Канад улс хямрал болохоос өмнө ипотекийн зээлийн 60 хувийг арилжааны банкуудаар, АНУ зээлийн 60 хувийг хөрөнгийн зах зээлээр өгч байжээ. Ажиглалтаар хөрөнгийн зах зээлд хэтэрхий дулдуйдсан улс орнууд хямралд өртсөн байна. Харин Канад улсын үнэт цаасаар олгож байсан зээлийн хэмжээ бага байсан нь ипотекийн зах зээлийн тогтвортой байдалд нөлөөлжээ. Мөн тогтвортой байдалд ипотекийн даатгалдаа олгож байгаа зээлийн чанарт анхаарч байсан нь үр дүнгээ өгсөн аж.

 

Тодруулбал, орон сууцны зээл олгохдоо хөрөнгө оруулагчид олгож байгаа ипотекийн зээлийн үнэлгээ тухайн барилгын үнэ өртөгтэй зохицож байгаа эсэхийг харьцуулдаг байна. Мөн олгож байгаа ипотекийн зээлийн талаар оролцогч талууд чанарын баталгааны талаар нэгдсэн байр суурьтай байх ёстой. Ингэсэн тохиолдолд зээлийн чанар хангагдаж, буцаан төлөлт ч баталгааждаг аж.

 

Энэ сэдвээр Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яам, Монголын ипотекийн корпораци, Орон сууцны санхүүжилтын корпорациас өчигдөр зохион байгуулсан "Моргейжийн даатгал" зөвлөгөөний үеэр Канадын моргейжийн орон сууцны корпорацийн гүйцэтгэх захирал Андри Асселин ярьсан юм. Тэрбээр ипотекийн зээл олгохдоо зах зээлээ сайтар судлах хэрэгтэйг зөвлөсөн. Юуны түрүүнд зах зээлийн тогтвортой байдлыг анхаарах, орон сууцны чанар, зээлийн хүүг тогтвортой барих нь чухал аж.

 

Түүний энэ зөвлөгөө нь тус зээлийг олгож эхлэхдээ алдаж байсан туршлагаас уялдан гарсан байна. Тус улс анх ипотекийн зээлийн хэмжээг шинэ, хуучин орон сууцанд ялгавартай байдлаар өгч байжээ. Энэ нь хуучин орон сууцны үнэ цэнийг бууруулж байсан аж.

 

Энэ үеэр зээлдэгч нар заль хэрэглэж эхэлсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, тодорхой хугацааны дараа шинэ орон сууц хуучирч үнэлгээ нь буурах тул ипотекийн зээлийн хэмжээ ч мөн буурна гэж тооцоолох болж. Гажуудал ингэж үүсч байв. Тиймээс байнга орон сууцны зах зээлийн үнэлгээг барьж байх, борлуулах нөхцөл байдлыг хангах хэрэгтэй зэргээр Засгийн газраас зохицуулалт хийсэн аж. Харин одоо зээл олгохдоо тухайн орон сууцны үнэлгээ цаг хугацаа өнгөрөх тусам хэвээр байхыг анхаарч үздэг болжээ. Зах зээлийн үнэлгээ тогтвортой байх эсэхийг хардаг гэсэн үг.

 

Мөн зээлдэгч зээлийн чадвартай эсэх чухал. Тухайлбал, сарын орлогын гуравны нэгээс ихгүй хөрөнгө нь ипотекийн зээлээ төлж чадах зэргээр шалгуур тогтоож байна.

 

Ипотекийн зах зээл нь Канад улсад 1946 он буюу дайны дараа гэрлэлтээ батлуулсан гэр бүл олон болж орон сууцны эрэлт ихэсчээ. Тэр үеэс эхлэн моргейжийн зээлийн эхлэл тавигдсан аж.

 

Олон шат дамжлагаар явсаар 1954 оноос моргейжийн даатгалыг нэвтрүүлж эхэлсэн байна. Ингэснээр иргэд их хэмжээний зээл авах боломжтой болжээ. 1980-аад оноос тус улсын инфляци хэт өсч хэрэгцээ шаардлагаас хэтэрсэн зардал гаргаж байсан аж. Үүнд Засгийн газар нь хойрго хандсанаар 1983 оны эцэст ипотекийн зээл олгох боломжгүй болжээ. Тухайлбал, зээлийн хүү нь 8-15 хувь болсноор орон сууц худалдан авах хүнгүй болсон байна.

