Утааг барилгын материалд ч ашиглаж болно.
Barilga
2019-11-05
Хотын утаа гамшгийн байдалд хүрснийг хүлээн зөвшөөрч, жил бүр улсын болон нийслэлийн төсөвт олон тэрбум төгрөг төсөвлөж зарцуулсан гэж хэлдэг ч тодорхой үр дүн гарсангуй, хэдэн оныг үдэв. Гэтэл утаанд "зориулан" энэ оны төсөвт суулгасан хөрөнгийн бараг хоёрны нэгийг зарцуулаад утааг багагуй хэмжээгээр бууруулах бодит төсөл байна. Энэ талаар барилгын материал, барилга угсралт, уйлдвэрлэлийн чиглэлээр уйл ажиллагаа явуулдаг "Назу" группийн гуйцэтгэх захирал, Монгол Улсын зөвлөх инженер Б.ЭРДЭНЭЧИМЭГТЭЙ ярилцлаа.
-Та болон таны хамтран зүтгэгчдийн төсөл, санаачилга сонирхолтой санагдлаа. Дулааны цахилгаан станцуудаас гардаг утаа тортгийг ашиглаж, барилгын материал хийнэ гэсэн төсөл байгаа юм байна. Энэ тухай ярилцъя?
-Улаанбаатар хотыг бүрхсэн энэ их утааны 30-40 хувийг төвлөрсөн ДЦС-ууд гаргадаг гэсэн тоо баримт байна. Дээр нь гэр хороолол, автомашинаас гарч байгаа утаа тортгийг зайлуулах, багасгах талаар яригддаг ч тодорхой үр дүнд хүрэхгүй өдийгхүрлээ. Бидний бодож, тооцоолж төлөвлөснөөр төрийн мэдэлд байгаа хэдэн дулааны станцынхаа утааг шүүж боловсруулах төхөөрөмж тавьчихвал хот, орчны бохирдлыг багасгах хамгийн найдвартай, түргэн хэрэглэх арга хэмжээ болно гэж найдаж байгаа юм. Тиймээс бид энэ төслийг боловсруулсан.
-Уг нь хотыг утаанаас ангижруулахын тулд төр засгаас анхаарч, багагуй хөрөнгө төсөвлөх юм байна шүүдээ?
-Түүнийг үгүйсгэх аргагүй. Гэхдээ орон сууцжуулах төсөл нүсэр, хөрөнгө их шаардсан урт хугацааны ажил. Утаагүй, хямд тесөр түлш гээд туршиж л байна. Энэ нь гэр хорооллыг бүхэлд нь хамарч чадахгүй байна шүү дээ. Дээрх ажилд энэ жил гэхэд дөрвөн тэрбум төгрөг зарцуулах бололтой. Үүний оронд ДЦС-ын хажууд утааг шүүх технологтой үйлдвэрбайгуулчихвал нэг талаар байгаль орчин, хотын эрүүл ахуйд эерэг нөлөөтэйн дээр
нээлттэй олон чухал ач холбогдолтой юм. Хамгийн наад зах нь ДЦС-аас гарсан үнсийг зайлуулахад 3-4 тэрбум төгрөг зарцуулдаг юм байна. Энэ бол зевхөн гуравдугаар цахилгаан станц дээр хийсэн тооцоо шүү. Гэтэл үүгээр манай улс импор-тоор авдаг, барилгын материал буюу гипсийг үйлдвэрлэх боломж байна. Энэ нь байгалиас ухаж авдаг гөлтгөнийг орлуулах материал юм.
-Цахилгаан станцын дэргэд утааг нь шүүх үйлдвэр байгуулж, техөөрөмжийг авч суурилуулахад хэдий хэр хөрөнгө шаардагдах юм бол?
-2006 онд хийсэн тооцоогоор нэг тэрбум гаруй л төгрөг шаардлагатай. Одоогийн ханшаар бодвол үсрээд хоёр тэрбум төгрөг л болно биз дээ. Үүний үр дүнд жилдээ хэдэн тэрбум тегрөг хэмнэх боломж харагдаж байгаа юм. Манайхан өөрийнх нь ажлыг булаагаад авчих гэж байгаа юм шиг иймэрхүү дэвшилтэт технологи нэвтрүүлье гэхээр их хөшүүн хойрго ханддаг.
-Ямар ч шүүлтгүй гарч байгаа ДЦС-ын утаа ойр орчин, хүн амд ихээхэн хор хохирол учруулдаг байх. Энэ талаар танай төслийн багсудалж үзсэн үү?
-Тэгэлгүй яахав. ДЦС-аас гарч байгаа утаа салхи тогтуун үед тав, салхитай бол 25 км хүртэл тархаж нэг хавтгай дөрвөлжин км газарт 4-6 тонн хөө, тортог унагадаг гэж байгаа. Ингээд бодохоор бид ямар орчинд, ямар агаараар амьсгалж байдаг нь тодорхой байгаа байх. Тэрхүү утаанд хүхрийн ангидрид зевшеөрөгдөх хэмжээнээс 2,6 дахин их байдаг гэх судалгаа бий. Чингэлтэй дүүргийн Тамгын газрын емнөх дэлгэц дээр өдөр бүр мэдээлэл нь гарч байдаг шүү дээ.
-Энэ нь хүний биед ямар муу нөлөөтэй байдаг юм бол?
