МҮЭ-үүдийн холбооны ерөнхийлөгч С.Ганбаатартай ярилцлаа.

 

 

-Урьд нь өгсөн санал боломжийн хэрэгжиж байна. Гурван талт хэлэлцээнд нийгмийн даатгал дээр томоохон алхам хийхээр оруулсан заалт дэм болж, хэрэгжиж эхэлж байна. Засгийн газар авсан мөнгө болох 2.1 триллион төгрөгөө монголын ард иргэдэд ирээдүйг нь баталгаажуулж буцааж өгөхөөр болж байна. Нэгмөсөн өгөхгүй ч гэсэн хуваарь гаргаж, энэ жил төсөвт тусган эхний 50-100 тэрбум төгрөгийг авах байх. Гэхдээ одоогоор яг тогтоогүй байна. Энэ бол эхлэл.

 

Хөдөлмөрийн маргааныг шуур-хай зохицуулах салбар хороо гэдгийг улс орон даяар буюу нийслэл, аймаг, дүүрэг болгонд байгуулсан. Энэ бол хөдөлмөрийн шүүхийн анхны алхмууд. Өнөөдөр ажлаас үндэслэлгүй халагдсан, эсвэл ажлын байранд эрх нь зөрчигдсөн хүмүүс хандах газаргүй байсан. Захиргааны юмуу заримдаа эрүүгийн шүүхэд ханддаг. Энэ утгагүй байдлыг халах зорилгоор ийм систем бий болгосон. Ингээд хөдөлмөрийн маргааныг шуурхай зохицуулах салбар хороод Засгийн газар, эзэд, үйлдвэрчний эвлэлээс тус бүр гурав, нийт есөн хүний бүрэлдэхүүнтэй ажиллаж байгаа. Энэ бол нэг том дэвшил. Үүнийг хөдөлмөрчин хүмүүс сайн мэдэж, хүлээж авч, өөрийнхөө зарц боол, өөрийнхөө эрх ашгийг хамгаалах багаж болгож ашиглаач ээ гэдэг сурталчилгаа хийж байна. Энэ тогтолцоо бий болонгуутаа сайн ажиллахгүй. Сурна, ойлгуулна, дадлагажина. Энд ажиллаж байгаа хүмүүс нь ч гэсэн мэргэжлийн үүднээс дадлагажиж байгаа. Мөн Засгийн газраас хөдөлмөрийн маргааныг шуурхай зохицуулах салбар хорооны зардлыг гаргаж байгаа нь МҮЭ-ийн холбооны Засгийн газартай хамтран ажилласан томоохон ажлын үр дүн. Гишүүд хөдөлмөрчид эрх ашгаа хамгаалуулж байвал, тэдний хамтын гэрээ хэлэлцээр сайн хэрэгжиж байвал нийгэмд шударга ёс тогтдог. Бүр цааш нь хэлэх юм бол нийгэмд бий болж байгаа баялгийн хуваарилалт нь шударга болно. Жирийн хүмүүст очиж байгаа баялаг нь ихэснэ. Яагаад санхүү эдийн засгийн хямрал болдог юм бэ? гэвэл бий болж байгаа баялаг цөөхөн хэдэн гэр бүлд дэндүү их , 70-80 хувь нь очоод ихэнх гэр бүл 400-500 мянган гэр бүлд 20-30-хан хувь нь очиж байгаагаас болж байна. Энэ бол шударга биш. Энэ бол ядуурлын үндэс. Энэ бол санхүү эдийн засгийн хямралын үндэс. Монгол оронд бүх хүмүүс сайхан амьдрах баялаг байдаг. Бид бүтээж байна. Цөөхөн хэдэн хүний шуналыг дүүргэх баялаг бид бүтээж байгаагаас нийгэм ийм муухай, амьдрахад хэцүү газар болж байна. Үүний төлөө МҮЭ зүтгэж байгаа. Хүмүүс үүнийг ойлгож дэмжих нь чухал. Үйлдвэрчний эвлэлд хүчтэй лидер хэрэгтэй байдаг бол хүчтэй хариуцлагатай гишүүд бүр их хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр МҮЭ-ийн холбооны ерөнхийлөгч айл бүрт очоод, компани бүрт очоод тэднийг өмгөөлж чадахгүй. Харин тэднийг төлөөлж байгаа үйлдвэрчний хороон дарга, холбооны дарга тэдэнд яаж сайн үйлчлэх вэ гэдэг механизм бий болгох нь миний ажил. Үүнийгээ л барьж хамтын хэлэлцээнд оруулсан заалтууд боломжийн явж байна. Засгийн газар, Эздийн холбооноос шалтгаалж хэрэгжээгүй заалтууд бий.

