“Зууны мэдээ” сонин “News 21” агентлаг хамтран дэлхий дахинд чимээгүй алуурчин гэгдэж буй шөрмөсөн чулуу, түүний үр дагаврыг олон нийтэд анх удаа дэлгэж байна. Дэлхий даяар татгалзаад байгаа энэ чулууны үр дагавар, хэрэглээг Монголд хөндөлгүй орхисоор байна. Галд тэсвэртэй зэрэг давуу талыг нь ашиглан барилгын материалд ихээр агуулагддаг энэ чимээгүй тахал үүсгэгч бидний амьдралд өргөн нэвтэрсэн байна.

Үсийг 5000 хуваасны нэгтэй тэнцэх хэмжээний нарийхан ширхэгтэй байгалийн бүтээл нь энэхүү шөрмөсөн чулуу юм. Агаараар дамжин хамар хоолойн залгиураар уушгинд хүрч, 20 жилийн дараа гэхэд хүний амьсгалын эрхтэнийг бүрэн ажиллагааг үй болгож, үхэлд хүргэдэг аюултай юм. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага, Олон улсын хорт хавдар судлалын хүрээлэнгээс шөрмөсөн чулуу нэгдүгээр зэрэглэлийн хорт хавдар үүсгэдэг биет гэдгийг тогтоосон байна.

ШӨРМӨСӨН ЧУЛУУ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Дулаан тусгаарладаг галд тэсвэртэй, эмийн бүтээгдэхүүнээс гадна барилгын материалаас эхлээд бойлер, дулааны хоолойн хувцас, цахилгаан бараа, автомашин, зуух, бөмбөг тэслэх утас зэрэг 3000 гаруй барааны үйлдвэрлэлд үүнийг ашигладаг. Японд эдийн засгийн өндөр хөгжлийн үед1766 онд галд шатдаггүй даавууны өөдсийг бүтээж хүмүүсийг гайхуулж байсан нь өнөөх л тахлын эхлэл байв.

ЧУЛУУГ ҮЙЛДВЭРЛЭГЧ ГАЗРУУД
Орос, Канад, Өмнөд Африк, Швейцарь зэрэг улсууд дэлхийн нийт үйлдвэрлэлийн 80-аас дээш хувийг үйлдвэрлэдэг. Хятад, Итали, Америк, Грек ч тэдний араас ороод байна. Манай гаригийнхан 1970-1980 оныг хүртэл жилд дунджаар 500 мянган тонн, одоо 400 мянган тонн шөрмөсөн чулуу ашигладаг байна.

ТҮҮНИЙ ОНЦЛОГ
Халуун дамжуулах чадвар ба техникийн бат бөх чанар нь бусад биетээс харьцангуй сайн. Галд шатдаггүй. Өндөр хэмд тэсвэртэй, халуун ба цахилгаан дамжуулдаг материал юм. Хүчил болон шүлттэй нийлүүлж эмийн бүтээгдэх үүнд хэрэглэдэг. Зэвэрдэггүй, бат бөх чанар, удаан эдэлгээтэй. Хямд учраас эдийн засгийн хувьд илт давуу. Дуу чимээ нэвтрүүлдэггүй, халуунаа хадгалдаг гээд давуу талууд даанч ихтэй энэ чулууг хүн төрөлхтөн “анд”-аа хэмээн нэрлэж явсан үе бий.

Шифр гэх мэт барилгын материал, гал түймрээс сэргийлэх, галд тэсвэртэй, халуунаа барих, цахилгаан дамжуулах, тоормосны жийрэг зэрэг материал болгон хэрэглэж ирсэн нь үүнийг баталдаг. Үүнээс гадна цацдаг наалт болгож байна. Хамгийн сүүлийн үеийн дуу чимээ нэвтрүүлдэггүй хэрэгслийн хувьд нислэг, сургуулийн тоног төхөөрөмж, томоохон барилгуудын төмөр бүтэц, барилгад ашиглаж байгаа нь тухайн байшингийн эдэлгээг уртасгаж өгдөг.

