“НИТХ-ын төлөөлөгч С.Одонтуяаг урилаа. Тэрээр байгаль орчин, экологийн асуудал хариуцсан дэд хороонд ажиллаж байгаа юм. Хариуцсан асуудал болон удахгүй болох НИТХ-аар хэлэлцэх зарим асуудлын талаар түүнтэй ярилцлаа.

 

 

-Өнгөрсөн жил гаруйн хугацаанд нийслэлд ажиллалаа. Гэтэл Улаанбаатар хот өнөөгийн энэ төсөв, удирдлага, менежментийн зохион байгуулалтаар хөгжлийн өөр түвшинд гарна гэсэн ямар ч найдлага алга. Харин ч улам ухарна гэдгийг би хэлж чадна. Монгол улсын хүн амын тал гаруй хувь нь Улаанбаатарт амьдарч байгаа, цаашдаа ч нэмэгдэх хандлага ажиглагдсан. Гэтэл төсвийн 10 гаруйхан хувь нь зарцуулагддаг. Хөгжлийн гол асуудал энэ болоод байгаа. Өөрөөр хэлбэл Монгол улсын хэтэрхий улс төржсөн байдал, хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн ямар ч тооцоо судалгаагүй явж ирсний гол гай нь өнөөдөр нийслэл дээр тусаад байгаа юм. Нэг үгээр хэлбэл Монгол улсын хөгжлийн жинхэнэ нүүр царайг нийслэлээс харж болно. Улаанбаатар хотыг утаатай, замын түгжрэлтэй л гэнэ. Улс орны хэмжээний асуудлыг шийдээгүй цагт бүх зүйл бахь байдгаараа л байна. Би нэг жишээ хэлье л дээ. Баянгол, Баянзүрх ямар том дүүрэг билээ. Гэтэл УИХ-ын гишүүдэд төсөв хуваарилагдахад дөрвөн хүний дөрвөн тэрбум төгрөгөөр нэг дүүрэгт юу хийж чадах юм бэ?

Харин цөөхөн хүн амтай хөдөөний аймагт хоёр, гурван тэрбумаар нь зарж байдаг. Энэ бүхэн нь эдийн засгийн тооцоо судалгаа, өөрөөр хэлбэл мэргэжлийн үүднээс асуудалд хандахгүй байгаагийн илрэл. Зөвхөн улс төржөөд л хэн нь түрүүлж мөнгөө батлуулах, тойрогтоо нэр хүнд олж авахын төлөө л хөөцөлддөг. Тэгэхээр Улаанбаатар хот ийм төсөвтэйгээр хэзээ ч урагшаа ахихгүй. Дээр нь орон нутгийн бие даасан байдлын асуудал онцгой яригдах сэдэв. Сайн ажилласан дүүрэг, аймагт орон нутгаа хөгжүүлэх эдийн засгийн ямар нэг хөшүүрэг байдаггүй. Ингэж байгаа нь цаашид сайн ажиллах үндэсгүй болгож байгаа юм. Хөдөөд 45 өрхтэй жижиг сумууд ч байдаг. Тэр сум руу улсын төсвийн багагүй мөнгө, татаас орж, том том замууд тавьдаг. Гэтэл хүн ам нь багталцахгүй байгаа нийслэлд өчүүхэн хөрөнгө төсөвлөдөг гээд хэлчихвэл хилсдүүлсэн зүйл болохгүй. Улаанбаатар хот тав, арав, хорин жилийн дараа ямар байх вэ гэдэг чиг хандлага маш чухал асуудал. Тэгээд үүнийг төлөвлөхөөр нөгөө хуваарилсан төсөв нь бас л хүрдэггүй. Байгаагийнхаа хэрээр л хөлөө жийж байгаа болохоор нийслэл олон жил жижиг асуудлаар хөөцөлдөж ирсэн.

