Дэлхийн санхүү, эдийн засгийн хүндрэл манай улсын барилгын салбарт хүндээр тусч байгаа. Бараг л амтай бүр нь хямрал гэж ярьж байгаа ч барилгын салбарыг нөмөрсөн шигээ бусдыг тагт нь тулгачихаагүй. Хаалгаа барихад тулаад байгаа барилгынхан ганцхан жилийн өмнө ямар байсныг эргээд харъя. Орон сууцны үнээ тэнгэрт хадтал өсгөж, иргэдийн байртай болох хүслийг хэдэн жилийн мөрөөдөл болгож байсан. Тэгээд ч зогсохгүй бэлэн мөнгөтэй нэг нь авна биз гэж үл тоомсорлон, дээгүүр сэвж явсан. Орон сууцны нэг метр талбайгаа бараг л мянган доллар болгож, халаасанд байтугай хэрийн хүний хадгаламжинд байхгүй их мөнгө амандаа багтааж байв. Барилгын томоохон компаниудын хэдхэн боссын амаар Монголын барилгын салбарын ханш тогтоогдож байсан гэхэд хилсдэхгүй. Амынхаа зоргоор зохиомол үнэ үүсгэж, байртай болох хүсэлтэй иргэдийг сэтгэлээр унагааж байсан цаг саяхансан. Харин дэлхийд санхүүгийн хямрал гэж яригдангууд барилгынхан “ханиалгаж” эхэлсэн. Яг л “Орост найтаахад Монголд ханиана” гэдэг шиг. Өнөөдөр нийслэлд 280 гаруй барилга дуусаагүй зогсонги байдалд орчихжээ. Барилга ч гэж дээ, хундаам тавьж, араам угсарсан араг яс шиг зүйлс. Нийслэлийн хамгийн их төвлөрөлтэй Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүрэгт л гэхэд 80 гаруй барилга дутуу зогсчихож. Байшин барилга нь багталцахгүй, бараг л гишгэх газаргүй энэ дүүргүүдэд ийм байхад бусад дүүрэгтэй ярих ч зүйлгүй байх. Хан-Уул дүүргийн Нисэх, Яармаг, Зайсан, Туул орчим гээд дутуу барилгын үүр болсон газар хотын хаа сайгүй бий. Ингэж ажил нь зогссон барилгуудыг эргэлтэд оруулбал 200 тэрбум төгрөг бэлхэн гараад ирнэ гэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл 200 тэрбум төгрөг үхмэл хөрөнгө болон хотын хаа нэг газар зэврэн хэвтэж байна. Мэдээж удаан хугацаагаар ийм байдалтай байвал араам төмрөөс эхлээд зэвэрч, элэгдэх зүйл ч мундахгүй их бий. Энэ нь муу нэр, луу данстай барилгын чанарт сөргөөр нөлөөлж, бүр ч их хэл амыг дагуулах болно. Энэ нь зөвхөн хэвэнд оруулж овоолсон шаврын ажил зогсоогүй. Цаана нь барилгын салбарт ажиллаж байгаа 40 гаруй мянган хүний аж амьдрал яригдана. Нэг хүний ард дундажаар гурван хүн байгаа гээд бодохоор 120 мянган хүний идэх хоол, өмсөх хувцсанд хязгаарлалт тогтоогдоно гэсэн үг.

Зарим нэг нь хоосон хоноход ч хүрч байгаа юм билүү? Харин энэ салбарын гол хөдөлгөгч хүч болдог мөнгө хаана гацаанд орчихоо вэ? Мөнгө гэгч эрх мэдэлтэн бүрмөсөн алга болчихоогүй нь мэдээж. Хамгийн гол нь мөнгөний эргэлтгүй болчихсон. Өөрөөр хэлбэл баригдсан барилгыг худалдан авч дахин барилга бариулах мөнгөний эргэлт зогсчихсон байгаа нь энэ салбарын бараан төрхийн гол шалтгаан. Мөн тэднийг гол хөдөлгөгчийн эх үүсвэр банк, санхүүгийн байгууллагууд нүүрээ буруулсан нь ихээхэн нөлөө үзүүлсэн хэрэг. Банкууд барилгын салбарт зээл олгохгүй байгаа нь тэднийг ажлаа зогсоож, сул зогсоход хүргэжээ. Арван жилийн хугацаатайгаар иргэдэд олгодог байсан зээлийг өгөхөө больсон нь барилгынхныг хэрэглэгчгүй болгосон хэрэг. Энэ бүхэн нь барилгын салбарынханд томоохон сануулга болсон. Чанартай, чанаргүй барилга барьчихаад түүнийгээ амныхаа зоргоор үнэлдэг цаг өнгөрснийг тэдэнд мэдрүүлсэн. Хамгийн гол нь тохирсон үнээр борлуулалт хийсэн цагт зах зээлд тэсч үлддэгийг мэдрүүлсэн цаг хугацаа хэдий хүртэл үргэлжлэхийг хэн ч таашгүй. Нэг хэсэг манай улсын хамгийн ирээдүйтэй салбар гэгдэж, баяжихын эх үүсвэр болж байсан барилгын салбарынхан ийн уналтад байна. Нэг хэсэг нь дутуу барилгуудынхаа барааг харсаар дампуурлын ирмэгт хүрч байхад нөгөө хэсэг нь аль нэг газраас санхүүжилт ирэхийг хүлээж горьдлого бааз болон суусаар. Харин яавал барилгын салбарыг аврах талаар албаны хүний үгийг сонслоо. 

Барилгынхан мөнгөний гачигдалд ороод байна 

Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн үндэсний төвийн дэд дарга Б.Пүрэвдорж: 

-Монголын барилгын салбар гацаанд орчихоод байна гэж яригдах болсон. Энэ талаар тайлбар өгөхгүй юу? 

