Улаанбаатарчуудын үгээ хэлж, утаандаа угаартах үе эхэллээ. Энэ үед гэнэт ухаан орсон дарга нар утаагүй түлш, нам даралтын зуух хэрэглэж, гэр хорооллыг орон сууцжуулах гэх мэт хүн бүр л ам амандаа үг хэлэн олон санаа ургуулж ярьсаар хэдэн жилийг ардаа орхив.

Энэ жил л гэхэд нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулахын тулд хотын төвтэй ойрхон гэр хорооллуудыг түүхий нүүрс хэрэглэхгүй байх тушаал буулгасан. Гэвч утаагүй түлш хэрэглэх ёстой өрхүүдийн хэрэгцээнд хангалттай хүрэлцэхүйц түлшээ одоо хүртэл бэлдээгүй л байна.

Утаагүй Улаанбаатар хөтөлбөрийг батлах гэж байхад ойрын хэдэн жилдээ л түүхий нүүрсний хэрэглээг дор хаяж 50 хувь хумиж чадвал маш том дэвшил гэдгийг салбарын сайд нь онцолж байсан удаатай.

Тэгвэл ийм байдлыг нийслэлд бий болгох хамгийн энгийн арга нь эрчим хүчний шөнийн тарифыг чөлөөлөх юм.

Учир нь нийслэлийн агаарын бохирдолд жин дарж буй хамгийн том зүйл нь түүхий нүүрс хэрэглэгчид болох гэр хорооллынхон. Өнөөдөр Улаанбаатарын эрчим хүчний үнэ орон сууцных өдрийн цагаар нэг кВт нь 79.80 төгрөг, гэр хорооллынх 77 төгрөг байна. Харин шөнийн эрчим хүчний үнэ 40 төгрөг байдаг. Хэрэв бараг ашигладаггүй мөртлөө үйлдвэрлэж ашиггүй цацсаар байгаа шөнийн эрчим хүчний үнийг чөлөөлчихвөл гэр хорооллынхон хананы болоод шалны халаалтын системийг ашиглаж түүхий нүүрсний хэрэглээг багасгах боломжтой.

Нэг сая хол давсан энэ хотын эрчим хүч дулааныг үйлдвэрлэдэг дөрвөн цахилгаан станц байдаг ч дийлэнхийг нь дөрөвдүгээр цахилгаан станц нуруундаа үүрдэг. Хотыг гэрэл гэгээтэй дулаахан байлгахын тулд дөрөвдүгээр цахилгаан станц нэг жилд 2.7-3 сая тонн нүүрс хэрэглэдэг аж.

Тэгвэл нийслэлийн гэр хорооллынхон /түүнээс хоёр дахин их/ 5.9 сая тонн буюу бараг зургаан сая тонн түүхий нүүрсийг хэрэглэж тэр хэмжээгээрээ агаарт хорт хий цацаж байна.

Шөнө энергиэ хураан өдөр нь ямар ч цахилгаан хэрэглэлгүйгээр дулаанаа ялгаруулдаг халаалтын систем манай улсад хэдийн ороод ирсэн. Гэвч гэр хорооллынхон эрчим хүч хэрэглэсний төлбөр нь өндөр гарахаас зүрхшээж түүхий нүүрсээ хэрэглэсээр л.

Нийслэлийн нэг өрх өвлийн хэдэн сарыг давахын тулд дор хаяж таван тонн нүүрс хэрэглэдэг. Зарим нэг нь үүнээс ч их хэрэглэх нь бий. Түүнээс гарах нийт энергийн дөнгөж арав хүрэхгүй хувийг ашиглаж бусдыг нь зүгээр л үнэгүй урсгаж байна.

Ядаж дулаан хадгалдаг материалаар байшингаа барьсан бол өөр хэрэг. Гэвч нийслэлийн гэр хорооллын өрх айлууд дийлэнх нь эсгий гэрт амьдарч байна. Шөнө унтахдаа хоёр хувин нүүрс хийгээд хоносон ч өглөө босоход савтай усан дотор мөс тогтож, хувцсаа өмсөх хооронд эрүү шүд тачигнаад байдаг нь дээрхийн баталгаа.

Шөнийн эрчим хүчний үнийг тэглэснээр зөвхөн агаарын бохирдлыг бууруулаад зогсохгүй эдийн засагт ч өгөөжөө өгч болно. Энэ нь шөнийн эрчим хүчийг ашиглан жижиг дунд үйлдвэр, үйлчилгээний газрууд хөгжих үүд хаалга нь нээгдэх юм.

Шөнийн эрчим хүчийг тэглэж, айл бүр цахилгаан халаагуур хэрэглэх ачааллыг нь цахилгаан станцууд даахгүй гэж ярих хүмүүс цөөнгүй бий. Гэвч өндөр хөгжилтэй орнуудын цахилгааны хэрэглээ 20 жилийн өмнө таамаглаж байснаас бага хурдаар өсч байгаа аж. Энэ нь үйлдвэрлэл буурсандаа биш орчин үед бага энерги хэрэглэдэг технологиуд бий болсонтой холбоотой юм.

Тухайлбал бидний өнөөдөр хэрэглэж байгаа компьютер гэхэд 20 жилийн өмнөх жирийн нэгэн кассын машинаас бага энерги зарах мөртлөө хэдэн мянга дахин хүчтэй байна.

Нийслэлд үйл ажиллагаа явуулж буй цахилгаан станцуудын өмнө тулгамдаж буй хамгийн том асуудал нь нүүрсний уурхайнуудад данслагдсан хур өр.

"Утаагүй Улаанбаатар", "Цэвэр агаар" гэх мэт олон төсөл хөтөлбөрүүд боловсруулж өндгөн болон шахмал түлш үйлдвэрлэж байна хэмээн толгой эргэм том тоотой хөрөнгө зарлагадаж байгаа ч үр дүнгээ өгсөн юм алга.

Үр дүнгээ өгөхгүй баахан төсөл хөтөлбөр, судалгаа шинжилгээнд тэрбум тэрбумаар нь зарлагадаж байхын оронд хур өрөндөө дарагдан элгээрээ хэвтэх шахсан эрчим хүчний станцууддаа тэр мөнгөө зарцуулан, шөнийн эрчим хүчнийх нь үнийг чөлөөлбөл яасан юм бэ!

Бид энэ асуудлыг цаашид үргэлжлүүлэн дэвшүүлэх болно. Тиймээс нийслэлчүүд болон, эрдэмтэд, мэргэжилтнүүдийг манай сонинд саналаа ирүүлэхийг уриалж байна.

Б.Энхжаргал