Төгрөгтэй хөрвөх гадаад валютын (ялангуяа, ам.доллар, юанийн) ханшийн өсөлтөөс санхvvгийн хямрал ундарч, эдийн засаг, нийгмийн бvх салбарыг хамарсан гинжин урвал явагдаж байна.

 

-Банкууд зээл олгохгvй шахам, аж ахуйн нэгж байгууллагууд зээл авахгvй шахам зогсонги байдалд орж, олгосон зээлийн 3-4 хувийг эзэлдэг чанаргvй зээл 17,6 хувьд хvрчээ. Энэ оны эхний хагас жилд хэд хэдэн банк алдагдалд орж, банкны салбарын хэмжээгээр ашиггvй ажиллажээ.

-2009 оны эхний хагас жилийн Улсын нэгдсэн төсвийн орлого хасах 0,7 хувиар тасалдаж, зарлага хасах 79,5 хувиар биелсэн нь гайгvй vзvvлэлт юм. Зэс, алтны гадаад зах зээлийн vнэ нэмэгдэх хандлагатай байгаагаас vзэхэд энэ жил улсын төсөв нэг их хvндрэхгvй байх.

-35 мянга орчим айлын орон сууцны 450 барилгыг барьж дуусаагvй, гvйцээж барихад 526 тэрбум төгрөг хэрэгтэй байгаа аж. Барилгын компаниудын өр зээл -518,4 тэрбум төгрөгт хvрснээс харахад, орон сууц барьдаг компаниудын нэлээд нь гарцаагvй дампууpax нь. Худалдан авагчдын төлбөрийн чадвараас хэт давсан өндөр vнэтэй, чанаргvй олон мянган орон сууц барьсан нь дампуурах гол шалтгаан болжээ.

-Макро төвшний 2009 оны эхний хагас жилийн статистикийн мэдээ гараагvй учир тэнд хямрал ямар байдалтай байгааг өгvvлж чадсангvй.

 

 

Арилжааны банкуудын гол гол vзvvлэлтvvд 2009 оны эхний хагас жилийн байдлаар буурсан нь банкны салбарт санхvvгийн хямрал ноцтой гvнзгийрч байгааг нотолж байна. Тухайлбал:

-Төгрөг валютын хадгаламж 5,5 хувиар буурсны дотор төгрөгийн хадгаламж 10,1 хувиар багасчээ. Энэ нь бага орлоготой айл өрх, иргэд ядуурч банкинд хадгалуулсан жаахан мөнгөө авч хэрэглэснийх.

-Харилцах дансан дахь мөнгө хасах 16,6 хувиар буурсан нь аж ахуйн нэгж байгууллага, хувь хvмvvсийн бизнес хумигдаж, зарим нь vйл ажиллагаа зогссоных.

-Банкуудын өөрийн хөрөнгө хасах 15,7 хувиар багассан нь хэд хэдэн банк алдагдалд орж, vйл ажиллагааныхаа зардлыг өөрийн хөрөнгөөрөө нөхөж байгаагийнх.

-Улсын валютын нөөц өмнөх оны мөн vеийнхээс 22,4 хувиар буюу 213,4 сая ам.доллараар багассан гол шалтгаан нь зэс, алтны гадаад зах зээлийн vнэ буурсан, экспорт хорогдсонтой холбоотой.

-Гvйлгээн дэх бэлэн мөнгө 7,7 хувь, банкны гадуурх мөнгө 7,8 хувиар тус тус буурсан нь хvн амын ядуурал нэмэгдэж, орлого багасч, худалдан авах чадвар дордсоны нэг илрэл. Энэ нь инфляц vvсгэхгvй сайнталтай.

 

 

Нэгдvгээрт, төгрөгтэй хөрвөх гадаад валютын (ялангуяа, ам.доллар, юанийн) ханшийн хөөрөгдөл. Өнөөдөр Монголбанкны тогтоон барьж байгаагаар нэг ам.доллар 1460 орчим төгрөгтэй хөрвөҗ байна. Ам.долларын ханшийн хөөрөгдлөөс санхvvгийн хямрал ундарч, гинжин урвал vvсгэж, эдийн засаг, нийгмийн бvх сал-барыг хамарч байна.

