Төвийн эрчим хүчний системийн хэрэглээний өсөлт 3.5 хувиар өсөх тооцоо гарсан нь Оюу толгой, Ухаа худаг, Таван толгойн уурхайг ашиглах үед хэрэг болох юм. Нарийн сухайт, Овоот толгойн уурхай Хятадаас оруулж ирсэн эрчим хүч хэрэглэх боломжтой. Хэрэв Хятад импортлохыг зөвшөөрөхгүй бол дээрх тооцоо бүр ч нэмэгдэнэ. Эрчим хүчний энэ өсөлтийг хангахын тулд хэд хэдэн төсөл хэрэгжүүлэх хэрэгтэйг Дэлхийн банкнаас гаргасан Монголын өмнөд бүсийн дэд бүтцийн стратеги тайланд тэмдэглэснийг та бүхэнд хүргэж байна.

Дулааны хоёрдугаар цахилгаан станц 2005 онд, гуравдугаар цахилгаан станц 2008-2011 онд, Дарханы дулааны цахилгаан станц 2013 онд ашиглалтын хугацаа дуусах ч зарим станцад шинэчлэл хийснээр хоёрдугаар цахилгаан станц гэхэд 2012 онд, гуравдугаар станц 2016 онд ашиглалтын хугацаа дуусна. “Нью ком” компани хөрөнгө оруулалтаараа 50 мвт-ийн салхин станц 2010 онд ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөсөн. Эрчим хүч худалдах гэрээний хэлэлцээ хийж байгаа ч бүтээгдэхүүн нийлүүлэлт салхинаас хамаарах учир их ачаалалд оролцогч болж чадахгүй.

ЭБЭХЯ одоогоор Хятадын компанитай 300 мвт-ийн хүчин чадалтай дулааны тавдугаар цахилгаан станц байгуулахаар зөвлөлдөж байгаа ч энэ тендер ганцхан оролцогчтой тул олон улсын туршлагаас харахад төсөл хойшлох магадлалтай юм. Хятадын Экзим банк 2006 онд Монгол Улсад 220 мвт-ийн чадалтай Эгийн голын усан цахилгаан станц барихад 300 сая ам доллар олгохоор болсон. Харамсалтай нь, өнгөрсөн онд уг төслийг хүчингүй болгож, хөрөнгийг нь өөр зориулалтаар ашиглах болсон. Эгийн голын усан цахилгаан станц эрчим хүчний салбарт чухал нэмэлт эх үүсвэр болж чадах байсан бөгөөд хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр шийдэгдэж, хэрэгжвэл 2015 он гэхэд уг станц ашиглалтанд орох боломжтой. 100 мвт-ын Орхоны усан цахилгаан станц Эгийн голын усан цахилгаан станцын нөгөө хувилбар юм. Энэ хоёр төсөл хоёулаа ойрмогхон хэрэгжих боломжтой ч Эгийн голын төсөл илүү үр ашигтай, Орхоны голын усан цахилгаан станцын төсөл хэрэгжих боломжгүй гэж тайланд дурджээ.

Түүнчлэн, Улаанбаатар хо-тод барих Туул Сонгины усан хангамж, бохир ус цэвэршүүлэх байгууламжийн төслийн нэг хэсэг болгож цэвэршүүлсэн хаягдал ус ашиглан эрчим хүч үйлдвэрлэх 50-100 мвт-ийн усан цэнэгт цахилгаан станц барих төсөл байна. Одоогоор үнэ нь өдөр, шөнийн тарифын зөрүүгээс төсөл гүйцэтгэхэд хангалтгүй гэжээ. Төсөл нь тогтмол ачааллыг найдвартай дэмжиж чадахгүй, оргил болон тогтмол ачааллын өсөлтийг хангахуйц тооцоологдоогүй аж.

Шивээ-Овоогийн цахилгаан станц 3600 мвт-ийн хүчин чадалтай бөгөөд Хятад руу эрчим хүч экспортлоход техник, эдийн засгийн үндэслэл нь тодорхойгүй байгаа. Засгийн газар хоорондын хэлэлцээ хийвэл шийдвэрлэх боломжтой.

