Монгол Улс далайд гарцгvй 40 орны нэг. Тиймээс єєрийн далбааг мандуулах эрх гадаадын хєлєг онгоцонд єгч хэдэн тєгрєг олдог. Бас удахгvй Монгол улс далайн боомттой болно гээд л далайн талаар огт дурсдаггvй байсан бид далайгаас бас хишиг хvртэх талаар ч ярих болж. Энэ бvхний хариуг авахаар ЗТБХБЯ-ны харьяа Монгол Улсын Далайн захиргааны дарга Д.Галсандондогтой ярилцлаа.

-Тяньжинд байгуулахаар тєлєвлєєд байгаа боомтоос яриагаа эхэлье. Яг тvрээслэх газрын хэмжээ, vнэ мєнгєн дээрээ Хятадын талтай тохиролцсон уу?

-2009 оны дєрєвдvгээр сард Монгол Улсын Ерєнхий сайд Хятадад айлчилсан. Айлчлалын бvрэлдэхvvнд явсан ЗТБХБ-ын сайд Х.Баттулга Тяньжин хотын ардын Засгийн газрын даргатай “Эдийн засаг, худалдааны хамтын ажиллагааг гvнзгийрvvлэн хєгжvvлэх” санамж бичигт гарын vсэг зурсан. Энэ дагуу хоёр тал ажлын хэсэг байгуулаад дєрєв дэх хурлаа хийчихээд байна. 2009 оны аравдугаар сард Тяньжин хотын Бинхай дvvргийн Дуньжиан боомтод Улаанбаатарын тєлєєлєгчийн газрыг нээж ажиллуулж байгаа юм. Найман хvний бvрэлдэхvvнтэй. Тэд Монголын хєрєнгє оруулалтыг хэрхэн зохицуулах, газар ашиглалт, Хятадын компаниудтай яаж харилцах, чєлєєт бvсийн хууль дvрэм ямар байх вэ гээд бvхий л асуудлыг судалж байна.

-Тэгэхээр газрын асуудлаа шийдчихсэн гэсэн vг vv?

-Бидэнд Тяньжин хот болоод чєлєєт бvсийн захиргааны зvгээс далайд гарах гарцтай болоход нь тусална. Зохих хэмжээний газар нутгийг тvрээслvvлнэ гэсэн. Тєлбєр хураамжийн хувьд мэдээж хоёр талаас ярьж тохирно. 100 орчим га газрыг Монголын далайн боомт болон ачаа тээврийн дамжин єнгєрєх жижиг дунд vйлдвэрийг хєгжvvлэх, уул уурхайн бvтээгдэхvvнийг гаргах чиглэлээр тvрээслvvлнэ гэсэн асуудал ярьсан.
Одоогоор манайд чєлєєт бvсийнхээ хамгийн хєнгєлєлттэй нєхцєлийг vзvvлнэ гэж байгаа. Бидний зvгээс Монгол Улсын хувьд Замын-Vvд боомтод тодорхой хэмжээний газар нутгийг тvрээслэх боломж байна гэсэн санал тавьсан.

Ерөнхий сайдын айлчлалын vеэр нааштай зvйл ажиглагдав уу?

-Тэгэхээр Хятадын Ерєнхий сайдын хийсэн айлчлалаар бас энэ асуудал яригдлаа. Тяньжин боомтын ажлыг Монголын Засгийн газраас гол зангидаж ажиллаж байгаа хvн нь Шадар сайд М.Энхболд. Учир нь, тэр бол хоёр улсын Засгийн газрын комиссын дарга. Манай яам голлон энэ ажилд оролцож байгаа. Ойрын хугацаанд газрын хэмжээ газрын тєлбєр, хэчнээн янзын тєлбєр байх вэ гэдэг дээр ажиллаж байна. Газрын тєлбєр нь маш нарийн олон янз байдаг юм билээ. Бидний тvрээслэх гэж байгаа газар бол хиймлээр байгуулсан арал. Далайгаас таван метрийн єндєр байгуулсан газрыг хиймэл газар гэж vздэг. Тvvнийг тvрээслэхэд эхлээд газрын vндсэн суурь vнэлгээ гэж байна. Дээрээс нь барилга байшин баривал нэг, барьсан обьект авбал бас нэг єєр, барилга байгууламж дотроо vйл ажиллагаа явуулахад тvрээсийн vнэлгээ гээд маш олон юм байна. Ийм олон тєрлийн vнэлгээ байхгvйгээр нэгээс хоёр ойлгомжтой vнэлгээтэйгээр газрыг тvрээсэлж vйл ажиллагаагаа яаравчилъя гэсэн асуудал ярьж байгаа.