-Хүний нүдэнд харагдахгүй ч химийн энэ элементээр амьсгалж байгаа бид ханиад томуунд өртөх, зүрх судасны өвчинд нэрвэгдэх цаашлаад Монгол хүний гөнд ч нөлөөлж эхлээд байна. Удахгүй төрөлхийн гажигтай, эд эрхтэн дутуу юмуу тахир татуу хүүхэд төрөхөд гайхаад байх юмгүй болох нь. Тиймээс бид энэ төслөө болж егвөл нэн даруй хэрэгжүүлэх хүсэл сонирхол байна. Олон ч газраар явсан. Холбогдох хүмүүс нь дэмжиж байгаагаа илэрхийлж гарын үсэг зурж, албан бичиг төлөвлөдөг ч санхүүгийн эрх мэдэлтэй албан тушаалтнуудаас нааштай хариу сонссонгүй өдий хүрч байна.
-Тухайн технологийг энгийн байдлаар тайлбарлавал арай ойлгомжтой байх болов уу. Анх удаа манайд туршигдах гэж байгаа технологи биш байх л даа?
-Манайх шиг нүүрсээр галладаг ДЦС-тай ихэнх оронд туршигдаад үр өгөөжөө өгчихсөн технологи л доо, уг нь. Товчхондоо, ДЦС-ын яндангаар гадагш гарч байгаа утааг дундаас нь барьж шүүнэ гэсэн үг. Түүнийгээ шохойн чулуу-тай урвалд оруулж, хэлбэржүүлээд ангидрид гипс болгочихсон байгаа юм. Үүнийг дахин боловсруулах юм бол эмнэлэгт хэрэглэдэг сайн чанарынгипс болно. Өнөөдрийн байдлаар манай барилгын салбарт дотоод засал чимэглэлд гипсийг импортоор оруулж ирж, өргөнөөр ашигладаг юм. Жилдээ 200 мянга орчим тонн гипс гаднаас авч байхаар дотооддоо үйлдвэрлэдэг болчихвол өчнөөн сая доллар эндээ үлдэнэ гэсэн үг. Бас цементийн найрлагад шпс буюу гөлтгөнө багагүй хэмжээгээр ордог. ҮүнийгДорноговийн Тарагтаас татаж байхаар хотоос зөөдөг болчихвол бас л хэмнэлт гарна. Энэ нь барилга, орон сууцны талбайн өртөг багасахад ч нөлөөлнө гээд олон талын ашигтай байх юм. Уул уурхайн олборлолт явуулж, газар шopoor ухаж авдаг байгалийн гөлтгөнийг бодвол цементийн найрлагад орох зохиомол гөлтгөнө буюу гипсийн орц харьцангуй бага байдаг нь бас л давуутал.
-Нэг тонн гипсний үнэ ямар байхав. Төсөл хэрэгжлээ гэж бодоход жилд хэдэн тонныг гаргаж чадах вэ?
-Эхний ээлжинд гуравдугаар цахилгаан станц дээр суурилуулна гэж бодоход бидний тооцоолж байгаагаар 17 мянган тонн /зохиомол гөлтгөнө/ гипсүйлдвэрлэх боломжтой. Түүний тонн тутам нь 70 мянган төгрөгийн үнээр борлогдох боломжтой. Өнөөдөр зах зээлийн үнэ нь 180-200 мянган төгрөг байгаа юм. Цахилгаан станцын утааг шүүснээр цэвэр хүхрийн хүчил / H2S04/ гаргаж, хөдөө аж ахуйн болон химийн үйлдвэрлэлд ашиглах боломж ч байна. Бас ДЦС-ууд өөрсдөө ялгаж зайлуулдагтом ширхэгтэй үнсийгбагахан боловсруулалт хийгээд барилгын материал болгож ашиглах боломж ч харагдаж байгаа юм. Нунтаг үнсийг нь барилгын материалын орцод оруулж ч болох талтай. Ер нь шинэ дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлж, ДЦС-ын утааг огт хаягдалгүй ашиглах боломжбайгаа юм.
-Та бүхний хийсэн тооцоо, дэвшүүлж байгаа санааг гадаад улс оронд явж их туршлага судалдаг яам, тамгынхан харж сонирхож л байсан баймаар юм. Энэ талаар ярилцаж, санал бодлоо солилцож байв уу?
-Бүх тоног техөөрөмж нь олдоц сайтайн дээр бүрэн автоматжсан болохоор нэг их олон хүн шаардахгүй авсаархан технологи л доо. Түүнийг ДЦС-ын үйл ажиллагаанд ямар ч саад болохгүйгээр хийх боломжч байгаа. Манай яамны зарим хүн Германд ДЦС-ын горим, үйл ажиллагааны талаар туршлага судлахаар очиж байсан юм билээ. Тэгэхдээ станцынх нь ойролцоо байгуулсан утаа шүүх үйлдвэрийнх нь гадаа баахан ногоон хавтан хураачихсан байсан гэж ярьж байсан. Тэр нь бидний яриад байгаа зохиомол гөлтгөнө буюу гипс л дээ. Тэгэхээр манай эрх мэдэлтэй яам, газрын албан тушаалтан, мэргэжилтнүүд энэ технологи, түүний эдийн засаг, санхүүгийн үр ашгийг ойлгож мэдэхгүй байна уу гэж эргэлз-дэг юм. Түүнээс биш бага зардлаар ихээхэн үр ашиг, орлого олох, нийслэлийн утаа тортгийг багасгах боломж байна гэж боддог.
"Үндэсний шуудан" сонин