Нэг үе 1990-ээд оны үед барилгын ганц ширхэг тоосго байтугай зүсэм талхныхаа буланг дийлэхгүй "Яая даа?" гэх нь холгүй байсан. Тэгвэл сүүлийн таван жилд гишгэх газаргүй шахам болтлоо барилга барьж, толгойтой бүхэн газартай болохыг хүсч, чадалтай бүхэн "Хаус"-тай болцгоолоо.

Засгийн газрууд ч их барилгын бүтээн босголтын нүсэр хөтөлбөрүүд гаргаж, түрүүчээс нь ажил хэрэг болгож, нааштай алхмууд хийсээр байгааг бас үгүйсгэж болохгүй. Үндэсний үйлдвэрлэлийн гол хөдөлгөгч хүч барилга болж, үндэсний саятан, тэрбумтны гол хөрөнгө нь барилга , зах зээлийн үеийн нэмүү өртгийн "Капитал" ч барилга болсоор байна.

Ийнхүү их барилга "Үсрэнгүй хөгжил" рүү биднийг дуудаж байна. Засгийн газар "40 мянган айлын орон сууц" хэмээдэг байсан бол "100 мянган айлын орон сууц" гэж хээв нэг ярих болов. Энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлчихвэл Монгол Улс ганц ч болтугай юмаараа айлтгүй, иргэдийн маань ихэнх "Орох орон, оочих аягатай" болцгоох нь дамжиггүй. Хэрэв энэ бүхэн бүтэлгүйтвэл Монгол Улс "Модоо барих" нь ч холгүй. Ийм л дэнсэн дээр их барилга өнөөдөр "Их зогсолт хийх үү ?", эсхүл "Их босголт хийх үү?" гэдэг дээр ирээд байна.

Ардын хувьсгал ялж, Улаанбаатар нийслэлийг анх тунхаглан байх үед монголчуудын 10 хувь нь байшин, орон сууцанд, 90 хувь нь гэрт амьдарч байв. Түүнээс хойш энэ харьцаа 50:50 хувьд нэлээд ойртож ирсэн гэхэд болно. Гэвч сүүлийн 10 гаруй жилийн их нүүдлийн харгайгаар Улаанбаатарт оршин суугчдын тоо эрс нэмэгдэж, эргээд гэр хороолол ихсэж, барилгын хурдац багасах юм уу зогсоход хүрвэл 70 гаруй жилийн өмнөх шигээ болж, мөнөөх 10 хувь нь сууцанд, 90 хувь нь гэрт амьдарсан хэвээр үлдэх нь. Одоогийн прогнозоор 2010 он гэхэд яг ийм байдалд хүрнэ гэдгийг ЗТБХБЯ-ны мэргэжилтнүүд нотолж байна лээ. Ингэх юм бол манай улс их барилгажилтаар 100 жил ухарна гэсэн үг. Дэлхийн соёл иргэншлээс ч 100 жилээр ухарна гээд бод. Аймаар байгаа биз. 2010 он гэдэг хоёрхон алхмын цаана байгаа шүү гээд бодохоор юун инээх манатай.

Гэтэл дэлхийн эдийн засаг, санхүүгийн хямралын шуурганаар манай улсын урдаа барьж, нүүрээ тахалж байсан их барилга зогсолтод орлоо. Барьж эхлээд дуусгаж амжаагүй 170 гаруй барилга сул зогсож, ажилчид нь ажилгүй сууцгааж эхлэв. Эдгээр барилгыг барихад иргэдийн авсан зээл 193 тэрбумд хүрч, банкны зээл 168 тэрбум, төлөвлөгдөөгүй үлдсэн зээл 130 тэрбум гэхчлэн бүгдээрээ "Зээлийн гацаан"-нд орчихжээ.

Одоо манай улсад 200 гаруй барилгын компани идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж буй. Тэдгээрт чамгүй ажлын байр үүсч, улсын ачааг хөнгөлөлцөж байгаа. Уг нь 1980-аад онд барилгын салбарт 60 гаруй мянган барилгын мэргэжилтэй ажилчид бэлтгэгдсэн байв. Эдүгээ 52 гаруй мянган барилгын мэргэжилтэй ажилчин байдаг гэдэг ч, барилга дээр тэр хэрийн хүн ажилладаггүй. Харин ч эсрэгээрээ мэргэжилгүй хүнээр барилгын тоосго өрүүлэх нь энүүхэнд болж, барилгын ажлын хямд ажиллах хүчин нь мэргэжилгүй хүмүүсээс гадна хятад "Цагаачид" зонхилов.

Дутуу барилгууд хөрөнгө мөнгө хүлээн зогсохын сацуу хилийн чанадаас ирэх хятад "цагаачид"-аа хүлээн сууж байна. 4-8 сард гол ажлаа нугалдаг барилгын компаниуд ийнхүү их зогсолтын хямралд нэрвэгдээд байгаа нь гачлантай. Энэ их зогсолтоос болоод нэг барилгын ард сар бүр 40 тэрбумын алдагдалд орж байгааг ч юу гэхэв. 170 гаруй барилгын дутууг гүйцээхэд наад зах нь 200 тэрбум төгрөг хэрэгтэй байгаа аж. Засгийн газраас барилгын компаниудыг гацаанаас гаргахын тулд    300 тэрбум төгрөгөөр туслахын амласан боловч сүүлийн үед бүтэлтэй үг дуулдахаа болилоо. Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сан, донор орнууд зээл тусламж өгөхдөө дутуу барилгад бол сохор зоос хаяхгүй нь мэдээж болсон тул ийнхүү гацаан дээрээ гацаа үүсгээд сууж байна. Дутуу барилгыг гүйцээх зээл авна гэхэд дотоодын арилжааны банкууд ч итгэхгүй байгаа нь нууц биш. Барилгуудыг барьж дуусгалаа гэхэд эзэмших иргэд тэр бүр олдохгүй. Иргэдийн байр, орон сууц худалдан авах баталгаа, барьцаанд тавих хөрөнгө болон гар дээр нь бэлэн мөнгө алга. Ялангуяа Америкад эхэлсэн хямрал яг л энэ орон сууцны зээлээс үүдэлтэйг хэлэх үү? Дэлхий нийтээрээ барилгын зээлээс айдаг боллоо шүү дээ.

Их барилгыг их зогсолтоос гаргахын тулд банкны зээлийг бүрмөсөн зогсоож бас болохгүй. Тэгвэл арилжааны банкууд дампуурна. Их барилгын зээлээр л арилжааны банкууд ч амь зууж байсныг нуултгүй. Тиймээс барилга, банк хоёр мөнгөний эх үүсвэрээ олохын тулд хамтарч ажиллан, иргэдийг татах бодлого барих нь зүйтэй. Иргэдийнхээ орон сууцтай болох гэсэн сонирхол, хэрэгцээг түшиглэн мөнгө босгох аргаа олох нь чухал. Заавал Засгийн газрын гар, царайг харах хэрэггүй. Иргэдийнхээ гар, царайг харвал илүү өгөөжтэй байх болов уу? Гэхдээ иргэд маань бэлэн мөнгөний хомсдолд орж, банкинд итгэх итгэлээ алдаж эхэлсэн болохоор бас л хэцүү. Сүүлийн үед Монголбанкны валютын хатуу бодлого ч нааштай байх уу, цааштай байх уу гэдэг нь эргэлзээтэй байна. Банкууд зээлээ зогсоосон нь ч барилгын ажилд шууд нөлөөлж байгааг хэлэх үү?