-Хугацааны хувьд. Мэдээж тав аравхан жилээр тvрээслэвэл ашиг олно гэж байхгvй биз?

-Нєгєє талаас хугацааны хувьд дор хаяж тавин жилийн хугацаатай. Алсдаа тухайн газар нутагт явуулах vйл ажиллагааны хугацааг нэгээс хоёр удаа сунгахаар. Єєрєєр хэлбэл, 100-150 жил байна гэсэн vг. Хятадын талтай vндсэндээ ойлголцож байна.

-Гол ач холбогдлыг нь хэрхэн vнэлж байгаа юм бэ?

-Тяньжин боомтоор єнєєдєр манай руу орж ирж байгаа импортын ихэнх бараа орж ирдэг. Манайхаас экспортолж байгаа бараа ч энэ боомтоор дамжин гардаг. Хэрвээ тэнд газар тvрээсэлчихвэл бараа таваарынхаа хадгалалт хамгаалалт, vнэлгээний асуудалд тодорхой хэмжээгээр “ам гарах” боломж бий болно. Мєн тэндээ vйлдвэрлэл явуулаад бvтээгдэхvvн гаргахад “Монголд vйлдвэрлэв” гээд гаргана гэхээр нэр томьёоны асуудал хvртэл гарч ирж байгаа юм. Хамгийн гол нь, тvрээс нутаг дэвсгэрийнхээ асуудлыг шийдчихсэн тохиолдолд тэнд єєрийн компаниуд vйл ажиллагаа явуулах, боловсруулах жижиг vйлдвэрvvдийг бий болгох, эцсийн бvтээгдэхvvн гаргадаг vйлдвэртэй болох, уурхайн бvтээгдэхvvнээ гаргах мєн Саудын Аравиас авах нефть гээд эдийн засгийн олон ашигтай тал бий.

-Тvрээсийн тєлбєрийн талаар жаахан тодруулаач. Дунджаар ч гэх юм уу ямар нэгэн мєнгєн дvн байна уу?

-Гаралгvй яахав, ерєнхийдєє нэг ам.метр газар нь 625 юань.Нэг га газар нь 6 сая250 мянган юань болох юм билээ. Ойролцоогоор нэг сая доллар.

-Жилийн тєлбєр нь биз дээ?

- Тийм. Гэхдээ манайд хєнгєлєлт vзvvлэхдээ энэ мєнгєн дvнгээ тавин хувь бууруулна гэж байгаа юм. Гол бэрхшээлтэй юм нь газрыг 50 жилээр тvрээслэлээ гэхэд тєлбєрийг нь тавин жилээр авна гэдэг юм билээ. Бидний зvгээс тавин жилээр тєлєхгvй ээ, жил бvр л тєлдєг байна гэсэн санал тавьсан. Одоогоор хариу єгєєгvй байна.

-Тэгээд яг хэзээнээс бодит ажил болох боломж харагдаж байгаа юм бэ?

-Vндсэндээ нэг жилийн хугацаанд бэлтгэл ажил хийлээ. Одоо vндсэн ажилдаа оръё гэдгээ хоёр тал дєрєвдvгээр хуралдаанаар тохирсон. Бид одоо Засгийн газраар шийдвэрлvvлэх шаардлагатай зарим нэг асуудлаа ойрын хугацаанд оруулах гэж байгаа.

-Ганцхан Тяньжинаар л Монгол Улс далайд гарах боломжтой юу. Єєр гарц бий юу?