-Монгол банк "валютын довтолгоон"-ыг яаралтай хийж нэг ам.доллар 1200 төгрөг, нэг юань- 160 төгрөгтэй хөрвөдөг болгохгvй бол санхvvгийн хямралын ундраа, гинжин урвал vргэлжилсээр байх болно.

Хоёрдугаарт, арилжааны банкуудын чанаргvй зээл 17,6 хувьд хvрч, хэд хэдэн банкийг алдагдалд оруулж, банкны салбарын хямралыг гvнзгийрvvлж байна.

Гуравдугаарт, жижиг, дунд vйлдвэрлэлд олгодгоос бусад зээл зогсч, аж ахуйн нэгж байгууллагууд зээл авахаа бараг больж, арилжааны банкууд бvхэлдээ зогсонги байдалд орж, банкны салбарын хямрал ноцтой байдалд орсныг давтан өгvvлье.

Миний ойлгож байгаагаар ийм нөхцөлд арилжааны банкуудад төсвөөс болон гадаадын эх vvсвэрээр мөнгө байршуулах хэрэггvй болжээ. "Буцалтгvй тусламж" л хэрэгтэй. Vндэсний банкуудын чанаргvй зээлийн хvvг төсвөөс төлж, алдагдлыг хөнгөвчлөх арга зам байвч, Засгийн газарт мөнгө байхгvй, төсвийн алдагдлаа нөхөх гэж гадаадаас мөнгө гуйж ядаж байгаа.

Арилжааны банкууд өөрсдөө мөнгө олохыг тэдний хувь нийлvvлэгчдээс Мон-голбанк шаардах хэрэгтэй.

Арилжааны банкуудаас нөөц хадгалдаг, тэдэнд Төв банкны vнэт цаас (ТБVЦ) худалддаг, зээл олгодог Монголбанкны зохицуулалтын механизмуудыг өнөөдөр ашиглах боломжгvй боллоо. Иймд эдгээрийг зогсоож нөөц хадгалж байгаа бол буцааж өгч, алдагдалгvй банкуудаас ТБVЦ худалдсан, зээл олгосны авлагаа хvvгийн хамт авч, алдагдалтай банкуудад худалдсан ТБVЦ, олгосон зээлийн авлагаа хvvгийн хамт тvр хугацаагаар царцаах хэрэгтэй.

 

 

Өнгөрсөн оны Улсын нэгдсэн төсвийн гvйцэтгэл 300 орчим тэрбум төгрөгийн алдагдалтай хаагдсан. 2009 оны Улсын нэгдсэн төсвийн орлого 1,97 их наяд, зарлага хасах 2,3 их наяд төгрөг болж, алдагдал хасах 341,2 тэрбум төгрөг (ДНБ-ий 5,4 хувь) байхаар баталсан.

Манай төсвийн орлого нь зэс, алтны гадаад зах зээлийн vнээс шууд шалтгаалж, зарлага нь эдийн засаг, нийгмийн бодлого, бодит шаардлагаар бус, Хувьсгалт нам, Ардчилсан намын сонгуулийн амлалтаар тодорхойлогдож, орлого өсөх хэрээр vр ашиг багатай зардал нэмэгдэж, халамжлах шаардлагагvй айл өрх, хувь хvмvvсийг хавтгайруулан хамарсан буруу тогтолцоо ноёрхож тарчиг төсвөө сульдуулж байна.

Нийгмийн ач холбогдолгvй, зогсоовол зохих шинээр гэрлэгсдэд олгодог 500 мянга, төрсөн хvvхэд бvрт өгдөг 100 мянган төгрөгийг больж, халамжийн зардлаа хорогдуулахгvй байна.

Дундаас дээш орлоготой чинээлэг айлд хvvхдийн мөнгө тэдэнд өгч хэрэггvй, төсөвт дарамт болсон vр ашиггvй зардал гаргаж байна.