 

 

-Нийгмийн даатгалын тогтолцоог Засгийн газар дангаараа биш, гурван талтаас удирддаг байх, Нийгмийн даатгалын хуульд өөрчлөлт оруулж өвлүүлдэг болгоё гэсэн санал хэрэгжээгүй. "40 мянган айлын орон сууц" хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж жирийн хөдөлмөрчдийг орон сууцтай болгоё гэж нэлээн хүчтэй санал тавьсан, энэ хэрэгжээгүй. Өнгөрсөн жил цалинг 20 хувь нэмье гэсэн, "хямрал болоод байхад юун нэмэх, бүр хасах гэж байхад чинь" гэж байгаад 30 хувь хасах тухай ярьж байхад нь тэмцэл хийж байж хасуулалгүй үлдээсэн. Амлалтдаа хүрээгүй худлаа ярьсан тохиолдлууд бий. Засгийн газрын харалган, зөвхөн хэдэн улс төрчдийн амбицийг бодсон арчаагүй байдлыг шүүмжлээд олон юм ярьж болно. Гэхдээ шүүмжлэх гэхээсээ, тэдэнд байгаа гялайж байгаа юман дээрээ тулгуурлаж, дараа дараагийн ажлаа төлөвлөж ярья гэж бодож байна.

 

Ирэх сард болох хэлэлцээнд гишүүд хөдөлмөрчдийн эрх зүйн хамгаалалтыг улам сайжруулах зорилгоор Хөдөлмөрийн хуульд өөрчлөлт оруулан тусгуулах алхам хийнэ. Хамгийн гол нь хөдөлмөрийн маргааныг шуурхай зохицуулах салбар хороо гэдгийг хуульчилж өгөх хэрэгтэй. Одоо бол Засгийн газартай хамтарсан журмаар зохицуулж байгаа. Хоёрдугаарт, нийгмийн даатгалын асуудлаа дараагийн шинэ шатанд гаргах, нийгмийн даатгалын хуульд өөрчлөлт оруулах, өвлүүлэх асуудлыг ярих бодолтой байгаа. Би олон юм тусгахыг хичээж байгаа. Засгийн газар ажлын байр нэмэгдүүлэх, хүмүүсийн орлогыг нэмэгдүүлэх сайн ажилтай болгоход хуруугаа ч битгий хэл, хумсаа ч хөдөлгөхгүй байгаад харамсаж байна. Тиймээс хамгийн гол ганц юм бол 2010-2011 оны хэлэлцээнд ажлын байртай холбоотой хүчтэй олон заалт оруулна гэдгийг л хэлмээр байна. Яаж ажлын байр бий болгох вэ, яаж жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх юм бэ, яаж жирийн хүмүүс бизнес хийх орчныг бүрдүүлэх юм бэ? үүнийг л гурван талт хэлэлцээнд оруулъя гэж бодож байна.

