Гэр хорооллыг орон сууцжуулах хөтөлбөрийн хvрээнд орон сууц барих бvсэд байгаа иргэдийн хашаа байшинг улс худалдаж авах, эсвэл орон сууцаар солилцоо хийхээр тогтсон. Тиймээс газрын суурь vнэлгээ гэж байдаг эсэх, яаж vнэлдэг тухай Засгийн газрын хэрэгжvvлэгч агентлаг Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бvртгэлийн газрын дэд дарга Ж.Амарсайханаас тодрууллаа.

-Энэ дээр тайлбар хийх ёстой байх аа. Өмнө нь vл хөдлөх хөрөнгийн vнэлгээг хөндлөнгийн vнэлгээний мэргэжлийн байгууллагууд хийдэг байсан юм. Гэтэл иргэд өмчилсөн газраа банк, банк бус санхvvгийн байгууллагад барьцаалан мөнгө зээлэхэд хэт өндөр эсвэл бага vнээр vнэлэх зэрэг зvйл гарснаас шалтгаалж, банк санхvvгийн байгууллага эрсдэлд орох болсон юм. Тиймээс хуульд байсан заалтыг нь хvчингvй болгож vл хөдлөх хөрөнгийг өмчлөгч нь өөрөө vнэлдэг болсон. Харин манай байгууллага мэдvvлэг гаргагчийн өөрийнх нь бичиж өгсөн тэр vнэлгээгээр нь газрыг бvртгэж авснаар тухайн хvн өмчлөх, бусдад шилжvvлэх бэлэглэх, худалдах барьцаалах зэрэг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах эрхтэй болж байгаа юм.

-Нийгэм дэх эрэлт нийлvvлэлтийн хуулиар өөрөө зохицуулагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл зах зээлийн эдийн засгийн хуулиараа эрэлт их бол vнэ нь өснө, нийлvvлэлт их бол vнэ буурна. Тухайлбал, иргэн, банк хоёр ярилцаад хотын байршил сайтай А бvсэд оршиж байгаа өмчлөлийн газрыг барьцаалан зээл олгохдоо зээлийн хэмжээг тооцож гаргах vнийн дvнг харилцан тохиролцох хэрэгтэй болно. Хэрэв байршил сайтай бол их зээл авах боломжтой.

-Тэгэхээр банк газар, хашаа байшингийн vнэлгээг тогтоож байна гэсэн vг vv?

-Yнэлгээг банк, санхvvгийн байгууллага тогтоож байгаа юм биш. Дээр хэлсэнчлэн vл хөдлөх хөрөнгө эдийн засгийн эрэлт, нийлvvлэлтийн хуулиар л явж байна. Энэ бол зах зээлийн эдийн засгийн сонгодог хууль. Иргэд газраа зарах нь ихэсвэл vнэ буурна, худалдахгvй, газар дээр нь барилгажилт явна гэдэг утгаараа эрэлт нь их байвал газрын vнэ өөрөө автоматаар өсдөг. Yvнийг хэн ч дураараа тогтоогоогvй. Газрын төлбөрийн тухай хуульд зааснаар газрын төлбөрийн хэмжээг тогтоох vнэлгээний системийг 1997 онд Засгийн газрын 152 дугаар тогтоолоор vнэлгээний итгэлцvvрийг гаргаж ирсэн. Энэ нь нэг гектар газар нь 440 мянган төгрөг гэж. Тэгэхээр vvнээс нэг га газрын vнийг тооцон газрынхаа хэмжээгээр vржvvлж газрын төлбөрийн хэмжээг тогтоож байна. Гэхдээ энэ нь зөвхөн газрын төлбөрийн vнэлгээг гаргахад л ашигладаг юм.

-Швед, Солонгост бид очиж судалж байсан. Газрын бvсчлэл, vнэлгээ нь тодорхой байдаг юм байна лээ. Тухайлбал, төлөвлөлтөөр энэ газарт зөвхөн орон сууцны хороолол барина, газрынх нь vнэ нь хуульд заасан хугацаанд шинэчлэгдэн тогтоогдож байдаг коэфицентээр илэрхийлэгддэг. Тийм болохоор газрын vнэ нь ч, газрыг худалдах, худалдан авах vйл ажиллагааны татварынх нь хэмжээ ч тодорхой байдаг. Манай улсад дээрхийн адил газрын функциональ бvсчлэл, ашиглалтын горимыг тогтоож vнэлгээний бvсvvдийг зах зээлийн эдийн засгийн хэрэгцээнд нийцсэн итгэлцvvртэй болгох шаардлага байгаа гэж би хувьдаа vзэж байгаа

-Орон сууц барих бvст байгаа гэр хорооллын зарим иргэд өнөө хvртэл газраа өмчилж аваагvй байх шиг байсан. Танай байгууллагын ачаалал хэр байна вэ?

-Ачаалал бол нэмэгдэж байгаа шvv. Монгол Улсын иргэнд газар өмчлvvлэх тухай хууль батлагдсанаас хойш газраа өмчилж авах эрх иргэдэд нээлттэй байгаа. Иргэнд газар өмчлvvлэхээр гаргасан шийдвэрийн дагуу шаардлагатай баримт бичигт нь тулгуурлан манай агентлаг өмчлөх эрхийг нь баталгаажуулж гэрчилгээ олгодог. Гэтэл төрөөс иргэддээ vнэгvй олгож байхад зарим нь энэ асуудалд их хойрго хандаж байна.

