“Баруун бvс нутгийн хөгжлийн төсөл”-ийг “Инженер Геодези” ХХК хийжээ. Тус төслийн удирдагч, бvс нутгийн төлөвлөлтөөр эрдэм шинжилгээ судалгааны ажил хийж байгаа, “Инженер Геодези” ХХК-ийн ерөнхий захирал Ч.Цэрэнбаттай уулзаж ярилцлаа.

 

 

-ЗТБХБЯ-наас улс орноо хөгжvvлэхийн тулд олон арга хэмжээ авч, vндэслэл сайтай зураг төсөл гаргаж байгаагийн нэг нь энэ Баруун бvс нутгийн хөгжлийн төсөл.

Баруун бvс нутгийн нийгэм эдийн засгийн одоогийн байдалд дvн шинжилгээ хийснээр энэ ажил эхэлсэн.

Одоогийн нийгэм эдийн засгийн байдалд бодитой vнэлэлт дvгнэлт vнэн зөв өгч чадах математик загварчлал, оновчлолын цоо шинэ арга зvйгээр төслийг хийж, алс хэтийн хөгжлийн бодлого, зорилтуудыг тодорхойллоо. Зураг графикийн ажлаа ч гэсэн газар зvйн мэдээллийн системийн программ хангамжаар гvйцэтгэсэн. Энэ нь хот байгуулалтын мэдээллийн санг хийж эхлэх vндэс болдог.

Төслийг хийсэн арга нь ч шинэ, дэвшvvлсэн зорилтууд нь ч өргөн цар хvрээтэй, баруун бvсийн хөгжлийг зөв томъёолсон ажил болж байгаа юм. Энэ төсөл бол 100 жилийн дараа хийх ажлуудын бэлтгэл хангаж байгаагаараа онцлог.

 

 

-Төслийн зөвлөлд 40 гаруй эрдэмтэн, мэргэжилтэн, зөвлөх ажиллаж байгаа. Vндэсний хэмжээнд, Олон улсын хэмжээнд олон асуудлыг нэгтгэн дvгнэж, төлөвлөлтийн шийдэл гаргаж байна.

Тухайлбал, Сутай хотыг байгуулах, ОХУ, Хятадын төмөр замтай хэвтээ босоо тэнхлэгээр холбох нь баруун монголчуудын хvсэн хvлээсэн мөрөөдөл байсныг судалгааны ажлаар явж байхдаа мэдсэн.

Жижиг дунд vйлдвэр байгуулна гээд 20-иод жил боллоо. Их зорилт бага зорилтуудыг хөтөлж, хөгжлийг авч ирнэ гэж олон хvн дэмжиж, ядуурал, эдийн засгийн сvйрлээс гарахыг, амар амгалан, аюулгvй орчинд амьдрахыг хvсч байна. Баруун бvс нутагт Эрдэнэт, Дархан шиг хот байгуулах цаг хугацаа, тохироо нь бvрдчихэж. Алт, мөнгө, төмөр, зэс, газрын ховор элемент, уран, нефть, нvvрсний багагvй нөөцтэй учраас гадаадын геологи, уул уурхайн компаниудын сонирхлыг татаж байна. Нөөцийн хайгуул хийх баяжуулах vйлдвэр, металургийн хот байгуулах, төмөр зам тавихаар төлөвлөж байгаа.

Гэвч Монголын хөгжил хуульд хvлээтэй байна гэж хэлж болно. Монгол Улс бvсчилсэн хөгжлийн vзэл баримтлалаар хөгжих гэсэн нь зөв. Улс орнуудад нэг бvс нутагт нэг л дэд нийслэл байдаг. Манайх шиг хоёр тулгуур төв байхгvй байгаа. Хvн амын нутагшилт, суурьшилт, хот байгуулалт, засаг захиргааны vрэлгэн зарлага ихтэй хуваарийг улс бодлогоор зохицуулан өөрчлөх цаг болсон. Vvнээс болоод хөгжил, дэвшилд өөрчлөлт гарахгvй байна.

 

 

-Наад зах нь эрдэс баялгийг гадагш нь биш, дотогш нь зөөж боловсруулах металургийн vйлдвэртэй болвол тvvнийг дагаад олон vйлдвэр хөгжих болно. Хөрөнгө оруулагч нарт эрхийг нь худалдая, төр хяналтаа тавья, мөнгийг нь тоолоод авъя, мэргэжилтнээ сургая, өөр юу хэрэгтэй юм бэ.

ОХУ-ын Эрхvv, Дорнод Сибирийн Новосибирск, баруун Сибирийн Хабаровск, Алс дорнодын Самарск өмнөд Оросын дэд нийслэлvvддээ нийгэм улс төр, соёл гадаад харилцааны олон талт арга хэмжээ явуулж байгаа. Эрдэс баялгаа тvшиж, тvvндээ шvтэн хөгжиж байна. Монголчууд хуулийн хvрээнд ажиллана гэж их ярих дуртай. Тэгвэл хөгжлийн төлөө vйлчилдэг хууль хэрэгтэй шvv дээ.

 

 

-Баруун бvс нутгийн дунд нь байдаг мөнх цаст уул Сутай хайрханы нэрээр нэрлээд байгаа.

Хотыг Дөргөн нуур, Хар нуурын өмнө орших Өлзий толгойн орчинд байгуулна. 2010-2014 онд хотыг барьж байгуулах хайгуул судалгаа, техник эдийн засгийн vндэслэл боловсруулах ажил эхэлнэ.

Сутай хот бол яваандаа улс орнуудад байдаг дэд нийслэлийн vvргийг гvйцэтгэнэ. Энд эхлээд шинжлэх ухаан технологийн парк, экосистемийн хvрээлэн, гааль худалдаа, хөнгөн vйлдвэр, vнэт цаас, эрдэс баялгийн биржийг эрчимтэй хөгжvvлнэ.

