ёстой гээд заачихдаг. Тэгэхээр энэ төсвөөс хэн дуртай нь хэдэн төгрөг хасаад хаячихаар ихэнх ажил нь хоцорчихдог. Үүнээс болоод бас барилгын чанар муудаж байгаа.

 

 

-Манай гэр бүлийн хүнийг Мандахын Дариймаа гэдэг. Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сумын хүн. Барилгын сантехникийн нэгдсэн бригадын даргаар ажиллаж байгаад одоо тэтгэвэртээ гарсан. Эхнэр маань Улиастай хотын бохир цэвэр бүх л инженерийн шугам сүлжээг хийсэн дээ.

 

 

-Тэр үед цэцэрлэг ясли хангалттай байлаа. Хүүхэд төрүүлсэн эх хүн төрсний дараах 45 хоногийн амралт авдаг байсан. Гэтэл эхнэр маань төрчихөөд 30-аад хоноод ажилдаа ороод надад загнуулж байсан удаа бий. Мөн хүүхдээ гэртээ орны хөлнөөс уячихаад угжийг нь хөхүүлчихээд ажилдаа явдаг байлаа. Ингэж л ажлын төлөө зүтгэж амьдарсан.

 

Эхнэр маань 14 хүүхэд төрүүлснээс одоо 10 хүүхэд маань энх тунх амьдарч байна. Миний хамгийн том хүү Завханы барилгын ТМС-ийг төгсөөд барилгад ажиллаж байлаа. Нэг охин маань барилгад эдийн засагчаар ажиллаж байсан. Бусад хүүхэд маань өөр өөр мэргэжил эзэмшицгээсэн.

 

 

-Морь, бөх хоёрыг бол Монгол хүн бүр тэр дундаа эрчүүд бүгд л сонирхдог. Түүний нэгэн адил сонирхож үздэг. Ан гэвэл залуудаа л хөөцөлдөж явлаа. Үүнээсээ болж зохих хэмжээний зэмлэл төрөөс хүлээж байсан. Улаан шилийн хоолойд /Завханмандал сум дахь/ отор тэжээлийн станцын барилга барьж байгаад барилгын ажилчид маань хоолгүй болохоор нь хэдэн хар сүүлт агнаад өгчихсөн чинь түүнээсээ болж МАХН-аас хөөгдөж хоёр жил зургаан сарын хорих ял авч байсан. Энэ үед манай яамны (Барилгын яам) сайд Тлейхан манай аймагт ирж хөөцөлдөж байгаад яамны батлан даалтаар гаргаж авч байсан. Ингээд 1981 онд намын гишүүнээр дахиад элссэн. Тарвага зурамханаас арай томхон ан хорхойсч агнадаг байлаа. Түүнээс биш сайн анчдыг гүйцэхгүй л дээ.

 

 

-Бид тэр үед их ч залуу байж дээ. Их ажлынхаа завсар чөлөөгөөр хөзөр их тоглодог байлаа. Бас ч үгүй тоглоом бүр нь шийтгэлтэй. Хожигдсоныгоо хонгон дээр нь алгаддаг байсан. Манай эдийн засагч Ренчин гэж аймгийн начин хүн байсан.

 

Мөн Шархүү гэж ерөнхий инженер байлаа. Энэ хоёр сүрхий алгаддаг гэж манайхан их цэрвэдэг байлаа. Би үүнийг нь мэддэггүй байсан юм. Тэгээд нэг удаа хожигдоод Шархүүгээр алгадуулна гээд алгадуулсан чинь хоёр гуяны өгзөг цэврүү үсрээд сууж болдоггүй. Тэгсэн Шархүү гэж нарийхан хуруутай хорлонтой алгаддаг муу золиг байж би мэддэггүй, тэгж алгадуулсанаас хойш Шархүүгээс айгаад зугтаадаг байж билээ. Бид ийм л хамт олон байлаа. Ер нь Завханы барилгын байгууллага гэдэг чинь 1500-гаад хүн ажилладаг ийм л том байгууллага байлаа шүү дээ.

 

 

-Би Завханд баригдсан бүх л барилгад гар бие оролцож явлаа. Энэ хугацаанд танилцсан найз нөхөд, түүний үр хүүхэд, шавь нар багш нартаа барилгачиддаа их баярлаж явдаг. Барилгын гэхлээр сэтгэлд нэг л ойр дотно санагддаг байлаа. Улиастай хотод байгаа залуучуудаас дээхнэ үед чи хэний хүүхэд вэ гэхлээр барилгын тэрний хүүхэд гээд л... Улиастай хот тэр чигээрээ л барилгачид болсон юм шиг надад санагдаж байлаа. Хуучин барилгад ажиллаж байсан Б.Өлзийдэлгэр (“Арбет” ХХК-ийн захирал), С.Цэндсүрэн (“Ган дархан” ХХК-ийн захирал), А.Цэнд-Аюуш (“Зуурмаг” ХХК-ийн захирал), Ж.Буянтогтох (“Алтан харш” ХХК-ийн захирал ) гээд барилгын салбарт 20, 30-аад жил ажилласан туршлагатай шавь нар байна. Хамгийн ахмад шавь нь “Бэрсүм” ХХК-ийн захирал Н.Гун-Аажав байна. Барилгын салбарт хамт ажиллаж байсан мэргэжил нэгт нөхөд, тэдний гэр бүлийнхэн, шавь нар, багш нар нийт барилгачиддаа та нартаа баярлаж явдаг шүү гээд урт удаан наслахыг ерөөе!

 

 

Дал шахаж яваа тэрбээр барилгын ажил гээд жилийн 365 хоногийн 180 хоног нь томилолтоор хөдөө гадаа явчихдаг, өдөр шөнөгүй ажиллаж гэр орон үр хүүхэд байхгүй юм шиг халуунд халж, хүйтэнд хөрч зуны урин дулаан цагт амардаггүй өвлийн цагт хэдэн хоног амардаг нэгэн. Тэрбээр энэ их нөр ажлаа дуусгачихаад барьсан барилгаа эргээд харахад сэтгэл амарч ажлын амт амтагдах шиг мэргэжлээрээ бахархах сэтгэл төрдөг юм хэмээн өгүүлж байсан юм. Барилгын хүнд даацын кран, машин техник, жижиг багаж төхөөрөмж гээд Завханы барилгын салбарын хүнд хөнгөн машин механизмд Ж.Цагаан гуайн гар бие мэдлэг чадвар нэвт шингээстэй, тэтгэвэрт гарсан ч гэсэн ажилласаар л байна.

 

Монцамэ