Тус компанийн найдвартай ажиллагаанаас энэ бүс нутгийн ажил амьдрал хамааралтай байдаг. Иймээс тус компанийн өвлийн бэлтгэл ажил ямархуу хэмжээнд явагдаж байгаа нь олны анхааралд байх ёстой гэдэг үүднээс энэ удаа тус компанийн ерөнхий инженер Б.Батжаргалаас дараах ярилцлага авав.

-Энэ жил танайх өвлийн бэлтгэл ажлын хүрээнд хэчнээн хэмжээний ажил гүйцэтгэх вэ? Явц байдал ямар байна вэ?

- 2009 оны их засварын төлөвлөгөө аль эрт гарч гүйцэтгэх ажлын жагсаалтын дагуу засвар хийгдэж байгаа. Бид өвлийн бэлтгэл болон их, урсгал засварын хүрээнд энэ жил нэг тэрбум гаруй сая төгрөгийн ажил гүйцэтгэхээр анх төлөвлөсөн. Гүйцэтгэл нь өнөөгийн байдлаар 30 гаруй хувьтай явж байна. Их засварын ажилд хүндрэл багагүй тохиолдож байна.

Эхнээс нь дурьдахад засварын ажилд гуалин ихээхэн шаардагдаж байна. Гэтэл Дархан-Уул аймаг нутгаасаа модны зөвшөөрөл олгохгүй байгаагаас бид Сэлэнгэ аймгаас дамжуулж хөөцөлдөхөөс аргагүй болж, Дархан-Уул аймгийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал, аймгийн засаг дарга нар Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумтай гэрээ хийх зөвшилцөлд хүрснээр бид хэрэгцээт мод, гуалингаа Мандал суманд бэлтгүүлж тэндээс татан авч байна. Эхний ээлжинд бид 250 гуалин татан авснаар 6-10 кв-ын үндсэн шугамуудыг солих ажил хийгдэж эхлээд байна. Дараагийн ээлжинд бид бас дахиад тэнд бэлтгэж байгаа 12 м урттай 250 ширхэг гуалингаа төмөр замаар татаж авна. Эдгээр гуалингаар 35 кв-ын Дархан-Уул, Сэлэнгэ, Төв аймгийн зарим сумын цахилгаан хангамжийн найдвэртай ажиллагааг сайруулах агаарын шугамын ажил эхлэнэ. Энэ жилийн их засварын ажилд хямралын улмаас санхүүгийн эх үүсвэр бүрэлдэхэд багагүй бэрхшээл учирсаар байгаа. Манай компанийн томоохон хэрэглэгч үйлдвэрүүд зогссоноос орлогын эх үүсвэр дутагдах болсон. Бид борлуулсан цахилгаан эрчим хүчний төлбөрийг цаг тухайд нь үйлдвэрлэгчид төлөх ёстой. Гэвч орлого бүрдэхгүй байгаагийн гадна техник зохион байгуулалтаар төлөвлөсөн ажлаа онд нь багтааж дуусгах боломжгүйд хүрээд байна. Бид сарын өмнө их, урсгал засварын бүх ажлаа дахин тодотгон төлөвлөж нэн тэргүүнд зайлшгүй хийх шаардлагатай ажлуудаа цомхотгон жагсааж шинэчилсэн төлөвлөгөө гаргаснаар 800 гаруй сая төгрөгт багтаан зохион байгуулахаар болсон.

- Танай компани хэчнээн хот, сум, сууринд цахилгаан түгээж байгаа вэ? Мэдээж хоёр гурван аймгийг цахилгаанаар хангадаг цар хүрээ өргөн болохоор давуу болоод бэрхшээлтэй зүйл олон биз дээ.

-Бид Дархан-Уул, Сэлэнгэ аймгийн бүх сум,суурин, төв аймгийн хойт талын 6 сум, нийт 27 сум сууринг цахилгаан эрчим хүчээр найдвартай ханган ажиллаж байна. Гэвч эдгээрээс өвөлжилтийн хувьд хүндхэн байгаа сум бол Сэлэнгэ аймгийн Зэлтэр, Хүдэр, Ерөө, Орхонтуул болон Мандал сумын Хэрэх, Түнхэл тосгон. Учир нь эдгээр сумын 04 квт-ын цахилгааны шугам сүлжээ нь манай компанид шилжиж ирээгүй орон нутгийнхаа өмчид байдаг. Цахилгааны хангамжийг нь сайжруулъя гэхээр өмч нь бусдынх болохоор дур мэдэн гар хүрч болдоггүй.

