Төр амаараа бодит эдийн засгаа дэмжиж, ачир дээрээ боймлож байна. Ирэх онд эдийн засаг, нийгмийг хөгжvvлэх vндсэн чиглэл, төсвийн болон төрөөс мөнгөний талаар баримтлах бодлого зэрэг хөгжлийн чухал баримт бичгийг УИХ-аар хэлэлцэж эхэллээ.

 

Эдийн засгийн байнгын хорооны саяхны хуралдаан дээр Д.Ганхуяг гишvvн "Арилжааны банкуудын зээлийн жилийн хvvг 12 хувиас хэтрvvлэхгvй байх боломжтой" гэсэн санал гаргаж, гишvvдийн олонх дэмжсэн юм. Харин энэ зуур Монголбанкны ерөнхийлөгч Л.Пvрэвдорж сөрөг байр суурь илэрхийлсэн. Өөрөөр хэлбэл, төв банкны бодлогын өндөр хvv, тvvнээс нь хамаарсан арилжааны банкуудын хязгааргvй хvvг жилийн 12 хувьд барих боломжтой гэж УИХ-ын гишvvн Д.Ганхуяг vзэж, тэр санал нь байнгын хорооноос дэмжлэг авсан ч тэрбээр саналаа татсан сураг дуулдав. Энэ талаар тvvнтэй ярилцлаа.

 

 

-Би ЭЗБХ-ны хурал дээр "Мөнгөний нийлvvлэлтийг нэмэгдvvлэх, Монголбанкны бодлогын хvvг бууруулах байдлаар арилжааны банкнаас иргэд, аж ахуйн нэгжид олгож байгаа зээлийн хvvг сарын нэг хувьд хvргэх зорилтыг тавьж хэрэгжvvлэх" гэсэн санал хураалгаад олонхийн дэмжлэг авсан. Энэ саналын мөнгөний нийлvvлэлтийг нэмэгдvvлэх гэсний утга нь төгрөгийг их хэмжээгээр хэвлэж зах зээл рvv зутгах гэсэн утга, агуулга байхгvй ээ. Монголын арилжааны банкнуудын санхvvгийн нийт vvсвэр нь 2.6 их наяд төгрөг байгаа гэсэн. Vvний 70 орчим хувь нь буюу 1.8 орчим их наяд төгрөг нь дунджаар 10 орчим хувийн хvvтэй иргэдийн хадгаламж юм.

 

Иргэдийн хадгаламжинд төр баталгаа гаргасан. Vлдсэн нь аж ахуйн нэгжvvдийн харилцахад байгаа мөнгө гэсэн. Дээр нь Монголбанкны бодлогын хvv 11 хувьтай. Засгийн газар арилжааны банкуудыг дэмжихдээ яг энэ бодлогын хvvтэй ойролцоо хvvтэйгээр санхvvжилт хийж байна. Мөн манай арилжааны банкнуудын өөрийн хөрөнгийн хэмжээ бага, олон жижигхэн банктай тул зардал өндөртэй байна. Ийм нөхцөлд арилжааны банкууд доод тал нь жил ийн 20 орчим хувийн хvvтэй зээл олгохоос өөр аргагvй байдалд орчхоод байгаа бололтой.

 

Тэгвэл хямралын энэ vед бодит эдийн засгийг идэвхжvvлэх нь төрийн vндсэн vvрэг.Энэ vvднээс бусад орны төв банкууд аль болох бодлогын хvvгээ бууруулж, Засгийн газар нь арилжааны банкнуудынхаа чанаргvй зээлийг багасгах зорилгоор багаар vнэлж худалдаж авах ёстой. Мөн арилжааны банкууддаа маш хямд vvсвэртэй санхvvжилт буюу зузаатгал хийж энэ хэмжээгээр тvр хугацаанд хувь эзэмшиж, хяналт тавих зэрэг арга хэмжээнvvдийг авч байна. Эндээс дээрх зорилтыг Засгийн газар, Монголбанк хамтарч хэрэгжvvлэх боломжтой байгаа биз. Гэхдээ одоохондоо Засгийн газарт тийм хөрөнгө байхгvй ээ. Тэр ч байтугай төсвийн нийт зарлагынхаа 20 гаруй хувийг зээлээр бvрдvvлээд явж байна. Ийм хөрөнгийг Засгийн газарт Оюутолгойн зээлээр бус өөр аргаар босгох боломж байсан. Стратегийн ордод бvртгэгдсэн 15 ордын Оюутолгойгоос бусад нь улсын төсвийн хөрөнгөөр эрсдэл, хайгуул хийгдсэн. Тухайлбал, Тавантолгойн ордын коксжих нvvрсний нөөцийг хоёр тэрбум.тн гэж vзвэл газар доор байхад нь хоёр ам.доллараар vнэлж, урьдчилгаа авахад л дөрвөн тэрбум ам.доллар босгох боломжтой. Ийм концесс хэлбэрийн аргаар нvvрсийг олборлож байгаа хэд хэдэн орон бий. Өөрөөр хэлбэл, нэг жил зөвхөн Оюутолгойн гэрээг ярьсаар байгаад таарлаа. Уг нь техник эдийн засгийн vндэслэл, гэрээний төслийг нь хөрөнгө оруулагчид бэлдээд өгсөн. За энэ ч яах вэ.