Хөшөөтийн нvvрс, Таяннуурын төмрийг зам тавиад гадагш нь зөөгөөд байна. Гэтэл vvнийг их ажил хийлээ гэж ойлгож болохгvй.

 

 

-Сутай хот бол аугаа vvрэгтэй их нэр хvндтэй, олон улсын хот болно. Алтай Сян болон Шинжаан уйгарын дvvрэгт явуулах нийгэм улс төр, эдийн засгийн орчинг бvхэлд нь хамарч тэргvvний шинжлэх ухаан технологийн бодлогыг хамтад нь авч явна.

Аливаа томоохон асуудлыг зураг төслөөр дамжуулан илэрхийлж төр засгийнхаа бодлого, зорилт болгох нь бидний vvрэг. Хэрвээ Сутай хотыг энэ төслөөс хасаад хаячихвал Монгол Улсад хохиролтой. Тэр хойшлогдсон цаг хугацааг нөхөж авахад одоогийнхоос дөрөв дахин их цаг, хvч, хөрөнгө зарцуулна. Хаяа ухдаг нохой шиг хамаг эрдэнийг маань ухаад аваад явчихсан байх болно. Хот байгуулах vндэслэл хомс болно.

 

 

-Монгол Улсын хууль, төрийн өндөрлөгvvд Монголын ард тvмний язгуур эрх ашгийн төлөө vйлчлэх ёстой. Шинээр хууль гаргаж болно. Хvчингvй болгож болно шvv дээ. Тогтоол, шийдвэр, зарлиг бас гаргаж болно. Монголын ураны нөөцийг эзэмшихийн төлөө томоохон улс орнууд маш их чармайж байна. Энэ боломжийг ашиглаад атомын эрчим хvчтэй болох нь зvйтэй. Энэ станцыг эрчим хvчний хомсдолтой баруун бvсэд барих шаардлага их байгаа.

 

 

-Баруун бvсэд төвлөрсөн металургийн хотыг байгуулах шаардлагатай. Говь-Алтайн Таяннуурт төмрийн тvр зуурын баяжуулах vйлдвэр бариад өөрсдөө төмөр зам тавих, Хөшөөтийн нvvрсийг зөөгөөд байгаа. Vнэ цэнэтэй эрдсээ гадагш нь биш дотогш нь зөөх бvтээгдэхvvн гаргах ийм шийдвэр өгvvлэгдээд байгааг гэрчлээд байгаа. Монголын төр, дотооддоо катодын зэс, цэвэр ган боловсруулна. Бvтээгдэхvvнийг гадаадад гаргана гээд шийдсэн бол юунд тэд дураараа дургих билээ.

Ер нь, дэлхийн цуутай бизнесмэнvvдэд ашигтайгаар газрын эрхийг vнэ хаялцуулан худалдах гэрээ хийж эрхийг нь олгох л ажил шvv дээ. Хөрөнгө оруулагч нарыг олоход хялбар болоод байгаа энэ цаг хугацааг ашиглах хэрэгтэй.

 

 

-Нефть, уран, газрын ховор элемент, алт, төмөр, зэс төрөл бvрийн барилгын материалууд баруун бvсэд их хэмжээгээр байгаа юм. Эрэл хайгуул хийх, нөөц баталгаажуулах эрхийг худалдах, зарим ордод улсын хөрөнгө оруу-лалтаар эрэл хайгуул хийж болно. Технологи сайн хөгжсөн байгальд ээлтэй, хvнд халгvй байдлаар газрын хэвлийг нээж vр шимийг нь хvртэж болох зөв тvншvvдийг олох явдал эрхэм зорилт болж байна.

Тэгвэл ядаж зардал чирэгдэл багасч, Орос, Хятадыг холбосон төмөр замаар ирсэн өргөн хэрэглээний барааг бөөний vнээр хямд авч болно шvv дээ.

Энд төр засгийн шийдвэр гаргах асуудал хамгийн чухал байна. Монголчууд бvгд тэнд цугларч, бvтээн байгуулалт өрнvvлэх болно.

 

 

-Эхний ээлжинд Бургастай-Сутай-Арц суурь чиглэлийн босоо тэнхлэгийн төмөр зам байгуулж, ОХУ, Тува, Казак, Хятад улс зvvн өмнөд Ази, Баруун Европт хvрнэ. Дараа нь Гашуун сухайт-Алтай-Улаан байшинт-Бийск чиглэлийн төмөр замыг байгуулах шаардлага гарна. Ачаа болон зорчигч эргэлт хангалттай олон улсын транзит төмөр зам байх болно. Эндээс маш их ашиг олох vндэс болно. Төмөр замын хувьд ЗТБХБЯ-ны бодлогыг баримталж байгаа боловч Сутай хотыг дайрч явахаар төлөвлөж байгаа юм.

 

 

-Төслийн хvрээнд Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Завхан, Увс, Ховд аймгаас хэрэгжvvлж болно гэсэн олон зvйлийг аймгийн ИТХ, Засаг даргын зөвлөлөөс санал болгосны нэг нь Завхан аймаг цөмийн эрчим хvчний станц яаралтай байгуулах асуудлыг тусгаж өгөөч, нvvрсний хайгуул хийлгэе гэсний дагуу судалж vзсэн юм.

Харин Цөмийн энергийн газар Баруун бvсэд цөмийн эрчим хvчний станц байгуулах асуудлыг дэмжиж байгаа юм. Монгол Улсын Засгийн Газар энэ талаар ихээхэн сонирхож эхлэж байгаа нь станц байгуулах vндэслэл болно гэж бодож байна.

 

 

Ардчилал