Гэхдээ бид шугам нь бусдынх гэдгээр шалтаглаж зүгээр суугаагүй аль болох бололцоо нөөцөөрөө зайлшгүй солигдох шугамыг солихыг нь сольж, засаж л явна. Хүндрэлийн гол нь Сэлэнгэ аймаг сумдынхаа шугамын сэргээн босгох зардлыг гаргаж манайд хүлээлгэж өгөөгүй байгаагаас л удааширч өдий хүрсэн. Ойрын үед сэргээн босголтын зардлаа манайд шилжүүлээд өгчихвөл тэдгээр суманд тустай болох нь мэдээж. Цахилгааны шугамыг мэргэжлийн байгууллага хариуцах ёстой гэдгийг хаа хаанаа хүлээн зөвшөөрч байгаа.

-Дархан хотыг тойрсон асуулт тавъя. Хот маань жилээс жилд өргөжин тэлсээр байна. Ялангуяа захын гэр хорооллууд өргөжиж төвөөсөө алслагдсан байдалд орлоо. Газрыг нь зураглалын дагуу газрын алба олгодог. Гэвч тэнд дэд бүтэцгүй, гэрэл цахилгаанаар хангагдах нь удаашралтай байдаг аа? Үүнд танай сүлжээний үүрэг оролцоо их биз дээ?

-Цахилгааны эрчим хүчээр хангагдаагүй айл өрх зөвхөн Дархан-уул аймагт л байгаа юм биш. Сэлэнгэ, Төв аймгийн нутагт ч бий. Дээрх гурван аймгийн нутагт манай компанийн 8 салбар үйл ажиллагаа явуулдаг. Сүхбаатар, Хөтөл, Шарын гол, Зүүнхараа, Жаргалант болон Дарханд гурван салбартай, салбар тус бүр дотроо хэсгүүдэд хуваагдаж ажилладаг. Эдгээр салбарт одоогийн байдлаар нийтдээ 300 гаруй айл өрх цахилгаан эрчим хүчинд холбогдоогүй байгаагийн 243 айл нь Дархан хотын төвд байна. Дээрх айлуудыг цахилгаантай болгоход орон нутгийн засаг захиргаатай тохиролцоонд хүрч чадахгүй байгаагаас энэ ажил хэрэгжихгүй байна.

2005 оноос хойш тус аймагт 600 гаруй айл өрх нэмэгдсэний 300 гаруй айл өрхийн шугам сүлжээг манай компани өөрийн хөрөнгөөр барьж байгуулан холболт хийж өгсөн. Одоо Мангирт хорооллын чиглэлд шинээр буусан 200 гаруй айл цахилгаан эрчим хүчинд холбогдоогүй байна. Бусад нь өөр өөр багт цөөн тоогоор таруу байрлалтай байгаа. Энэ айлуудыг эрчим хүчинд холбох шаардлагатай боловч хөрөнгө мөнгө дутагдаж байна. Манай компанийн одоогийн мөрдөж байгаа үнэ тариф нь байнга өсөн нэмэгдэж байгаа цахилгааны хэрэгцээг дагаад хөрөнгө оруулалт хийх боломжгүй. Сүүлийн жилүүдэд шилжин ирж суурьшиж байгаа айл өрх нэмэгдэхийн хэрээр аймаг, сумдын засаг захиргаанаас иргэдээ тав тухтай амьдруулахын тулд төсөв мөнгө зарж өргөжиж буй хорооллынхоо дэд бүтцийг нь шийдвэрлэх ёстой гэж бид үздэг. Бусад түгээх сүлжээ ийм жишгээр явж байна.

Тухайлбал; Улаанбаатар хотын өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээг харгалзаж дэд бүтцийг нь байгуулах хөрөнгийг улсын төсвөөс гаргадаг. Харин Дархан-Уул аймагт болохоор манай компанийг хувийн компани гэдгээр орхигдуулдаг. Бид хувийн гэдэг нэртэй боловч бүхий л үйл ажиллагаа үнэ тариф, ашиг алдагдлыг Эрчим хүчний зохицуулах газраас зохицуулдаг. Өнөөдөр Монгол улсад эрчим хүчний байгууллагууд төрийн зохицуулалттай байгаа учраас шаардлагатай ашиг олж, хөрөнгө хуримтлуулжшинэ шугам сүлжээ барьж байгуулах, өргөтгөх боломжгүй байна. Харин ч төрийн өмчит компаниуд янз бүрийн хөнгөлөлттэй зээл, тусламж, төсөлд байнга хамрагддаг. Улаанбаатарын түгээх сүлжээнд гэхэд л 29 сая ам долларын өртөгтэй төсөл хэрэгжээд дуусах шатандаа явж байна. Мөн зүүн өмнөд, баруун аймгуудын түгээх сүлжээнд энэ төсөл бас хэрэгжиж байна. Манай компанийг зээл, тусламжид хамрагдах гэхээр Засгийн газар баталгаа гаргаж өгдөггүй.