 

 

-Нэгдүгээрт ажлын байр яаж нэмэгдүүлэх вэ? гэдгээ ойлгох явдал хамгийн чухал. Өөрсдөө л ирэх сонгуульд ялах нь л ажлын байрнаас чухал болчихоод байна. Тийм өрөвдмөөр байдлаа зогсоох хэрэгтэй. Хоёрдугаарт хуралдаад ажлын байр бий болгоё гээд шиддэг юм биш. Хоёр дарга хуралдаад гарын үсэг зураад ажлын байрыг шийдчихдэг юм бол монгол орон аль хэдийнэ хөгжчихсөн байгаа. Засгийн газрын толгойд байгаа хүмүүс ажлын байр бий болгоход бидний мэдлэг дутаад байна гэдгээ ойлгох ёстой. Ажлын байрыг үйлдвэрлэгчид, тэр дундаа жижиг дунд үйлдвэрлэгчид бий болгодог. Томоохон монополь компаниуд ажлын байр бий болгодоггүй, тэд ашиг л бий болгодог. Нэг томоохон монополь ундааны үйлдвэр байлаа гэж бодоход тэр бол мянга мянган ажлын байрыг байхгүй болгож, аравхан жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийн хэмжээний хүмүүсийг ажиллуулаад, 1000 жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийн шавар хааж бизнес эрхэлж байгаа юм шүү дээ. Би тэрийг боль гэж байгаа юм биш. Жижиг дунд үйлдвэрлэгчид улсад татвар төлж чаддаггүй. Гэхдээ тэд нийт ажилгүйдлийг өөртөө шингээдэг том "хөнжил" юм. Үүнийг тэд ойлгохгүй байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийг татвараар дэмжихгүй байна. Дандаа том монополиудад үйлчилсэн татварын систем үйлчилдэг, гарч байгаа хуулиуд нь дандаа монополь компаниудад үйлчилж байна. Яагаад гэвэл УИХ-ын гишүүдийн 80 хувь нь тэрбумтангууд байгаа. Ийм үед Үйлдвэрчний эвлэл хүчтэй бодлого дэвшүүлж, жижиг дунд үйлдвэрлэгчдээ аварч, тэд өөрсдөө ажлын байр бий болгодог. Өнөөдөр Монгол орон төсөв цоорхой гэж сандрахгүй байгаа шүү. Ажлын байргүй байна гэж л сандарч байгаа. Үүнийг л төр засгийнхан ойлгохгүй байна. Эсвэл ойлгоод чадахгүй байна. Нөгөө монополиуддаа барьцаалагдчихаад байна. Үүнийг л гурван талт хэлэлцээнд оруулж МҮЭ онцгой анхаарч тэмцэл явуулна гэж бодож байна. Мэдээж цаг үеийн асуудал бий. 9 дүгээр сар гаргаад үнийн хөөрөгдлийг зогсоох тэмцэл явуулах байх. Яагаад гэвэл бензин шатахууны үнэ дэндэж байна. Цалин орлогыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Бид одоо бэлтгэл ажил хийж, анхан шатны байгууллагуудаасаа санал авч байна. Гишүүд өөрсдөө ийм тэмцэл хиймээр байна гэж захиалгаа өгч, би тэр тэмцлийг зохион байгуулдаг хүн. Тэрнээс биш, дээрээс ингэж тэмцвэл яасан юм гэж шийддэг биш. Тэр утгаараа МҮЭ-ийн тэмцэл удаандуу боловч даацтай тэмцэл байдаг байх.

 

 