ДНБ-ий 40 хувьтай тэнцдэг төрийн vйлчилгээний зардалд давамгай хувь эзэлдэг яам, агентлагуудын хvнд суртлын нvсэр аппаратуудын зардлыг шийдэмгий хорогдуулахгvй байна.

2009 оны эхний хагас жилийн татварын орлогын биелэлт 50 хувь байгаа ч төсвийн хөрөнгө оруулалтын нэлээд нь биелэхгvй, олон улсын санхvvгийн байгууллага, улс орнуудаас амласан мөнгө орж ирж байгаагийн дээр зэс, алтны гадаад зах зээлийн vнэ нэмэгдэх хандлагатай нь энэ жил улсын төсөв нэг их хvндрэхгvй бололтой. Гэхдээ санхvvгийн хямрал тойрохгvй дайрна.

Төсөвт байгууллагын цалин ба бага тэтгэврийг 10-15 хувиар нэмэгдvvлж, хэрэглээг тэлэх шаардлагатай. Нэн ядуу айл өрх, хувь хvмvvст хvнсний бvтээгдэхvvн картаар хувиарлах ёстой. Энэ бvхэнд нэмэгдэл орлого шаардана.

 

 

Манай орон сууцны барилгын салбар санхvvгийн хямралд нэрвэгдэж, нэлээд компани дампуурч байгаагийн vндсэн шалтгааныг тоочих төдий өгvvлье.

-Их ашиг олохын төлөө шунаж, захиалагч, худалдан авагчдын төлбөрийн чадвараас хэд дахин өндөр vнэтэй олон мянган айлын орон сууц барьж тэр нь борлогдохгvй болж хямралд нэрвэгдэж, компаниуд дампуурах гол шалтгаан болсон.

-2007 оноос өмнө гадаад зах зээлээс ендөр vнэтэй барилгын материал импортолж орон сууц барьсан.

-Эрчим хvч, шатахуун, газрын vнэ өссөн.

-Санхvvгийн эх vvсвэр хомсодсон. Арилжааны банкууд орон сууцны барилгад нийт хасах 540 тэрбум төгрөгийн зээл олгосон. Сvvлдээ зээлээ зогсоосон.

-Орон сууц барьдаг компаниудын ихэнх нь өөрийн хөрөнгөгvй, өр зээлд баригдсан. Эдvгээ тэдний өр зээл хасах 518,4 тэрбум төгрөг байгаагаас банкны зээлийн өр хасах 214,3 тэрбум, иргэдээс авсан урьдчилгаа хасах 174,1 тэрбум, барилгын материалын vйлдвэрvvдэд төлөх өр хасах 130 тэрбум төгрөг байна.

-Энэ салбарын менежмент маш муу. Тухайлбал, олон орон сууц барьж их ашиг олохыг бодсоноос биш, худалдан авагчдын төлбөрийн чадварыг бодохгvй, захиалагчдад өндөр vнэтэй чанаргvй сууцуудаа тулган хvлээлгэж борлуулах гэсэн хаа ч байдаггvй бvдvvлэг мунхаг "менежмент"-тэй явж ирсэн.

 

 

2009 оны тавдугаар сарын 20-ны байдлаар, бvрэн бус мэдээгээр:

-35 мянга орчим айлын 450 орон сууцны барилгыг барьж дуусаагvй, ажлын дундаж гvйцэтгэл нь 65 хувь, барьж дуусгахад 526 тэрбум төгрөг хэрэгтэй.