Гэхдээ бид Засгийн газраар уламжлуулан зээлдэх гэрээний нөхцлөөр Дани улсаас хэрэгжүүлж байгаа Данида төсөлд саналаа явуулсан. Мөн тус улсын ханхүү Монгол улсад айлчлах үеэр Дархан-Сэлэнгийн түгээх сүлжээний тоног төхөөрөмж, тоноглолоо шинэчлэе гэсэн тооцоо төслөө өгснөөр хариу ирээд байгаа нь биднийг баярлуулж байна. Хэрвээ энэ төсөл бүтвэл техник,технологийн хувьд бүрэн шинэчлэлт хийх боломж гарна. Бид энэ төсөлд их найдвар тавьж байгаа. Ингэснээр Дархан-Сэлэнгийн түгээх сүлжээ нь орчин үеийн техник, технологид шилжих боломжтой болох юм.

-Цахилгаан эрчим хүчний үнэ нэмэгдэх сурагтай байгаа, сая Засгийн газрын хуралдаанаар орж хойшиллоо. Зайлшгүй нэмэх шаардлагатай юу?

- Бид хэрэглэгчдэд хүргэж байгаа цахилгааны үнийг Засгийн газраас баталж өгсөн үнэ тарифаар худалдаж ирсэн. Уг тарифыг баталсан үеэс хойш цахилгааны тоног төхөөрөмж, бензин шатахуунаас эхлээд бүх юмны үнэ өдрөөс өдөрт нэмэгдсээр байна. Учир нь 2009 оны эцэст манай компанийн санхүүгийн тайлан тэнцэл тэрбум гаруй төгрөгийн алдагдалтай гарахаар болоод байна. Дээр нь Дархан-Сэлэнгийн бүс нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа барилгын материалын үйлдвэрүүд, уул уурхайн чиглэлээр алт олборлож байгаа гадаадын хөрөнгө оруулалттай Монголын томоохон компаниуд тухайлбал “Алтан Дорнод монгол” ХХК-ийг Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газраас үйл ажиллагааг нь зогсоогоод удаж байна. Эднийх 2009 онд цахилгаан эрчим хүч авахгүй гэдгээ мэдэгдсэн.

Мөн Бороо-Гоулд компани 2009 оны 5 дугаар сарын 27-наас эхэлж ажилласангүй, Эднийх эхлээд монгол ажилчид ажил хаясан гэдэг шалтгаанаар зогссон бол өнөөдрийн байдлаар Улсын мэргэжлийн хяналтын газраас гурван сарын хугацаагаар тусгай зөвшөөрлийг нь түдгэлзүүлчихээд байна. Мөн Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр энэ оны 7 дугаар сарын 15-наас Төрийн өмчийн хорооноос гурван сарын хугацаатай зогсоох шийдвэр аваад үйлдвэрлэлээ зогсоосон. Хөтөлийн Цемент шохой ХК ажилчдаа удаан хугацаагаар амрааж байна. Ингээд бид өмнө нь сард цуглуулдаг байсан орлогынхоо 50 хувийг алдахад хүрсэн. Ийм байдлаас үүдэж их урсгал засварын санхүүжилт хязгаарлагдмал байдалд ороод байна. Цахилгааны үнийг нэмэх гэхээр байнга л улс төрждөг. Саяхан Эрчим хүчний зохицуулах газраас Засгийн газрын хуралдаанд цахилгаан эрчим хүчний үнэ нэмэх тухай асуудлаа тавьсан ч хойшлогдлоо. Эрчим хүчний салбар өнөөдөр 90 гаруй тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажиллаж байна. Энэ алдагдлыг дотоод нөөц бололцоогоо ашиглаж бууруулахаар тооцоолж 60 гаруй тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр шийдүүлэхээр Засгийн газарт хандсан байна лээ. Үнийг нэмэх зайлшгүй шаардлага байна. Эрчим хүчээ сөхрүүлэх гээгүй юм бол бодит тооцоог нь үндэслэж нэмэх ёстой. Манай компанийн хувьд гэхэд л борлуулсан цахилгаан эрчим хүчний үнийг одоогийнхоос 25-28 хувиар нэмж байж алдагдлаа дөнгөж нөхөх тооцоо гарсан. Эрчим хүч нь илэрхий алдагдалд ороод байхад юу ч болоогүй юм шиг ингээд яваад байвал түгээх сүлжээнүүд цаашдаа цахилгаан станцуудаа, станцууд нь нүүрсний уурхайгаа санхүүжүүлж чадахгүйд хүрнэ. Улмаар бид худалдаж авсан эрчим хүчнийхээ үнийг цуглуулж цааш нь төлж чадахгүйд хүрч их, урсгал засвараа найдвартай хийх, эрчим хүчний алдагдлыг бууруулахад чиглэсэн техник зохион байгуулалтын арга хэмжээ авах, хөрөнгө оруулалт хийх эх үүсвэр дутагдана шүү дээ.