-Нэг сая, 1.5 сая төгрөг амлаж байхад нь би хоёуланг нь "Битгий ингэж худлаа амлаж байгаач ээ" гэж хүчтэй эсэргүүцэж шүүмжилж байсан. Өөрөөр хэлбэл хүмүүст бэлэн мөнгө өгнө гэдэг чинь чадан ядан ашигтай ч бай, ашиггүй ч бай ажил хийгээд явж байгаа хүнийг "Чи зүгээр л гэртээ хэвтээч ээ" гэсэн үг. Чадан ядан бизнес хийх гээд өр зээлэндээ баригдаад явж байгаа залууг зовж байхын оронд "Зүгээр гэртээ дээшээ хараад хэвтэж бай" гэсэн үг. Хөдөлмөр хийж байгаа хүмүүсийг үнэгүйдүүлж байгаа явдал. Энэ өнцгөөс нь би тийм таатай биш байсан. Гэтэл өнөөдөр хөдөлмөр хийж байгаа нэг хүн 4-5 хүнийг тэжээж байна. Мэдээж хөдөлмөрчин хүний эрх ашгийг хамгаалах үүднээс энэ мөнгийг хөдөлмөр хийж байгаа хүнд нь тэтгэмж болгож өг. Тэд өөрсдөө өөрийнхөө харж хандаж байгаа хүмүүстээ өгөх нь зөв юм бол уу гэж боддог. Хэлбэрийн хувьд ийм зам байж болох боловч үүнийг би хүчтэй яримааргүй байна. Миний ярих зүйл бол нэгэнт амлаж, төрийн эрхийг барьж байгаа юм бол "Амлалтаа биелүүл. Бид тоглоом биш" гэж хэлмээр байна. Одоо 2011 он болоод сонгууль дөхөөд ирэхээр хүн болгонд 500 юмуу 600 мянган төгрөг өгчихөөд, одоо дахиад сонговол найдвартай яг сая таван зууг өгнө гэх гээд байна, цаадуул чинь. Тийм болохоор өгөх ёстой юмаа 2010 онд багтааж өг гэж МҮЭ-ны ерөнхийлөгчийн хувьд хатуу шаардах болно.

 

 

-Нэгдүгээрт, уул уурхайн ялангуяа Оюутолгойн гэрээний тухай ойлгуулж анх тэмцэхэд миний бие нэлээн зонхилох байдалтай оролцсон. Одоо яагаад чимээгүй болчихов гэж олон хүн гайхдаг байх. Би чимээгүй болж байна. Яагаад тэр үед дуугарсан юм бэ, яагаад зөвхөн "Эрс шинэчлэл" хөдөлгөөн өлсгөлөн зарласан юм бэ? яагаад 24 хоног талбай дээр суусан юм бэ? гэдгээ би эхлээд хэлье. Тэр үед Оюутолгойгоос хоёрхон хувийг бид аваад, 98 хувийг гадаадын хөрөнгө оруулагч аваад явахаар аюултай нөхцөл байдалтай байсан. Тэр үед тэмцэж байхад намайг буруутгаж, доромжилж байсан улс төрчид өнөөдөр УИХ-д сууж байна. Өөрсдөө тэр тэмцлийг хийсэн мэт цээжээ дэлдэж байгааг хараад өрөвдөж, бас баярладаг. Бас ч гэж ухаарсан байна шүү дээ.

 

Хоёрдугаарт, "Айвенхоу майнз" гэсэн жижигхээн, хэн ч биш компанид энэ том уурхайгаа гэрээ хийгээд өгчих юм бол Тамсагийн нефтийг авсан Канадын Соко гэдэг компани шууд хятадуудад худалдчихаад алга болоод өгсөн шиг байдал үүсэхээр байсан. Фрийдланд хятадуудад л өгнө, хятадууд л мөнгөөр цохиж авах хамгийн өндөр магадлалтай. Ийм аюултай нөхцөлд бид тэмцэхээс өөр аргагүй байсан. Өнөөдөр бол "Рио тинто" гэдэг дэлхийн хэмжээний компани ороод ирчихээд байна гэдэг бол Хятадууд авахгүй байх магадлалтай. Энэ бол мөнгөнөөс илүү тусгаар тогтнолын асуудал. Хятад хүмүүс үүнийг унших байх л даа. Уншаасай. Яагаад гэвэл би сайн харьцаатай байхын тулд үүнийг хэлж байгаа юм. Хөрштэйгээ түрийвчээ хүртэл дэлгээд тас тэврэлдээд, хамаг нууц нээлттэй байна гэдэг аюултай. Энэ тухай төрийн бодлогод байж байх ёстой. Төрийнхөн үүнийг хэлж чадахгүй л дээ. Би бол хэлнэ.

