Цементийн стандарт, хэрэглээ

Портланд цементийн үйлдвэрлэл туршилтанд шаардах манай улсын үндэсний стандарт MNS 974-998, MNS 976-99 байдаг. Энэ стандартыг боловсруулсан эрдэм шинжилгээний ажилтан Д.Сүнжидмаа гарлан боловсруулахдаа дэлхий нийтийн дэвшилт стандартууд, амьдралд харагдсан практикт түшиглэсэн нь дотроо зөрчилгүй болсон юм.
Цементийн үйлдвэрт стандартын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн тулд орж байгаа түлш, түүхий эдээ хүлээн авах, үйлдвэрлэлд боловсруулахаас бүтээгдэхүүн болгож хэрэглэгчид илгээх бүх үе шатанд лабораторийн мэдээлэлд түшиглэн үйлдвэрлэлээ хөтлөн явуулдаг. Хэрэглэгчид ч хүлээн авч байгаа материалаа хэрэглэхийн тулд ядаж оролтын хяналт тавих ёстой. Энэ талаар цементийн стандартад заасныг мөрдөх ёстой. Яагаад энэ талаар онцлож байна гэвэл манайхаас бусад орны барилгын байгууллагууд өөртөө барилгын лабораторитой байдаг ажээ. Тухайлбал, манай оронд ажиллаж байсан хуучны ЗХУ-ын барилгын трестүүд өөртөө “Стройлаборатори” гэж нэрлэх авсаархан боловч бүх материалаа яаж зохицуулж хэрэглэхээ судалдаг лабораторитой байсан. ЗХУ-аас манайд барьж өгсөн ДСК-нууд болон үйлдвэрийн баазууд мөн адил байсан.
“Чингис хаан” зочид буудлыг барьсан Югославын барилгачид ч гэсэн лабораторитой байжээ. Барилгын материал, тухайлбал, цементийн стандартын үзүүлэлтүүд тодорхой хязгаарт хэлбэлздэг. Стройлабораторид материалд туршилт хийснээр энэ хязгаарыг аль түвшинд байгааг тодорхойлж зохицуулах ёстой. Стандартчилаагүй боловч хэрэглээнд онцгой чухал үзүүлэлт бас байдаг. Барилгачид бетоныг цутгаснаас хойш хурдан бэхжин хатууруулах сонирхолтой байдаг. Бетон хурдан удаан хатах нь цементийн чулуунцарын эрдэс бүрэлдэхүүнээс хамаарна. Эрдэс бүрэлдэхүүнийг стандартчилдаггүй. Гэтэл барилгачид цутгасан бетон жаахан удаан хатуурч бэхэжвэл нураачихаад цемент үйлдвэрлэгчдийг буруутгадаг. Зүй нь барилгачид лабораторитой бол цементийн бэхжих хугацаа, уураар шарсан бат бэхийг шарж үзээд уг бетондоо гадаргууг идэвхижүүлэгч нэмэлт хэрэглэвэл бэрхшээл гарахааргүйгээр шийдвэрлэж болно.
Барилгын материалын марк, бат бөх хоёр өөр үзүүлэлт боловч олон хүн бат бөхийг марк гэж ярьдаг. Жишээ нь, 403 маркийн цемент, 153 маркийн тоосго гэх мэт. Ингэж хольж ойлгосноосоо болоод цементийн тодорхой нөхцөлд тодорхойлсон бат бөхийг марк гэж ойлгоод барилгаа нурааж байсан тохиолдол байсан. 2004 оны зун “Пума” ХХК-ийн барилгачид цементийг ЦНИИПС-2 аргаар уураар шарж тодорхойлсон бат бөх 180, 250 465 кг/см2 гарсан дүгнэлтийг харж марк багатай цементээр барьжээ гэж үзээд барилгаа нурааж, 18 тн цемент хэрэглэснээс гарсан хохирол гэж 42 сая төгрөг цементийн үйлдвэрээс нэхэмжилжээ. Тэд цутгасан бетонд ультра авиа нэвтрүүлж нягтралыг шалгах багаж ашиглан бетоны бат бөхийг цутгаснаас зургаан хоногийн дараа тодорхойлж цементийн марк хүрэхгүй байна гэж дүгнэдэг байна. Бетоны бат бөхөөр цементийг дүгнэдэг ямар ч стандарт техникийн нөхцөл аргачлал байдаггүй.
Цементийн маркийг MNS 976-99-д зааснаар элс цемент 3:1 харьцаагаар зуурч ердийн нөхцөлд 28 хоног бэхжүүлсэн үлгэрийн шахалтын бат бөхийн хязгаараар тогтоодог билээ. Гэтэл цементийн чанар бетоны бүх компонентуудын чанар, бетон цутгасан технологи, бэхжилт явагдах орчин ер нь барилга дээрхи бүх хариуцлагыг даахаар бат бэхтэй байх шаардлагатай болж байна. Эцэст нь бид цементийн уутанд 50+-1 кг-аар уутлах стандартын заалтыг хэрэгжүүлэх ёстой. Эс тэгвэл барилга биш, балгас барих үүтгэл болно.