 

 

-Хөдөөнөөс нүүж ирж буй хүмүүс маш их замбараагүй байдлыг бий болгодог. Тиймээс хотод түр суурьшлын хорооллыг бий болгож, орон сууцуудыг барьж байгуулах хэрэгтэй. Хотын тулгамдсан бас нэг асуудал бол зуслан. Хүн очоод хоёр сар байдаг жижигхэн модон байшин байх үеийн төлөвлөлтөөр өнөөгийн зуслан хөгжиж байна. Гэтэл өнөөдөр зуслан өөрөө хотын нэг дүүргийн хэмжээнд хүрсэн төлөвлөлттэй байх ёстой. Мөн зуслангуудын экологийн асуудал маш хүнд байгаа. Үүнийг ярьж шийдвэрлэх хэрэгтэй. Улаанбаатар хотын өмч хувьчлал маш буруу явагддаг. Нийслэлд өмч хэрэгтэй гэж баахан мөнгө зараад өмчтэй болдог. Гэтэл түүнийгээ ашиггүй ажиллаж байна, яах вэ гэдэг асуудлыг дэвшүүлдэг. Тэгээд менежментийн гэрээгээр хувьчилъя гэж нэг хүн жаахан хөрөнгө оруулсныхаа төлөө давуу эрхээр авдаг. Улаанбаатар хотын мэдэлд байгаа өмч хөрөнгөөс нийслэлд дорвитой мөнгө орж ирдэггүй. Үнэхээр ашиггүй ажиллаж байгаа бол шууд дуудлага худалдаагаар зарах хэрэгтэй. Гэтэл баахан өмчийг менежментийн гэрээ гэсэн нэрээр маш бага үнээр хувьчилдаг. Эмнэлэг, сургууль, усан хангамжийн байгууллага, хүүхдийн парк зэрэг газрыг хувьчилж болохгүй. Хэдэн жилийн өмнө Австрийн Засгийн газрын тусламжаар гэр хороололд халуун усны газруудыг үнэхээр хэрэгтэй байна гэж тусламжаар байгуулсан. Энэ бол гэр хорооллынхонд маш их хэрэгтэй зүйл. Гэтэл алдагдалтай ажиллаж байна гээд өнгөрсөн жил үүнийг хувьчлах санал оруулж байсан. Нийслэл өөрийн өмчөө болгосон л бол өмчөө хариуцлагатай ажиллуулах ёстой. Хэрэв тэгж чадахгүй бол түүнийгээ менежментийн гэрээгээр биш ил тод байдлаар дуудлага худалдаагаар зарах хэрэгтэй.

 

 

-Улаанбаатар хотын ойр орчмын хөрсний ус маш их бохирдсон. 40, 50 метрын гүнээс ус авсан ч цэвэр гэдэг нь маш эргэлзээтэй болсон. Ялангуяа гэр хорооллын хөрсний ус бүр авах юм байхгүй. Тэгэхээр Улаанбаатар хот тун удахгүй экологийн сүйрэлд орно. Байгаль, экологийн хувьд Улаанбаатар хотын хамгийн гол асуудал бол агаарын бохирдол. Өнгөрсөн жил бид агаарын бохирдолд 3.2 тэрбум төгрөг хуваарилаад үр дүн хүлээсэн. Бас л үр дүн байхгүй. Ер нь хэдэн тэрбумаар яриад агаарын бохирдлыг бууруулахгүй.

 

 