 

Гуравдугаарт, би 51 хувийг Монголын төр авах ёстой гэж хэлж байсан. Би М. Энхболдод баярлаж байна. Түүнийг Ерөнхий сайд байхад би тэр хүнтэй тэмцэж, маш их муу хэлж байсан байх. Гэхдээ хүнийг нь биш, шийдвэрийг муу хэлж байсан. Энхболд сайд анх удаа иргэний хөдөлгөөнүүд буюу иргэдтэй хамтарсан комисс байгуулж, 34 хувийг Монголын тал үнэгүй авна гэдэг гэрээнд гарын үсэг зурж байсан. Одоо бол харамсалтай нь үнэтэй авах болчихоод байна. Монголын тал хамтран хөрөнгө оруулагч гэж өөрсдөө үзэх хэрэгтэй.

 

Зуугаад жилийн өмнө Канадын өвгөчүүл Монголд ирээд Оюутолгойд баахан зэс булчихаад монголчуудаа хадгалж байгаарай, дараа миний хүүхдүүд ирж авна шүү гээд явчихаж. Одоо хүүхдүүд нь хүрч ирээд өөрийнхөө юмыг ухаж аваад явах гэж байхад нь бид "найз нь олон жил харж хадгалсны хувьд наадахаасаа 34 хувийг өгчих л дөө" гэсэн чинь "за чи тэгвэл худалдаад ав" гэж байгаа юм шиг хандаж байна шүү дээ. Энэ буруу. Надад мод байна, чамд харуул байна. Хоёулаа хамтраад юм хийе. Ширээгээ зараад би 51 хувийг нь авна. Яагаад гэвэл би модоо гаргасан учраас. Чи харуул, мужаанаа гаргасан учраас 49 хувиа аваа гэдэг хамтарсан хөрөнгө оруулалт юм гэдгийг анх бид Монголд гаргаж ирж тэмцэл хийж байсан.

 

 

