Ченж нэртнүүд бараа материалын хямд төсөрхөнийг сонгохоос чанар чухал биш -2010-2012 он бол газар хөдлөлтийн идэвхтэй үе гэдгийг үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс саяхан танилцуулсан. Гэтэл орчин үеийн гэх тодотголтой өнөөгийн барилгууд ашиглалтад ороод жил хүрээгүй шахам байхдаа л барилгынх нь хана, тааз нурж, суулт өгч, бороо, цасны ая даалгүй дусаал гоождог үзэгдэл нийтлэг дүр төрх болжээ. Юун тохилог орон сууцанд санаа амар амьдрах харин ч тэнгэрт жаахан үүл бөртийхөөр л бороо орох нь, дусаал гоожих нь гэж санаа зовно. Таазанд нь мөөгөнцөр ургаж, хөршийн чангахан дуу хажууханд сонсогдож, сантехникийн хэрэгсэл гарын ая даахгүй эвдрэх ч энхүүхэнд. Ингэхэд чанар, стандартын наад захын шаардлага хангаагүй материалаар барьсан барилгууд газар хөдлөлтийн чичирхийлэлд тэсч үлдэх нь хэд бол. Ийм орон сууцанд амьдарч буй хүмүүс, тэдний эргэн тойронд ажиллаж, амьдарч буй иргэдийн амь насанд аюулгүй гэх баталгааг хэн гаргаж өгөх бол.

 

Барилгын компанийн удирдлагууд юу гэх бол? Яагаад гэвэл, өчигдөрхөн барьсан барилгынх нь хана өнөөдөр нурж, дээврээс нь борооны ус гоожиход хариуцлага хүлээх тухай ам нээлгүй харин ч өөрөөсөө зайчуулдаг. Ерөөс энэ салбарынхан иргэдийн орон сууцанд амьдрах хүсэл дээр “тоглож” хөлжихдөө чанар гэдэг ойлголтыг ор тас мартсан гэхэд болно.

 

Нэг жишээ дурдахад, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас нийслэлийн Налайх, Багануур, Багахангай дүүрэг болон Сэлэнгэ аймгийн Мандал, Төв аймгийн Алтанбулаг сумын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж буй төмөр бетон бүтээцийн ган туйвангийн үйлдвэрүүдэд хяналт шалгалт хийхэд нэлээд ноцтой зөрчил илрүүлжээ. Баталгаагүй ган туйван барилгын чанарт сөргөөр нөлөөлөх, бат бэх чанар байтугай байгалийн гамшигт үзэгдэл, газар хөдлөлтөд тэсвэр муутайг хүн бүр мэднэ. Гэтэл Багахангай дүүрэг дэх “Синоюань”, Налайх дүүрэг дэх “Умардын ган”, Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын нутаг дэвсгэр дэх “Алсын өөртөө”, Төв аймгийн Алтанбулаг сумын нутаг дахь “Энгүүн оргил” ХХК-ийн ган туйвангийн үйлдвэрүүд бүтээгдэхүүнээ тохирлын баталгаанд хамруулаагүй, тохирлын гэрчилгээ аваагүй, барилгын материал үйлдвэрлэх тусгай зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулж байжээ.

 

Иймээс МХЕГ үйл ажиллагааг нь зогсоосон байна. Мөн Сонгинохайрхан дүүргийн 15 дугаар хороо “Чантай” ХХК-ийн гүйцэтгэж буй орон сууцны барилга, Баянгол дүүргийн хоёрдугаар хороо “Солонго лайн” ХХК-ийн захиалгатай “Ти Си Ди” ХХК-ийн гүйцэтгэж буй 16 давхар “Hill side” орон сууцны цогцолбор барилгад тохирлын баталгаа, гэрчилгээгүй ган туйван хэрэглэсэн зөрчил илэрсэн тул барилга угсралтын ажлыг нь зогсоосон байна.

 

АНУ газар хөдлөлтийн улмаас барилга байгууламж нурах болсон шалтгааныг нэгд төлөвлөлтийн алдаа, хоёрт онолын доголдол, гуравт барилга угсралт дутуутай холбодог аж. Харин манай улсын хувьд барилгын үйлдвэрлэлд оролцогч нийгмийн өмнө хүлээх үүрэг хариуцлага, мэргэжлийн нэр хүндээ үл хайхрах дутагдал нэгдүгээрт ордог хэмээн холбогдох албаныхан шүүмжилдэг. “Мөнгө улаан нүд цагаан” гэдэг шиг бага мөнгө зарж, их ашиг олох зорилго барилгын үйлдвэрлэлийг бүхэлд нь эрсдэл рүү чирэх болсныг онцолдог. Үүнд нөлөөлөх гол хүчин зүйл нь импортоор орж ирдэг чанаргүй барилгын бараа материал. Үүний ихэнх хувийг ченж нэртэй хувь хүмүүс оруулж ирэхдээ хэдэн төгрөгийн ашиг харж хямд төсөрхөнийг сонгохоос чанар чухал биш. Үүнийг дагасан гомдол зөрчил ч их хэмээн МХЕГ-ын Барилгын техникийн хяналтын улсын ахлах байцаагч Л.Ганбаатар өгүүлсэн юм. Оруулж ирсэн бараа, бүтээгдэхүүн манай цагуурын нөхцөлд тохирч буй эсэх, хэрэглэгчийн хэрэгцээ шаардлагыг хангаж чадаж байна уу гэдгийг барилгын компани, хэрэглэгч, иргэд ч ойшоодоггүй аж. Тийм атал мэргэжлийн хяналтынхан, Улсын комисс хаагуур нь өнгөрчихөв хэмээн шүүмжлэх нь бий. Угтаа барилга угсралтын ажлын явцад Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар болон орон нутгийн мэргэжлийн хяналтын байгууллага хяналт тавьж ажилладаг ч тухайн барилга дээр өдөр болгон очиж шалгах боломжгүй, тийм ч шаардлага үгүй аж. Тэгээд ч захиалагч, гүйцэтгэгч хоёр нэг сонирхолтой болсон өнөө үед тухайн барилгыг чанартай материалаар чанартай барьж байгааг дараалсан хяналт буюу дотоодын хяналт сайн байж сая барилга байгууламж бүрэн гүйцэт босно.