Таван толгойн уурхайд 600 мвт-ийн цахилгаан станц төлөвлөснийг салбарын яам өнгөрсөн онд танилцуулсан. Хаягдал нүүрсээр ажиллах 2000 мвт-ийн цахилгаан станц барих боломжтой ч бэлтгэл ажил бараг хийгээгүйгээс 2013-2014 онд ашиглалтанд орох магадлал бага байна.

Багануурт 650 мвт-ийн нүүрсний хийгээр ажиллах хосолмол цахилгаан станц барих санал гарч байгаа. Уг станц нүүрснээс шингэрүүлсэн хийн түлш гаргаж Хятад руу экспортлоход 400 мвт-ийн эрчим хүч шаардах бөгөөд илүү гарсан 250 мвт-ийн эрчим хүчийг төвийн эрчим хүчний системд нийлүүлэх боломжтой. Энэ тухайд зохих технологийн болон арилжааны тодорхой бус нөхцөл бий ч ойрын жилүүдэд нэмэгдэж буй цахилгааны хэрэглээ хангахаар ашиглалтанд оруулах хэрэгтэй.

Монгол Улс ОХУ-аас 120 мвт-ийн эрчим хүч импортлох гэрээтэй. ОХУ-аас импортолдог эрчим хүч нь системийн аюулгүй байдал хангадаг ч одоо байгаа трансформатороор дээд тал нь 255 мвт-ийн цахилгаан эрчим хүч авах боломжтой. Эдгээр хэд хэдэн төслийн сонголтоос тогтмол ачааллын хүчин чадлын хэмжээгээр цаг хугацааны боломжтой дулааны цахилгаан станц тав, Оюутолгой, Таван толгойн цахилгаан станц байна. Улаанбаатарын дулаан нь хангамжийг нэмэхийн тулд хамгийн түрүүнд дулааны тавдугаар цахилгаан станцыг ашиглалтанд оруулах шаардлагатай. Хэрэв Оюутолгойн цахилгаан станцын төсөл эхлэхгүй бол дулааны тавдугаар цахилгаан станц ашиглалтанд ортол Оюу-толгойн уурхайг 2013 он хүртэл хойшлуулж, Монгол Улс жилд хоёр тэрбум доллар, үүний 670 орчим сая нь Засгийн газарт орох орлогыг алдах эрсдэлтэй байна. Иймд санал болгож буй хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөндөө Оюутолгойн уурхайг 2012 онд ашиглалтанд оруулахаар Дэлхийн банкнаас гаргасан тайланд тооцоолжээ. Төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлэхийн тулд эхний ээлжинд Төвийн эрчим хүчний систем-Өмнөговийг холбох өндөр хүчдэлийн шугамыг цаг алдахгүй босгох, Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй хамт дулааны цахилгаан станц барих зөвшөөрөл олгох, Оюу толгойгоос төвийн эрчим хүчний системд нийлүүлэх цахилгаан худалдан авах гэрээ боловсруулах, дулааны тавдугаар цахилгаан станцын тендерийг гүйцээх, олон улсын зөвлөх урьж ажиллуулахыг санал болгосон байна.

Хөрөнгө оруулалтын төлөв-лөгөөний өөр нэг хувилбар нь 2013 он хүртэл Хятадаас Оюу толгой руу цахилгаан авах зам юм. Тавдугаар цахилгаан станц 2013 онд ашиглалтанд орох учир энэ нь төвийн эрчим хүчний системийн ачаалалд хангалттай. ОХУ-аас авах импортыг нэмэх чухал ч энэ нь Оюу толгойн дулааны цахилгаан станц, төвийн эрчим хүчний системийн нөөц чадлыг хангаж чадахгүй. Давтамжийн уналтаас станцын тоноглолууд боломжит чадлаа 100 хувь ашиглаж чадахгүй гэжээ. Шинэ хөрөнгө оруулалт санхүүжүүлэх нь тариф өсгөх үзүүлэлт юм. Дамжуулах, түгээх тоног төхөөрөмж шинэчлэхгүйгээр тооцвол, үнэ тарифын өсөлт бодит хэмжээнээс 30 хувь, харин дамжуулах, түгээх системийг бүрэн шинэчилснээр тариф 60 хувь хүртэл нэмэгдэх магадлалтай юм.