-Гэхдээ иргэд танай байгууллагыг их хойрго хvнд сурталтай гэж ярьдаг шvv дээ?

-Ер нь, манай байгууллага өөрийнхөө дотоод менежментийг өөрчлөх орон тоо бvтцээ бэхжvvлэхэд анхаарч ажиллаж байна. Өмнө нь эд хөрөнгийн бvртгэлийн vйл ажиллагааг нэг хэлтэс хариуцдаг байсан бол өдгөө бvртгэлийн vйл ажиллагааны дагуу төрөлжvvлсэн байгаа. Өөрөөр хэлбэл, анхны бvртгэлийн, гэрээ эрхийн, мэдvvлэг хvлээн авах, олгох гэсэн гурван хэлтэстэй болгосон. Ингэснээр ажлын ачаалал жигд хуваарилагдаж байгаа юм. Удаан, хvнд сурталтай байна гэсэн гомдол багассан шvv. Цаашдаа сайн зохион байгуулж шинэлэг менежментийн аргуудыг хэрэгжvvлэх болно. Гэхдээ бид иргэдээс бидний ажилд тусалж бай-гаасай гэж хvсч байна. Учир нь, эд хөрөнгийн бvртгэлийн газраас илvv дутуу материал шаарддаг, явдал чирэгдэл ихтэй гэж бухимддаг.

-Yнэхээр дэндvv их материал бvрдvvлж, нотариат энэ тэр гээд баахан чирэгдэл болдог?

-Гэхдээ манай байгууллага иргэдийг vл хөдлөх хөрөнгө өмчлөх эрхийг нь төрийн нэрийн өмнөөс баталгаажуулдаг. Магадгvй, таны vр ач 50 жилийн дараа таны дутуу бvрдvvлж өгсөн материалаас болж өмчлөх эрх нь хязгаарлагдах магадлалтай. Yvнээс болж хамтран өмчлөгч эцэг, эх vр хvvхэд, ах дvvсийн хооронд тэмцэл гарахыг ч vгvйсгэхгvй. Өнөөдөр ч гэсэн өмчөө булаалцалдан шvvхээр шийдвэрлvvлсэн олон хэрэг байна шvv дээ. Тиймээс шаардлагатай болоод л тэр олон бичиг баримтыг хуулийн дагуу бvрдvvлэх ёстой байдаг юм. Энэ бол дэлхий дахины жишиг. Гарч болох эрсдлээс сэргийлж, өмчлөх эзэмших, ашиглах эрхийг тань хуулийн дагуу бvрдvvлэхийн тулд шаардаж байгаа юм. Тиймээс бид иргэдээс хуулийн дагуу олон бичиг баримт нэхэх болно, бvрдvvлж авах болно. Харин иргэдэд vvнийг сайн ойлгож, хуулийн дагуу нотлох баримтаа бvрдvvлж өгч байхыг зөвлөж байна, бид бvрэн бvрдсэн мэдvvлгийг тvргэн шуурхай бvртгэж vйлчлэхэд бэлэн гэдгээ хэлмээр байна. Нэгэнтээ УИХ-ын гишvvн асан Ж.Наранцацралт “... Монгол Улсын Yндсэн хуульд заасан иргэний эрх, эрх чөлөөг vл хөдлөх хөрөнгөөр нь баталгаажуулна” гэж хэлсэн байдаг билээ. Тэгэхээр иргэн та хэдий хуулийн дагуу материал бvрдvvлж өгнө төдий чинээ таны эрх баталгаатай болно гэсэн vг шvv дээ.

-Одоо барилга барихаар төлөвлөсөн газарт маргаан гарвал танай байгууллага ямар vндэслэлээр бvртгэх вэ?

-Гэр хорооллыг дахин төлөвлөж, барилгажуулах ажлын хvрээнд зарим хороолол, тухайлбал, 14, долоодугаар хороолол гэх мэт газруудад зарим иргэд өмчилсөн, зарим нь эзэмших захирамжтай, зарим нь ямар ч шийдвэргvйгээр буучихсан байгаа. Монгол Улсын иргэнд газар өмчлvvлэх хуульд зааснаар иргэдийн хvсэлтийн дагуу дундынх болон нэг хvний өмчлөх шийдвэрийг НЗДТГ, Газрын алба гаргадаг. Тэр захирамжид дурдагдсаны дагуу хvмvvсийн нэр дээр газрыг нь бvртгэж, гэрчилгээ олгодог. Ийнхvv өмчилсөн газраа захиран зарцуулах эрх нь хуулиар нээлттэй болж байна. Харин эзэмшиж байгаа газрыг эд хөрөнгийн эрхийн улсын бvртгэлд бvртгvvлэх хуулийн заалттай, хэрэв бvртгvvлээгvй бол энэхvv эзэмшил нь хvчин төгөлдөр бус болдог. Гэтэл иргэд, аж ахуйн нэгжvvд vvнийг тэр болгон мэддэггvй. Yvнээс болж маргаан гарахыг vгvйсгэхгvй.