- Би Оюутолгойн гэрээ, хуульд юу оруулах ёстой вэ гэдэг дээр өөрийнхөө санаа бодлыг бүгдийг бичээд хоёр том захидал УИХ-ын гишүүдэд бүгдэд нь явуулсан. УИХ-ын даргад би өөрөө өргөн барьсан. Надад энэ чинь болж, энэ чинь арай дэндэж байна гэж ямар ч хариу өгөөгүй. Ийм л арчаагүй байна. Би Монголын хөдөлмөрийн насны 1.6 сая хүнийг төлөөлж тэдний эрх ашгийн төлөө тэмцэл явуулдаг хүн. Ганбаатар захиа явуулаагүй. МҮЭ-ны ерөнхийлөгчийн өмнөөс явуулсан. Ийм л ард түмнээ хүндэлдэггүй арчаагүй хүмүүс байгаад би харамсаж байна. Энэ нийтлэлийг уншаад захидлын хариу явуулаасай. Явуулахгүй байсан ч би тэднийг хүндэлсэн хэвээрээ байна. Би бас ажиллахыг хичээсэн хэвээрээ байх болно. Тэднийг ухаа ортол тэмцэл хийсэн хэвээрээ байх болно. Яагаад би дуугуй байгаа юм бэ? гэвэл нэгдүгээрт би асуудлаа бичгээр өгчихсөн. Заавал би цууриатуулж орилох шаардлагагүй. Хоёрдугаарт одоо дөрвөн жилийн мөн миний шаардаж байсан нэг л юм байдаг. Оюу толгойн гэрээний тал дээр бие даасан үндэсний болон олон улсын бие даасан шинжээчдийн багаар дүгнэлт гаргуулаач ээ гэж байнга шаарддаг байсан. Энэ бол миний амны уншлага. Тэр дүгнэлтийг гаргуулснаар түүнийг тойрч УИХ, Засгийн газрын гишүүд ярих ёстой. Ерөнхий сайд уул уурхайн талаар надаас дор мэдлэгтэй. Зоригтод надаас илүү мэдлэг байхгүй болов уу. Би тэдний хажууд бас ч гэж геодезийн инженер хүн. Гэхдээ би ийм дэлхийн хэмжээний уул уурхайны талаар, гэрээний талаар юу ч мэдэхгүй гэдгээ л мэдэж байна. Тийм учраас яг мэргэжилтэн юм шиг 34-ийг 36 болго, 34-ийгөө 94 болго гэж ярина гэдэг бол маш буруу асуудал. Мэдэхгүй юмныхаа талаар мэддэг юм шиг ярихаа зогсоох хэрэгтэй. Иргэний хөдөлгөөнүүд, улс төрчид бүгд ялгаагүй. Өнөөдөр Монголд 2700 000 уул уурхайн мэргэжилтэн бий болчихоод маргалдаад байна. Хэнд нь итгэхээ мэдэхгүй байна. Би үүнийг зөвшөөрөхгүй. Ядаж тэгвэл дуугуй байя. Бодоод үз дээ. Олон хүүхэдтэй нэг монгол айл байж. Аав нь зайлуул 800 жилийн өмнө өөд болсон. Хүүхдүүддээ нэг гоё оюу хөөрөг үлдээсэн байж. Гэтэл хүүхдүүд нь бид ядарч байна, одоо хөргөө зарж, мөнгө болгоод ашиглая даа гэж шийджээ. Ингээд том хүү Баяртаа миний хүү үүнийг зараадхаач гэсэн, Баяр нь өөрийнхөө итгэдэг Зоригт гэдэг дүүдээ үүнийг зараадах гэж. Ингээд наймаа хийж байна. Тэгээд Фрийдланд гэдэг хүнтэй уулзаад наймаа хийх гэсэн нөгөөдөх нь 100 төлгөөр авъя гэж. Өгчих гэхээр нөгөө дүү нар нь бүгдээрээ 1000 адууны үнэтэй шүү дээ гээд зүтгээд маргалдаад байдаг. Эцсийн эцэст хөөрөг хэдэн төгрөгийн үнэтэй вэ гэдгийг тэд мэдэхгүй, урьд нь олон жил хөөрөгний наймаа хийсэн Уга Чавес гэдэг нөхөр л мэдэж байж. Тэрнээс л очиж асуух хэрэгтэй. Уга Чавес энэ хөөргийг авахгүй шүү дээ. Гэхдээ хөөрөгний үнийг мэднэ. 500 бодны үнэтэй гэдгийг хэлнэ. Бид 500 адууны үнэтэй юмаа 50 бодоор өгчмөөргүй байна, бас 1000 адуу болгох гэж байж аль ч үгүй Ли гэдэг хятадад маш аюултай байдлаа өгөх хэрэггүй шүү дээ. Бид хаана газардахаа мэдэхгүй байна. Өөрөөр хэлбэл Фрийдланд гэдэг юу ч мэдэхгүй баагий энд наймаа хийх гээд сууж байхад ард нь үхэхээс бусдыг үзсэн 10 наймаачин, жинхэнэ эксперт шинжээчид суучихаад гэрээний, дэд бүтцийн, хуулийн, металлын, биржийн талаар тэд зөвлөж байна. Манай Зоригт гэдэг наймаачны ард ямар ч тохиолдолд боломж олдвол тэрний суудлыг дайрахад бэлэн 10 улс төрч л сууж байна шүү дээ. Ийм хүч тэнцвэргүй наймаагаа болиоч ээ. Тэр Уга Чавесаас очоод зөвлөгөө аваадхаач ээ. Фрийдланд Малайзийн нэг уурхай дээр маш том луйвар хийчихээд явж байна. Тэгвэл ядаж тэр Фрийд-фортынхонтой уулзаадхаач. Яагаад дуугуй байгаагийн учрыг ойлгох байх гэж бодож байна.