-Энэ үнэн. Бид Улаанбаатар хот, аймгуудын барилгын салбарын талаар судалгаа явуулж, баригдаж дуусаагүй маш олон барилга байгааг тогтоосон. Барилгын салбар ийм байдалд хүрсний хамгийн том шалтгаан нь санхүүжилт зогссонтой холбоотой. Одоо баригдчихаад авах эзнээ хүлээж байгаа маш олон барилга бий. Иргэд, барилгын компаниудад зээл олгохгүй байгаа нь энэ салбарт томоохон цохилт болсон. Орон сууц худалдан авах хүн байхгүй байгаа болохоор эргэлтгүй болоод барилгын ажил зогсчихоод байна.  

-Засгийн газраас зээл олгох талаар яригдаж байгаа гэсэн үү? 

-Зам тээвэр, барилга хот байгуулалтын сайд Х.Баттулгын санаачилгаар авто болон төмөр зам, барилга зэрэг дэд бүтцийн салбарт хөрөнгө гаргаж, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх замаар хямралаас гаргах талаар яригдаж, төлөвлөгөөнд ч орсон байгаа. Гэвч бодит амьдрал дээр энэ асуудал орхигдсон хэвээр, мөнгө төгрөггүй байсаар л байна.  

-Тэгвэл барилгын салбарыг аврах ямар арга байна вэ? 

-Хамгийн эхний арга бол санхүүжилт. Банк, санхүүгийн байгууллагуудад дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй байна. Дараа нь энэ салбарыг аврах нэг гарц бол Ипотекийн хууль. Үл хөдлөх хөрөнгө барьцаалж орон сууцны зээл олгодог энэ хуулийг ойрын хугацаанд батлах шаардлагатай байна. Хэрэв энэ хуулийг баталчихвал барилгын салбар эргэлтэд ороход ихээхэн эерэг нөлөө үзүүлнэ. Барилгын салбарт санхүүжилт өгч, дэмжлэг үзүүлнэ гэдэг нэг талаар ажлын байрыг бий болгож байгаа хэрэг. Одоо маш олон хүн ажилгүй болчихоод байна. Цаана нь тэдний гэр бүл гэж өчнөөн олон хүн хоолноосоо салаад байна шүү дээ. Ер нь барилгын салбарын хууль, эрхзүйн орчныг сайжруулах шаардлага зайлшгүй гарч байгаа. Өнөөдөр барилгынхан ашиг харахаа больсон. Зөвхөн өртгөө нөхөөд л байраа зарж чадаж байвал их юм болсон. Зарим нь бүр дампуурчихаад байна шүү дээ. 

-Нэгэнт салбар нь хүнд байдалд орсон байгаа болохоор 40, 100 мянган айлын орон сууцны ажил ч зогсчихсон гэсэн үг биз дээ? 

-Тийм биш л дээ. 40 мянган айлын орон сууцны 35 мянга орчим нь баригдчихсан гэж ярьдаг. Энэ хөтөлбөр чинь 2010 он хүртэл үргэлжлэх ёстой. Одоо зогсолтод орчихоод байгаа барилгууд дунд энэ хөтөлбөрийн орон сууц байгаа. Тиймээс барилгын салбар хэвийн байдалд орвол нэг жилийн дотор 5000 орон сууцыг барих боломж бүрэн бий. Цаашлаад 100 мянган айлын орон сууц хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлнэ. Зам тээвэр, барилга хот байгуулалтын яам дээр төсөл хөтөлбөр нь боловсруулагдаад дуусч байгаа. Бид 40 мянган айлын орон сууцыг барьж чадсан болохоор 100 мянгыг барихад хүн хүч, техник технологийн хувьд бүрэн бололцоотой гэж үзэж байгаа.  

-Барилгын салбар уналтад орж, энэ хэрээр үнэ буурч байгаа гэж яригддаг. Хэдэн хувиар буураад байна вэ? 

-Нэг хэсэг барилга нэлээд үнэд орсон. Энэ нь олон зүйлтэй холбоотой. Материалын үнэ нэмэгдсэн нь үүний нэг шалтгаан болж байсан. Гаднаас импортоор барилгын материалаа авдаг болохоор төмөр зам ачааллаа дийлэхгүй, Замын-Үүдэд маш их бөөгнөрөл үүссэн. Ингэж байхад тээвэрлэлт, агуулах гээд бүх зүйлийн үнэ нэмэгдснийг дагаж материалын үнэ ч өссөн. Энэ үед орон сууцны үнэ дор хаяж л 20-40 хувиар нэмэгдсэн. Бас бодит бус үнийн хөөрөгдөл ч ажиглагдаж байсан. Харин одоо тэр үеийг бодвол орон сууцны үнэ буурсан. Гэхдээ нэг их биш. “Орчлон констракшн” гэхэд нэг метр квадрат талбайг 650 доллар гэж байгаа. Өмнө нь 750-800 доллар байсан. Учир нь тэр үед доллар өнөөдрийг шиг өндөр ханштай байгаагүй. Тэгэхээр бараг л ялгаагүй гэсэн үг.    

Ийнхүү барилгынхан мөнгөгүйгээсээ болоод нам гүмхэн байна. Энэ л үед бүтээн байгуулалт ид өрнөж, энд тэндгүй газар ухан, тоосго өрж, блок цутгаад л. Барилгынхан ид бужигналдаж, мөнгө олох ажилдаа буцалтгүй гардагсан. Харин одоо бол хөөрхий тэд хаанаас мөнгө олох аргаа олж ядан сууна. Хямралын хар салхинд нэрвүүлсэн тэднийг аврах гарц нь хаана яваа юм бол доо.