-Улс орон, нийслэлийнхээ төсвийн хэмжээнд л чадах бүх ажлаа хийнэ шүү дээ. Харин чадлынхаа хэмжээнд төсөвлөсөн мөнгөө яавал үр ашигтай зарцуулж чадах вэ гэдгийг л сайн тооцоолж судлах хэрэгтэй. Өнгөрсөн жилүүдэд төсөвлөсөн мөнгийг маш үр ашиггүй зарцуулсан баримт байгаа. Түүнээс хоёрын хооронд бага мөнгө төсөвлөж байхаар тавихгүй нь дээр гэсэн үг биш л дээ. Миний хувьд агаарын бохирдлыг манай улсын эдийн засгийн хөгжлийн доройтлын илрэл гэж боддог. Өнөөдөр иргэд ажилгүй байна. Тиймээс юу олдсоноо түлдэг. Цаашид энэ байдал улам дордоно. Ер нь энэ агаарын бохирдлыг бидний ярьдаг утаагүй түлшээр бүрэн шийдвэрлэх боломжгүй. Орон сууцжуулахаас өөр гарц байдаггүй. Дэлхийн улс орнууд ч энэ зарчмыг л барьсан. Жил бүр л төсөв зардаг л даа. Өнөөг хүртэл мэдрэгдэхүйц үр дүн гараагүй л байна шүү дээ. Үүнээс гадна агаарын бохирдлыг бууруулах хамгийн гол зүйлсийн нэг бол ногоон байгууламж. Өнгөрсөн жил ордны хойд талын цэцэрлэгт парламентын ордон барина гэхэд иргэд маш их эсэргүүцэж, энэ явдал тэгсхийгээд намжсан. Гэтэл саяхан Засаг даргын захирамж гараад, тэнд парламентын ордон барих шийдвэр гарчихсан байна. Байгаа юмаа устгаад байгаа хэрнээ шинээр дахин цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулна гэж маш их мөнгө зараад байгааг ойлгохгүй байна.

 

 

-Өнгөрсөн жилээс ялгаатай нь байдал улам хэцүү болж байгаа байх. Өмнө нь УИХ-ын гишүүдэд 500 сая төгрөгийг хуваарилдаг байсан бол одоо тэрбум төгрөг болсон. Дараа жил хоёр тэрбум болохыг ч үгүйсгэх аргагүй. Тэгээд УИХ-ын 76 гишүүн бүгдээрээ 76 тэрбум төгрөгийг улс орны хөгжилд эрс өөрчлөлт авчирсан зүйлд зарцуулна гэдэгт итгэхгүй байна. Маш их хэсэг нь аль нэг сумын клубын хөгжим, сургуулийн дээвэр, хэдэн компьютер болоод л дэмий үрэгддэг. Аар саархан зүйлд төсвөө барж байгаа энэ үед хөгжлийн тухай яриад ч хэрэггүй.

 

 

-Тухайн амьдарч байгаа газраа иргэдэд хувьчилж өгөх шийдвэр нэлээд олон жилийн өмнө гарсан нь нийслэлийн төлөвлөлтийг хамгийн эмх замбараагүй болгосон. Өнөөдөр тухайн үед буруу шийдвэр гаргасан албан тушаалтны лайг нийслэлчүүд үүрээд ч барахгүй байна. Гэр хорооллыг орон сууцжуулах, зам тавих зэрэг хотын ирээдүйн хөгжлийн чиг хандлагатай, ерөнхий төлөвлөгөөний дагуух ажлуудыг хийх гэхээр газар нь дандаа хувийн өмч болчихсон байдаг. Эндээс хүндрэл гарч эхэлдэг. Бас нэг асуудал бол газрын тухай хууль, дүрэм, журам маш их бий. Харин тэрийгээ мөрддөггүй. Газрыг давхардаж олгох, ногоон байгууламжийг устгах, дэд бүтэц, замыг өргөтгөх боломжийг хаасан газруудыг олгох зэргээр дүрэм журмаа зөрчихсөн байдаг учраас газрын маргаан маш их бий болдог. Тэгээд иргэд хохироод үлддэг. Нийслэлийн гаргасан захирамжийн дагуу иргэн хохирч байвал нийслэл дорвитой ажиллаж хохирсон иргэдийг хамгаалах ёстой байтал хайнга хандаж шат шатны шүүх хуралд иргэд ялагддаг. Харин сүүлийн хоёр жил нийслэлийн газрын асуудал нэлээд цэгцтэй болж байна. Ялангуяа мэдээлэл судалгаа, бүртгэлийн чиглэлээр менежментийн шинэ аргачлалуудыг нэлээд нэвтрүүлсэн байна.

 

 

Улаанбаатар