 

 

-2008 оны 11 дүгээр сард хямралын тухай ид ярихад би сонин дээр нийлэл бичиж байсан. Мөнгөө хатууруул гэж. Би мөнгөө хатууруулахад дуртай. Би тэр талын хүн. Зөөлөн мөнгөний бодлого гэдэг бол зах зээл рүүгээ их төгрөг шахна гэсэн үг. Зах зээл дээр байгаа доллар тогтмол /600 сая байлаа гэж бодоё/ байхад тэрэнтэй тэнцүү хэмжээний /зургаан триллион/ төгрөг эргэлдэх ёстой болохоос биш, долоон триллион болчихвол нэг доллар 2000 төгрөг болчихно. Монголбанк доллар хэвлэхгүй шүү дээ. Монголбанк хүний биеэр бол зүрх нь, зүрхний үндсэн үүрэг цусыг ямар хэмжээтэй бие рүү шахах вэ гэдгийг мэдэрдэг. Хүний бие дэх цус бол мөнгө юм. Цус ихдэхээр хүн харвадаг, багадахаар дотор харанхуйлж унадаг. Цус тодорхой түвшинд байх ёстой. Монголбанк энэ цусаа их шахах уу, бага шахах уу гэдэг хавхлаг нь бодлогын хүү. Бодлогын хүү өндөр болоод ирэхээр арилжааны банкнуудын хадгаламжийн хүү өсч байна. Хадгаламжийн хүү өснө гэдэг гадуур эргэлдэж байгаа тэр их мөнгө банкинд хадгалагдах магадлал ихтэй болно гэсэн үг. Банкинд мөнгө хадгалуулах сонирхлыг хүүгээр л зохицуулахаас хүчээр зохицуулж чадахгүй. Үүнийг хатуу бодлого гэж байгаа юм. Нөгөө талдаа олон бизнесмэн зээл авч чадахаа болилоо, бүтээгдэхүүн хийж чадахаа болилоо, хүнд байдалд орлоо гэж байна. Энэ бол үнэн. Өөрөөр хэлбэл зөөлөн хатуу гэдэг бол зөөлөн нь зөв, хатуу нь зөв гэж хэлж болохгүй. Тухайн нөхцөлд аль нь хэрэгтэй вэ гэдгийг шийдэх хэрэгтэй.

 

 

-Эхлээд Туулын эргээр байгаа ам.метр нь 1000-3000 долларын үнэтэй барилгуудаа болиоч ээ, болиоч ээ, болиоч ээ. Монголд ийм тансаг хэрэглээтэй хүн цөөхөн, тэд чинь өөрсдөө барьчихдаг. Хүмүүс худалдаж авахуйц 1-2 өрөөтэй, хямд төсөр, тансаг биш, хэрэглээний барилгууд бариач ээ. Тэгэхгүй том том хаус барьчихаад тэрийгээ баригдахгүй байна гээд тархиа шаагаад байх юм бол энэ бол зах зээлийн эрсдэл. Өөрөө маркетингаа буруу хийсэн гэж тооцдог. Үүнийг санхүүжүүлж байгаа банкны зээлийн мэргэжилтэн ямар ч зах зээлийн мэдрэмжгүй байна гэж тооцдог. Барилгын компаниудад төрөөс мөнгө өгч тэнэг юм битгий хийгээрэй гэмээр байна. Түүний оронд байр худалдаж авах гэж байгаа хүмүүсээ мөнгөжүүл, гэхдээ бэлэн мөнгө бүү тавьж өг. Тэдэнд ажлын байр бий болгож, гүүр, зам бариул. Улаанбаатарын аймшигтай замаа  хүмүүст мөнгө өгч бариул. Энэ мөнгө ашиг хийхгүй. Гэхдээ хүнд зүгээр мөнгө өгөхийн оронд юм хийлгээд мөнгө өг. Тэр хүмүүс чинь байр худалдаж авдаг. АНУ-д Рузвельтийн үед барилгын салбар хямарсан нөхцөл байдал бий болонгуут, ажилчдаа байшин худалдаж авахуйц санхүүтэй болгохын тулд маш том том гүүр бариулсан. Нөгөө нурдаг өндөр байшингууд, том том гүүрүүд Рузвельтийн үед баригдсан