 

Тодруулбал, хэрэглэгч захиалагч, гүйцэтгэгчээс гадна холбогдох мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтарч ажиллаж, шаардлагаа тавих ёстой хэмээн тэрбээр өгүүлсэн юм. Яагаад гэвэл, чанаргүй барааг үйлдвэрлэж байгаа нь хэрэглэгчтэй л холбоотой. Гэтэл гадны оронд чанаргүй зүйл борлогддоггүй, худалдан авдаггүй учраас ийм бүтээгдэхүүн хийнэ гэсэн ойлголт байдаггүй. Харин манайд эсрэгээрээ түүнийг нь авдаг, хэрэглэдэг хэсэг бий болохоор чанаргүй зүйл оршсоор буй. Замын-Үүдийн боомтоор орж ирж буй бараа материалд тус газрын мэргэжлийн хяналтын стандартын байцаагчид хяналт тавьдаг. Түүнчлэн барилгын компаниуд энэ төрлийн материалыг хүлээж авахдаа шинжилгээ, туршилт хийдэггүй. Шаардлага хангасан эсэхийг лабораторийн байгууллагуудаар тогтоол гадаггүйгээс үүдсэн зөрчил их. Жишээ нь вакум цонх. Манайх шиг эрс тэс уур амьсгалтай оронд тохирох цонх, түүний материалыг урд хөршөөс оруулж ирдэггүй, оруулж ирлээ ч эл цонхоо суулгахдаа тухайн барилгын компани дулаалгыг гүйцэт хийдэггүй, амалгаа шавардлагыг нь дутуу хийснээс дулаан алдах, цонх нь хөлөрч, цантах, мөстөх нь ердийн үзэгдэл.

 

Мөн гагнуурчид дунд зохих үнэмлэхтэй мэргэжилтэн ч бараг үгүй. Гагнаасын оёдлыг нь шалгадаггүй бөгөөд стандартын дагуу боловсруулалт хийдэггүй байна. Гэтэл гагнаасын оёдол газар хөдлөлтөд тэсвэртэй байх нөхцөлийг хангадаг гол зүйлийн нэг аж. Сантехникийн материал, хэрэгсэлд ч үндэсний стандарт бай-даггүй аж. үүнийг туршдаг лаборатори, тоног төхөөрөмж ч үгүй. Ер нь ганц энэ ч биш барилгын материалыг шинжилж, туршдаг лаборатори, тоног төхөөрөмж өнөөдөр хангалттай биш. Хуучин цагийн тоног төхөөрөмж нь эвдэрч, элэгдэн, ажилладаг инженер техникийн ажилчид ч нь дутагдалтай болжээ. Энэ мэт чанаргүй бараа материалыг энэ салбарт борлуулж байгаа нь юунд хүргэхийг таашгүй юм. Дээр нь мэргэжилтэй ажилчин, үйлдвэрлэлийн технологийг нарийн мэддэг мэргэжилтэн тэр бүр олдохгүй, мэргэжлийн бус “халтуурынхан” зонхилох болсон нь бүр ч айдас төрүүлнэ. Үнэндээ тэд захиалагчийнхаа хулхин дээр цэцэг ургуулж “нүглийн нүдийг гурилаар хуурах”-ын үлгэрээр барилгаа барьдаг явдал хэрээс хэтэрсэн.

 

Тийм боловч төрийн нэрийн өмнөөс ажилладаг хяналтын байгууллага шалгалт хийхээр эсэргүүцэж, барилгын салбарыг намнах нь хэмээн “матрын нулимс” унагах нь бий. Барилгын салбарт ужгирсан энэ мэт гажуудлыг одоо л эмчлэхгүй бол хожмын өдөр эдгэрэх найдлага тасрах нөхцөл бүрдсэн хэмээн мэргэжлийнхэн сануулдаг. Мэдээж энэ бүхний дундаас хамгийн ноцтой нь барилгын материалын чанар. Ер нь чанаргүй гэдэг үндэслэлээр комисс хүлээж аваагүй барилгад хүн амьдрахыг хориглож, нураасан ч болохгүй гэх газаргүй. Хэдий энэ нь хүний өмч ч гэлээ аминаас үнэтэй эд хөрөнгө гэж хаана байхав. Тиймээс газар хөдөллөө гэхэд нийслэлийг ямар хувь заяа угтах бол гэх асуултыг дахин асууж буй нь энэ юм.

 

Харин МХЕГ мастер төлөвлөгөөндөө лабораторийн хүчин чадлыг сайжруулах, мэргэжилтэй ажилтан, боловсон хүчин бэлтгэхэд түлхүү анхаарчээ. Тодруулбал, 2010-2015 оны хооронд нэлээд ажил хийхээр төлөвлөж. Бүсийн тулгуур төвүүдэд лаборатори байгуулах талаар ч үүнд тусгажээ.

 

Ж.Хорлоо

Үнэн