Ийнхүү олон давуу талыг нэрлэсний дараа “Бага үзүүлэлт мэт боловч богино хугацаанд агаараар дамжин шөрмөсөн чулууны жижиг хэсгүүд амьсгалын замаар дамжин эрүүл мэндийг устгадаг” гэсэн өгүүлбэр бидний гол сэдэв юм. Өөрөөр хэлбэл, уушиг, арьсны хорт хавдар үүсгэдэг. Арьсны хорт хавдрын гол шалтгаан нь талстжилт бөгөөд хамгийн ихээр цээжний хөндий, арьсанд бий болдог хорт хавдар юм. Шөрмөсөн чулууг олборлож гарган авч буй хөлсний хар ажилчид дунд уушиг, арьсны хорт хавдраар нас барагсдын тоо хэтэрхий их байгааг дэлхий дахин мэдээлж байна. Японд үүнтэй холбоотойгоор шүүхийн зарга гарах болсон.

Шөрмөсөн чулуугаар амьсгалахад тэр дороо өвчлөхгүй ч удаан хугацааны дараа хорт хавдар тусах нь 8-25 жил, уушиг, арьсны хорт хавдар 18-40 жилийн хооронд илэрдэг байна. Японы нутгийн захиргаанаас авч буй арга хэмжээг ажиглавал 1975 онд баталсан хууль тогтоомжоо засч өөрчилсөн бөгөөд шөрмөсөн чулуун наалтыг хоригложээ.

ДЭЛХИЙН УЛСУУДЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ
1970 оноос хойш шөрмөсөн чулуу нь хүний биед муугаар нөлөөлдөг гэдгийг мэдээлж эхэлсэн байна. 1980-аад оны үед Скандиновын орнуудад шөрмөсөн чулууны ашиглалтыг хуулиар хориглосон бол 1999 оноос одоог хүртэл Европын холбооны 13 улс түүнээс бүрмөсөн татгалзсан аж. “1995 оноос дөрвөн жилийн дотор шөрмөсөн чулуунд хордон нас барсан хүний тоо 2235-д хүрлээ” хэмээн Японы өдөр тутмын сонин хэвлэлийн сэтгүүлчид 2000 оны хоёрдугаар сарын 16-нд мэдээлсэн юм. БНСУ-д одоо ч ихээхэн хэмжээгээр импортолж байна.

Баттай статистик мэдээгээр 1970- 1997 онд нийт импортын хэмжээ 1,870,892 тонноос хэтэрчээ. 1983 онд Япон мэтийн хөгжингүй орнуудын импортын хоригийг дагаад шөрмөсөн чулууны олон улс дахь үнэ буурсан юм. Солонгост таван янзын шөрмөсөн чулууны төрлөөс нэг хувиас илүү хэмжээгээр агуулдаг нийлэг бодисыг олборлох, үйлдвэрлэх, импорт, худалдаа, хадгалалт, тээвэрлэлт, хэрэглээг хориглосон байна. Нэг хувиас илүү агууламжтай нийлэг бодис асбест, цементэн бүтээгдэхүүний зориулалтаар үйлдвэрлэлт, импорт, хадгалалт ашиглалт зэргийг нь хориглож байгаа.

СОЛОНГОСТ ХЭЧНЭЭН ХҮН ХОХИРСОН БЭ?
Өнгөрсөн хугацаанд шөрмөсөн чулууны үйлдвэрийн ойролцоох нутгийн 28 иргэн эрүүл мэндээрээ хохирчээ. Уушигны хорт хавдрын оноштой гурван хүн нь бүгд шөрмөсөн чулууны үйлдвэрт 20-оос дээш жил ажилласан, арьсны хорт хавдрын оноштой 24 хүн нь бүгд шөрмөсөн чулууны үйлдвэрийн ойролцоо нэг км-ийн дотор 10-аас дээш жил оршин суугчид байжээ. Тэднээс 15 нь уг үйлдвэрийн ажиллах хүчин “3- 30 жил, дунджаар 13,8 жил” байжээ. 2000-2008 онд шөрмөсөн чулуунд хордсон өвчтөн нийт 90 байв. Тэднээс уушигны хорт хавдраар өвчилсөн нь хамгийн их. Арьсны хорт хавдрын тохиолдол ч байсан юм.