 

 

-Сvvлдээ хууль зөрчиж vлдсэн стратегийн ордуудаа тасдаж компаниудад өгөөд, дээр нь цэвэр стратегийн агуулгатай төмөр замынхаа лицензийг компанид олгочихсон. Тэгснээ гадны компаниудад тендерээр өгч бариулаад, дараа нь өртөг ихээр нэмэгдсэн энэ төмөр замыг буцааж улсад худалдаж авна гэсэн луйврын чанартай бантан яваад байх шиг... Гэхдээ энэ компаниудад буруу байхгvй л дээ. Яагаад гэвэл ард тvмэн парламентын олонхийг сонгочхоод байхад сонголтыг нь хvндэтгэхгvй, цөөнхөө өвөртлөөд хамссан Засгийн газар байгуулчихсан. Тиймээс Засгийн газар нь УИХ-ынхаа дээр гарч, энэ тохиолдолд гишvvд мянга яриад хэрэг алга. Тэгээд дараагийн сонгуулиар олонх юу ярьж, сонгогч дээрээ очих бол. Хамгийн тааруу төр гэж ямар төрийг хэлэх вэ гэвэл цөөнхийн хяналтгvй төр гэдэг.

 

Орчин vед тунгалаг төрийг (vйл ажиллагаа нь ил тод) л сайн засаглал гэсээр тэр нь нотлогдсоор байна. Энэ ч бvvр манайд дордчихлоо. Нөгөө хяналтгvй төрд эрх баригчид зоолдог гэдэг ухаантны vг ортой ч юм шиг. Оновчтой бодлогын шийдвэрийн төлөө олонх, цөөнх бодол өрсөлдvvлнэ гэдэг ардчил-сан парламентын vндсэн зарчим нvдний гэм болсон. Ер нь УИХ-ын гишvvд олонх, цөөнхийн гишvvнээсээ vл хамаарч өргөсөн тангаргаа байнга боддог юм шvv дээ. Сvvлийн vед энэ хяналтгvй төрийн алдааг засах гэж дахиад ямар хугацаа алдах бол гэдэгт санаа зовж байна. Тvvнчлэн арилжааны банкны зээлийн хvvг сарын нэг хувь буюу жилийн 12 хувь болгох зорилт гэдэг бол тийм шинэ зvйл биш. 2007 оны vед Монголбанкны бодлогын хvv 42 хувь хvрэхгvй vе ч байсан. Тухайн vед арилжааны банкны төгрөгийн зээлийн дундаж хvv 18 орчим, валютын зээлийн дундаж хvv 12 орчим, урт хугацааны хөнгөлөлттэй зээлийн хvv нэг оронтой тоонд орчихсон байсан. Тэгвэл хямрал эхэлсэн 2008 онд төв банк бодлогын хvvгээ дөрөв орчим хувиас хэд хэдэн удаа огцом өсгөж 14 хувьд хvргэснээр өнөөгийн байдлаар төгрөгийн ойролцоогоор зээлийн хvv 22, валютынх 18 хувь болчихсон байна. Тэгэхээр хямралаас гарахын тулд хямралын өмнө хvрсэн арилжааны банкны зээлийн хvvгийн дунджийг зорилт болгож тавих нь зvйтэй л байх. Тэгэхээр зээлийн хvvг бууруулахгvй нь хямралаас гарахгvй гэсэнтэй агаар нэг сонсогдож байгаа биз.

 

 

-Нэгдсэн чуулган дээр саналаа татсан. Гол нь УИХ-ын олонхийн гишvvд эсрэг байгаа нь мэдрэгдсэн. Ийм захиргаадалтын чанартай хатуу зорилтыг Монгол банкинд тулгаж болохгvй гэж ярьсан. Хэрэв уначих юм бол дараагийн хэлэлцvvлгээр байнгын хорооны гишvvдийн 23 саналаар босгох шаардлагатай болдог. Тиймээс ЭЗБХ-ны гишvvдтэйгээ зөвлөлдөж байгаад саналын томьёололоо арай жаахан аядуухан оновчтой болгож өөрчилж санал хураалгана гэж бодож байна. Хэрхэхийг гишvvдийн олонх мэднэ. Лобби энэ тэр юу ч мэдэгдээгvй ээ.

 

 

-Хадгаламжийн хvvгийн тухайд, төрөөс баталгаа гаргаж байгаа учраас хязгаарлалтын чанартай зохицуулалт хийх боломж бий л дээ. Хэрхэхийг Монгол банк мэднэ. Ийм туршлага ч байгаа. Банкууд нэгдэж томорвол зардал нь багасна. Гэхдээ энэ салбарт бvтцийн өөрчлөлт хийх болон шударга өрсөлдөөнийг дэмжих бодлогын тэнцвэрийг хадгалах нь зvйтэй байх.