-Зєвхєн Хятад гэхгvй байгаа. Монгол Улс бол єєрєє далайд гарцгvй орон. Уул уурхайн ийм том бvтээгдэхvvн гарч ирж байгаа, манай хєдєє аж ахуйн уламжлалт болоод экспорт импортын бvтээгдэхvvн гээд л. Тэгэхээр манайд гарцаагvй далайн боомт хэрэгтэй болчихоод байгаа юм. Уламжлалт бидний гарц бол Тянь-жин байсан. Энvvгээрээ гаръя. Мєн Бээжингээс жаахан хойшоо 500 орчим км-ын зайд Чинзоу боомт гэж бий. Тvvнийг ашиглах боломжтой. Сvхбаатарын Эрдэнэцагаанаас яг чигээрээ ороход хамгийн ойр боомт. Хятадад бол ийм хоёр боомт байна.

-Хойд хєрш энэ тухайд тодорхой санал тавьсан уу?

-ОХУ-аар дамжин далайн боомттой болох асуудал бий. Єнгєрсєн хавар манай дэд сайд Гансvхээр ахлуулсан Засгийн газрын хэмжээнд ажиллах ажлын хэсэг ОХУ-ын Байгал-Амарын тємєр замаар дамжаад Владивосток Нахадко, Восточный гэсэн боомтуудаар Монголын уул уурхайн бvтээгдэхvvнийг гадагш нь экспортод гаргах асуудлыг тавьсан. Явах замын хувьд Тяньжинийг бодвол нэг дахин илvv. Мєн замын асуудал гарч ирж байгаа. Энэ талаар Оросын тээврийн комисстой яриад алс дорнодын замаар манай бvтээгдэхvvн тээвэрлэсэн тохиолдолд Оросын тємєр замаар тээвэрлэдэг тарифын асуудлыг 60-65 хувиар хєнгєлж єгье гэсэн. Хэрвээ бид ийм vнээр тээвэрлэвэл 4000 км явах, 2000 км явах нь vндсэндээ ойролцоо болж байгаа. Тэгэхээр манай дараагийн гарц бол Владивосток. Тийшээ манай хvмvvс явж ажиллах гэж байна. Ер нь бололцоотой гэж vзсэн. Оросын тал мєн тээврийн тариф хєнгєлєхєєс гадна газар бол байна. Та нар єєрсдєє боомтоо байгуулаад терминал энэ тэрээ єєрсдєє байгуулбал бид газраа хєнгєлєлттэй нєхцєлєєр 100 жилийн хугацаатай тvрээслэх асуудлыг тохирч болно гэсэн. Мєн Оросын єргєн царигийн тємєр замаар Владивосток ороход наахна талд нь Хойд Солонгосын Раджин гэж боомт байна. Тэр боомтыг манайд ашиглуулах асуудлыг Солонгосын тал Засгийн газрын шугамаар ярьсан. Сая ГХ-ийн сайдын айлчлалын vеэр тэд энэ боомтоо тvшиц газраа болгон уул уурхайн бvтээгдэхvvнээ борлуулахыг зєвшєєрсєн.

-Газрын тvрээсийн асуудал манай єнєєдрийн эдийн засагт бол vнэхээр хvнд л сонсогдож байна. Тvрээсээ валютаар биш єєр аргаар тєлєх боломж байна уу?

-Газрын тvрээсийн асуудлыг заавал валютаар гэхгvй бас тєрєл бvрийн бараа бvтээгдэхvvн, ялангуяа нvvрсээр бартер хийн тєлєх тухай ярьж байгаа. Гурван улс хvлээн зєвшєєрсєн. Уул уурхайн бvтээгдэхvvнийг далайн боомтод хvргэх vндсэн шалтгаан юу гэхээр бид гарцтай болоод єєрсдєє далайн боомтдоо хvргээд борлуулсан тохиолдолд Япон,Ємнєд Солонгос, зvvн ємнєд Азийн орнууд, Энэтхэг авах маш их сонирхолтой байна. Дундаа ямар нэгэн зуучлагчгvй л бол арай хямд vнээр авах боломж олдоно шvv дээ. Тийм учраас л бид єєрийн гэсэн боомттой болж, єєрсдєє бvтээгдэхvvнээ борлуулъя гэж байгаа юм.

Ардчилал