Нийгэмд хэрэгцээтэй чу­­хал төслүүдийг төсвийн хө­рөнгө оруулалтаар хэрэгжүү­лэх боломжгүй нөхцөлд хувийн хэвшлийн хөрөнгөөр гүйцэтгүүлж, тодорхой ху­га­цаанд ашиглуулсны да­раа төр буцааж авах, эсвэл тухайн компанид бүр мө­сөн өмчлүүлдэг. Энэ нь хувийн хэвшлийнхэнд эрс­дэл багатай, харин төрд нийгэмд хэрэгтэй ажлуудыг санхүүжилт хүлээлгүй наана нь шийдэх бололцоог олгодог билээ. Манайд энэ чиглэлийн олон төсөл байна. Тухайлбал, Засгийн газраас эхний ээл­жинд хэрэгжүүлэх дөрвөн чиг­лэл бүхий 26 төслийг дотоод, гадаадын хөрөнгө оруу­лагчдад танилцуулаад бай­гаа.

 

Эдгээр төслүүдэд дотоодын компаниуд хөрөнгө оруулах ямар боломж байгаа талаар төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн анхдагч доктор, профессор Т.Халтартай ярилцлаа.

 

-Би эхлээд ерөнхий ойл­голт өгөх нь зүйтэй гэж бодлоо. Анг­ли улсад концессийн гэрээ гэж байгуулагдсан. Энэ нь төр тухайн объектыг байгуулж, менежмент, байнгын зардлыг дааж чадахгүй тохиолдолд олон жилийн хугацаатайгаар хувийн компанид өгдөг хэл­бэр юм. Хувийн компани түү­нийг ашиглан ашиг олж, тодорхой хугацааны дараа тө­рийн өмчид буцаан өгдөг. Эсвэл төр тухайн компанид нь хувьчилж ч болно. Энэ нь төр, хувийн салбарт аль аль талдаа ашигтай. Төр нийгэмд хэрэгтэй үйлчилгээг цаг алдалгүй хүргэнэ. Харин хувийн хэвшлийнхэн ганц гэлтгүй олон компани нийлж байгаад хөрөнгө оруулалтаа нөхөөд, ашгаа олдог. Үүнийхээ дараа төрийн өмчид буцаан олгодог. Манай улсын хувьд төр, хувийн хэвшлийн түншлэл хөг­жөөд удаагүй байна. Анх Дэлхийн банкны шугамаар уг асуудлыг тавьсан. Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг төрөөс мөнгө гаргаж үнэхээр дийлэхгүй үед ашиглавал илүү зохимжтой.

 

-Жижиг төсөл олон байгаа ч орон нутагт төсөв, хөрөнгө байдаггүйгээс хэрэгждэггүй. Үүнээс гадна, бүс нутагтаа төсөл хэрэгжүүлье гэдэг бо­ловч юу хийхээ мэдэхгүй хүн олон байна. Мөн аймаг их хэмжээний хөрөнгө гаргах боломжгүй. Хэрэв төслүүдийг хэрхэн хэрэгжүүлэх мэдлэгтэй, мөн түүнийгээ хэрэгжүүлж чаддаг бол орон нутаг амархан хөгжинө. Түүнч­лэн манайд нэг буруу зар­­чим байна. Тэр нь юу гэхээр хувийн хэвшлийн ком­пани тендерт ялж барил­га, ямар нэгэн объектыг барьж дуусаад төрөөс мөнгөө авчих­даг. Энэ нь маш буруу. Тендер зарласан бол урт хугацаагаар зар­лах ёстой. Богино хуга­цаанд зарлагдсан тендер төрд ямар ч ашиг авчрахгүй.

 

-Нарийн мэргэжлийн бай­гууллага тендерт ялж чад­даггүй. Харин мөнгөтэй бо­ловч мэргэшээгүй компани эрх авдаг. Тиймээс тухайн аж­лын үр дүн 100 хувь биелэгддэггүй юм. Иймд мөн­­гөтэй байгууллагыг тен­дерт ялуулах нь буруу. Тэд ажлынхаа гүйцэтгэлийг тал хувьтай л хийнэ. Чанаргүй хийгдсэн ажил дараа жил дахин хөрөн­гө зарлагадахад хүрнэ. Түүний оронд мэр­гэшсэн компанийг сонгох хэрэгтэй.

 

-Тийм. Төр үүнд зөв бод­лого хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Жишээлбэл, мөнгөгүй боловч чадвартай, мөнгөтэй хэрнээ чадваргүй байгууллагуудын хоорондын уялдааг сайж­руулах нь зүйтэй. Дээр хэл­сэнчлэн урт хугацааны төс­лийг хувийн хэвшил, төр нийлж хэрэгжүүлэх ёстой. Түүнээс биш юу хийсэн нь тодор­хойгүй атал тендерийн ажлаа дуусгасан гэх компани олон байна. Ямар ч үр дүнгүй мөнгө зарлагаддаг. “Монгол 999” шиг компаниудыг хооронд нь нэгтгэвэл хүний нөөц, улс орны эдийн засаг гэхчилэн олон талын ашигтай байх болно.

 

-Үүнд хэд хэдэн хувилбар бий. Эхнийх нь бариад төрд шилжүүлэх. Энэ нь тухайн компани мөнгө гаргаад объект барина. Түүнийхээ дараа төрөөс мөнгө аваад объектоо өгдөг юм. Дараагийнх нь төслөө зохиогоод, төлөвлөөд, бариад, үйлчилгээ үзүүлдэг. Гуравдугаарт, төлөвлөөд, ба­риад ажиллуулдаг хэлбэр бай­на. Урт хугацааны төслийг хэрэг­жүүлээд 20 жилийн до­тор ашгаа олж авдаг. Үүний дараагаар төрд буцаан өгдөг. Үлдсэн хувилбарууд нь төлөвлөөд, бариад, ажил­луулаад, эзэмшүүлээд, шил­жих гэсэн зарчмаар явна. Мөн бариад, эзэмшээд, өмчилж авах хэлбэр гэж бий. Энэ бүх хэлбэрийг урт хугацаанд хэрэг­жүүлбэл их үр дүнтэй байна.

 

-Хэрэгжиж байгаагүй.

 

-Тийм ээ. Гэхдээ гадны хө­рөнгө оруулалттай компа­нид урт хугацааны төсөл хөтөлбөрийг өгөхдөө манай оронд ашигтай байхаар бо­долцох ёстой. Гэтэл манайхан уул уурхайн компаниудад эрх өгөөд байдаг. Энэ буруу. Учир нь газрыг ухаж баялгаа дуусгахад нөхөн сэргээлт хийгдээгүй газартай л үлдэнэ. Түүний оронд үл хөдлөх хөрөнгийн төсөл хөтөлбөрийг гадны байгууллагаар хэрэг­жүүлбэл илүү тустай. Тухайл­бал, зам, барилга гэх мэтчилэн. Энэ нь бидэнд ашигтай байна. 

 

Нийгмийн толь