 

 

-УИХ олонхоороо шийдвэрлэдэг. Тиймээс энэ асуудлаар УИХ-аас гарах шийдвэр л хариу өгөх байх. Миний хувьд бодит vvссэн нөхцөл байдлаас ганц хоёр жишээ хэлмээр байна. Өнөөдөр vйлдвэрлэл, худалдааны салбарын ямар ч бизнесийн зардалд арилжааны банкны зээлийн 20 гаруй хувийн хvv өртөг болон шууд нэмэгдэж байна. Гэтэл хөгжилтэй, хөгжиж байгаа орон тусмаа л банкны арилжааны зээлийн хvv нэг оронтой тоонд багтаж, хөнгөлөлттэй зээл бол бараг хvvгvй гэж хэлэхэд хилсдэхгvй. Энэ орнуудын төв банкны бодлогын хvv дунджаар 0.5-5.0-ийн хооронд байгаа.

 

Гэтэл хойд хөршид ийм байна гээд суугаад байж болохгvй байх. Хойд хөршийн иргэдийн олонх нь манайхантай адилхан амьдарч байна. Заавал хойноос нь дагадаг vе өнгөрсөн. Ингэхээр төв банкны зээлийн бодлого тухайн орны иргэдийн амьжиргааны тvвшин, эдийн засгийн идэвхжилт, өрсөлдөх чадвартай шууд холбоотой. Тухайлбал, орон сууцнууд борлогдохгvй байгаа шалтгаан нь өндөр хvvтэй зээл, барилга барихад шаардагддаг олон зөвшөөрлийн хvнд суртлын зардал зэргээс барилга өндөр өртөгтэй баригдаж байна. Дээр нь ийм өндөр vнэтэй орон сууцыг авах орлоготой өрхvvд багассан. Хуульд төрийн хамгаалалтад байх малчдын мал банкных болсон. Монгол банк нь 11-14 хувийн хvvтэй vнэт цаасаа арилжааны банкуудад борлуулж, гадаад валютын нөөцөө нэмэгдvvлдэг. Засгийн газар нь арилжааны банкуудаа дэмжихдээ татвар төлөгч дээр буух зээлийн хvvгийн ачааллыг улам нэмэгдvvлэх шийд гаргасаар ирсэн. Экспортын бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэл хөгжөөгvй учир манай жижиг зах зээлийн бvх салбарт аж ахуйн нэгжvvдийн өрсөлдөөн ихэсч орлого, ашиг нь багассан. Энэ байдлаас шалтгаалаад өндөр зээлийн хvvгээ төлж чадахаа байж, чанаргvй зээл нь нэмэгдэж байгаа юм болов уу. Эцэстээ энэ нь зээлдvvлэгч банкуудаа татаж унагаахад хvрч магадгvй юм. Эндээс л төр засаг амаараа бодит эдийн засгаа дэмжиж, ачир дээрээ боймолж байна гэж хэлж болох юм.

 

 

-Аль аль нь байсан. Инфляци гол нь төсөв, мөнгөний бодлого, гол нэрийн барааны эрэлт нийлvvлэлтийн зохистой байдал, тэр vнээс хамаардаг. Төсвийн урсгал болон хөрөнгө оруулалтын зардал огцом нэмэгдэж байсан нь vнэн. Мөнгөний бодлогын тухайд, монгол маягийн инфляцийг онилох загварыг хэрэглэж ирсэн. Энэ нь хэр оновчтой байсныг хэлэхэд хэцvv. Ойролцоогоор хэлбэл инфляцийн өсөлтийг дагуулаад бодлогын хvvгээ өсгөж, мөнгөний нийлvvлэлтээ хязгаарласан. Vр дvн нь америк долларын ханш бусад орны валютын ханштай харьцуулахад, буурч байхад манайд чангарсан. Мөн зээлийн хvv өсч, эдийн засаг идэвхгvй болж, чанаргvй зээл нэмэгдсэн. Өргөн хэрэглээний барааны vнийн өсөлт тэр дотроо нефтийн бvтээгдэхvvний vнийн өсөлт инфляцийг хөөрөгдөхөд их нөлөөтэй байсан. Энэ нөлөөлөл тухайн vед 65 орчим хувьтай байсан. Гэхдээ бvхнийг харлуулах бодол байхгvй. Сvvлийн vед зээл олголтыг нэмэгдvvлэх, санхvvгийн салбарыг тогтворжуулах бодлогыг хэрэгжvvлсээр байна. Мөн Монгол банкны байр суурь харьцангуй ойлгомжтой байх шиг санагдаж байна.

 

 

-Энэ санаачилгынхаа төлөө ажиллана. Хэрхэхийг байнгын хорооны гишvvдийн олонх мэднэ. Банкны лоббийг мэдээгvй байна. Хадгаламжинд төрөөс баталгаа гаргасан нь банкуудад нэмэр тустай болсонтой хэн ч маргахгvй байх. Хэн ч банк эсхvл, хувийн компанид хувь эзэмшиж болно. Энэ нь хуулийн хvрээнд ил тод байх ёстой. Харин сонирхлын зөрчилтэй асуудлаар шийдвэр гаргахад ямар нэгэн байдлаар оролцохгvй байх нь зохистой. Ийм ёс зvйн дvрэм ч байгаа.