-7820 айлын орон сууцыг иргэд захиалж, 1800 нь урьдчилгаа мөнгө төлжээ. Чухам хэчнээн хvн захиалсан сууцаа аваагvй талаар мэдээлээгvй байна. Дурдсан тоо баримтыг Монгол Улсын Засгийн газарт хvргvvлсэн сонордуулга ("Өдрийн сонин"-ы 2009 оны № 176; Г.Мягмарын ярилцлага, мөн сонины 2009 оны № 178-аас авлаа)

 

 

Монголын барилгачдын vйлдвэрчний холбоо, Монголын барилгын материал vйлдвэрлэгчдийн холбоо, Монголын барилгачдын холбоо, Монголын барилгын vндэсний ассоциаци хамтран Засгийн газарт хvргvvлсэн сонордуулгад харганы ноосоор эсгий хийхтэй ижил зvйл шаардсан байх юм. Энэ талаар санал бодлоо хэлье.

 

1. Орон сууцны дуусаагvй барилгын тодорхой хэсгийг Засгийн газар өөрийн өртгөөр нь худалдаж авах шаардлага.

Засгийн газарт мөнгө байхгvй. Төсвийн алдагдлаа нөхөх гэж олон улсын санхvvгийн байгууллага, улс орнуудаас мөнгө гуйж, ядаж байгаа. Мөнгө байгаа ч тэр дуусаагvй өндөр vнэтэй чанаргvй барилгуудыг Засгийн газар худалдаж авлаа гэхэд борлуулах боломжгvй. Харин хэдэн төгрөг олдвол төрийн албан хаагчид, ахмад дайчиддаа зориулж ам метр талбай нь 350 мянган төгрөгөөс хэтрэхгvй vнэтэй орон сууц худалдаж авах бодлбгыг Засгийн газар ба-римталж байгаа.

2.Барилгын материалын vйлдвэрvvдэд албан татварын хөнгөлөлт vзvvлэх шаардлага.

Барилгын материалын татварын хөнгөлөлтөөр дуусаагvй барилгуудыг дуусгахгvй, алдагдлыг нь нөхөхгvй, vнийг нь ч хямдруулахгvй.

3. Эрхзvйн орчныг сайжруулж, vл хөдлөх хөрөнгийн анхдагч ба хоёрдогч зах зээлийг хөгжvvлэх шаардлага.

Эрхзvйн орчныг бvрдvvллээ ч Хөрөнгийн бирж дээр өндөр vнэтэй, чанаргvй орон сууцыг худалдаж авах мөнгөтэй хvн манайд байхгvй.

4.Нийгмийн даатгалын санг ипотекийн зээлээр баталгаажуулсан бондын хөрөнгө оруулагч эрх зvйн орчинг бvрдvvлэх шаардлага.

Нийгмийн даатгалын санг төсөв идчихсэн. Бонд гаргалаа ч худалдаж авах этгээд байхгvй.

5.Дуусаагvй орон сууцны барилгад олгосон банкны зээлийн төлөлтийг тvр хойшлуулах, хvvг нь царцаах, шаардлага.

Байж болохгvй зvйл. Барилгын салбарын алдагдлыг банкинд vvрvvлэх санаархал.

Хэрэв орон сууц, барилгын компаниуд Засгийн газартай гэрээ хийсэн бол учирсан хохирлыг төлvvлэх шаардлага тавьж болох юм. Харин өөрсдийн мунхаг менежментийн алдаанаас болсон хохирлыг Засгийн газ-раар төлvvлэх шаардлага нь хуулинд ч, бизнесийн зарчимдч нийцэхгvй.

 

 

Нэгдvгээрт, орон сууц захиалж, урьдчилгаа төлөөд байраа аваагvй хvмvvсийг хохиролгvй болгоё.

Хоёрдугаарт, Засгийн газар 80-90 хувь нь баригдсан орон сууцны барилгаас ам метр талбай нь 350 мянган төгрөгөөс хэтрэхгvй vнээр төрийн албан хаагчид болон ахмад дайчдад зориулан байр худалдаж авах хэрэгтэй.

Гуравдугаарт, Засгийн газар дурдсан холбоод ба барилгын компаниудтай хамтарч дуусаагvй олон арван орон сууцыг балгас болгочихгvй арга замыг хайх хэрэгтэй.

 

Монгол Улсын гавъяат эдийн засагч, доктор, профессор Г.ПVРЭВБААТАР