- Танайх чинь гурван аймгийн нутагт үйл ажиллагаа явуулдаг томоохон сүлжээ, төв байр нь Дархан хотод байна, эндээсээ голлож удирдах уу?

- Манай түгээх сүлжээ нь 353 ажиллагсадтай, компанийн төв байр маань Дархан сумын 3 дугаар багийн нутагт байдаг. Энд бид үндсэндээ бодлогын хэлтэс, албадууд бодлогоо тодорхойлж, төлөвлөлтөө хийж гүйцэтгэлд тулгуурласан дүгнэлт гаргадаг. Харин ашиглалт борлуулалтын анхан шатны нэгж болох найман салбар хэсэг болгон зохион байгуулан ажиллаж байна. Засварын ажлын хувьд нэмж хэлэхэд бид 10 дугаар сарын дундуур хийж дуусгана гэсэн бодолтой ажиллаж байгаа. Эхний ээлжинд кабель солих, газар шорооныхоо ажлыг хийж шугам, дэд станцуудын засвараа үргэлжлүүлж байна. Засварын ажлын хугацаа ингэж хойшилсон нь оны эхний нэгдүгээр улиралд цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ огцом буурч цуглуулах орлого багассан. Уг нь бид үйлдвэрүүдээс захиалга авч, төлөвлөлтөө хийдэг юм. Гэтэл хямралаас үүдэж үйлдвэрүүд зогсож байгаа тул цаашид байдал ямар болох талаар тодорхой биш байгаа тул ажлаа төлөвлөхөд хүндрэл учирсан юм.

-Зуны цагт танай компанийн цахилгаан түгээлтэд ямар бэрхшээл учирдаг вэ? Үер, аянганаас болж зарим сум, сууринд эрчим хүч тасарсан сураг гардаг, энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Одоо яг ид борооны улирал үргэлжилж байна. Аянга дуу цахилгаантай бороо их орж байна. Саяхан долдугаар сарын 17-18-нд гэхэд л аянганаас болж Сэлэнгэ аймгийн Орхон сумаас Номгоныг тэжээдэг манай 10 кв-ын шугамд аянга бууж тулгуур шатсан. Гарсан гэмтлийг бид богино хугацаанд засч, хэвийн байдалд нь орууллаа. Мөн үүний өмнө аянганаас болж, Төвийн бүсийн цахилгаан дамжуулах сүлжээний мэдэлд байдаг Борнуурын дэд станцын хуваарилах байгууламжид гал гарч шатсан тохиолдол ч гарсан. Эдгээр нь тэнд байгаа аянганаас хамгаалах хэрэгсэл хуучирч үхширч байгаагийн шинж тэмдэг. Сүүлийн үед цахилгаан тоног төхөөрөмж, цахилгаан трансформаторын масло тос хулгайлах нь ихэслээ. Зөвхөн долдугаар сар гараад 25 хоногт л гэхэд Хавцалын болон Энхталын чиглэлийн трансформатор, дөнгөж хоёр хоногийн өмнө гэхэд л Элсэн карьерийн трансформатораас хоёр тонн гаруй масло тосоо хулгайд алдаад байна. Бид масло тосоо хулгайд алдахгүйн тулд сорьц авдаг цоргонуудаа битүүлж гагнахад хүрч байна. Энэ нь цаашид ашиглалтын явцад үйлчилгээ үзүүлэхэд маш их хүндрэл учруулдаг. Хулгайчдыг илрүүлэхийн тулд Дархан-Уул аймгийн цагдаагийн газар, манай эрчим хүчний цагдаагийн хэсэг хамтран шалгалтын хэсэг байгуулж ажилдаа орлоо. Ямар ч байсан хулгайлсан эзэн холбогдогчийг тогтоож эхэлж байгаа мэдээлэл бидэнд ирсэн. Хамгийн гол нь цахилгаан эрчим хүчний үнийг нэмэхгүйгээр бид цаашдаа хэвийн ажиллах боломжгүй. Нүүрс, шатахуун сэлбэгийн үнэ нэмэгдчихээд байхад цахилгааны үнэ хуучнаараа нэмэгдэхгүй байж болно гэж үү? Эрчим хүчний салбараа унагахгүй гэж байгаа бол Монгол улсын засгийн газар эрчим хүчнийхээ үнийг нэмэх шийдвэр гаргах ёстой.