 

Үүний дараа тус зээлийг хөрөнгийн зах зээлтэй холбосноор санхүүгийнзах зээл нь хэвийн болсон аж.

Ипотекийн даатгал зээлийн чанарыг хянах боломж бүрдүүлсэн аж. Хэрэв даатгалд хамрагдахгүй бол зээлийн хүүгийн 40 хувийг нэмж төлдөг гэнэ. Өөр нэг журам нь зээлдэгч авсан мөнгөө хувийн хэрэгцээнд зарцуулсан бол даатгалаас мөнгө нэхэмжлэх эрхгүй. Тус улсын зээлдүүлэгч нар ипотекийн зээлээ өөрсдөө барьдаг. Ингэснээр эрсдэлээ хянана гэсэн үг юм. Хэрэв муугаар бодоход зээлдэгч давхар эрсдэл хүлээх ёстой гэдэг байна.

Тус улсын орон сууцны 30-35 хувийн үнийн өсөлт суурь хүчин зүйлээс хамаарсан судалгаа гарчээ.

Энэ нь үнийг дээрх хэмжээгээр бууруулах боломжтой гэсэн үг. Канад улс жил бүр 300 мянган орон сууцыг ашиглалтад оруулдаг байсан бол хямралын дараа 100 мянга, АНУ жил бүр хоёр сая орон сууц барьснаа 500 мянга болгож бууруулжээ.

 

Барилгын салбарт энэ оны III улирлын байдлаар 392 тэрбум төгрөгийн зээл олгожээ. Үүний чанартай зээлийн 46 хувь нь нэг жил хүртэлх хугацаатай бол үлдсэн хувь нь 1-5 жилийн хугацаатай. Харин чанаргүй зээлийн хэмжээ 139 тэрбум төгрөг байна. Монголбанкны 56 тэрбум төгрөгийн дэмжлэгч амжилтгүй болсныг тус банкны Мөнгөний бодлого судалгааны газрын захирал Д.Болдбаатар энэ үеэр хэлсэн. Орон сууцны барилгад 235 тэрбум төгрөгийн зээл олгосон аж. 18.2 хувийн хүүтэй олгосон зээлийг 143 барилга дуусч, 93 нь дуусаагүй аж.

Үүнээс банкууд 9.5 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээжээ. Дээрх баригдаж дуусаагүй орон сууцуудад иргэд 212 тэрбум төгрөгийн урьдчилгаа төлөөд байна. Харин энэ оны эхний есөн сард орон сууцны ипотекийн зээлийг 2134 хүнд олгожээ.

 

Монголын ипотекийн корпорацийн ТУЗ-ийн гишүүн, Худалдаа хөгжлийн банкны захирал Р.Коппа энэ үеэр төрийн албан хаагчдад урт хугацаагаар зээлэх 4000 орон сууцны хөрөнгийн эх үүсвэрийг бонд гаргаж олох боломжтой гэсэн. Түүнээс 10 жилийн хугацаатай 10 хувийн хүүтэй олгох тал дээр ямар саналтай байгааг лавлахад зээлийн хүүг төрийн албан хаагчдын цалингийн хэмжээ баталгаатай давах, урьдчилгаа төлбөрийг төлж чадах эсэх нь тодорхойгүй байгааг хэлсэн.

 

Урьдчилгаа төлбөрийг даатгалд хамруулж, зээлийн хүүг зохицуулах боломжийг судлах хэрэгтэйг сануулсан юм. Харин Санхүүжилтын корпорацийнхан хоёрдогч зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулахыг зорьж байгаа аж. Өнгөрсөн онд 10 тэрбум төгрөгийн бонд гаргаж санхүүжилтийн хөрөнгийг бий болгосон. Одоогоор арилжигдахгүй байгаа орон сууцуудыг борлуулах талаар Засгийн газартай хамтраад арга зам эрэлхийлж байгаа аж.

 

Нийгмийн толь