Төлөвлөлтийн шийдэл муу, стандартын бус материал ашиглаж байгаа зэрэг барилгын чанарыг үл анхаарсан хандлага нэлээд гаргах боллоо.

    Барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах төлөвлөлтийн шатанд “Газар хөдлөлтийн бүсэд барилга төлөвлөх”, “Бетон ба төмөр бетон бүтээц” гэх мэт олон Барилгын Норм ба Дүрмийн үндсэн шаардлагыг баримтлахгүй байгаа нь газар хөдлөх тохиолдолд асар их хэмжээний сөрөг үр дагавартай ба хүн амыг эрсдэлд хүргэх магадлалтай юм.

    АНУ-д газар хөдлөлтийн улмаас барилга байгууламж нурах болсон шалтгаануудад дүн шинжилгээ хийснээр нэгд төлөвлөлтийн алдаа, хоёрт онолын доголдол, харин гуравт барилга угсралтын ажлын дутагдал орж буйг тогтоожээ.

    Харин манай улсын хувьд барилгын үйлдвэрлэлд оролцогч хэн бүхэн нийгмийн өмнө хүлээх үүрэг хариуцлагаа, мэргэжлийн нэр хүндээ үл хайхрах дутагдал нэгдүгээр байрт орж байгаа юм.

    Энэ нь манай улсын барилгын үйлдвэрлэлд их хүнд нөхцөл байдлыг бий болгоод байна. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн бага мөнгө зарж, их ашиг олох гэдэг арилжааны зорилго барилгын үйлдвэрлэлийг бүхэлд нь эрсдэл рүү хөтлөн чирэх боллоо.

Барилгын үйлдвэрлэлд хэвшиж буй буруу гарын удирдлага.

    Барилга гэдэг зураг төслөөс эхтэй. Тэгвэл өнөөдөр барилгын үйлдвэрлэлд хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалт зонхилох болсноор захиалагч эхлээд барилгын төслийг арай хямд боловсруулж өгөх зураг төслийн байгууллагад хандана. Зохих төвшний мэргэжилтэн мэдээж өөрийнхөө ажлыг өндөр үнэлнэ. Иймд мэргэшил, дадлагаар ядмаг мэргэжилтэнд нөгөө захиалга нь очно. Захиалга гүйцэтгэгч маань ядмагхан чадвар, бага хөлсөндөө тохирсон л зураг хийнэ.

    Жишээ нь, орон сууцны 9-12 давхар барилгын хийцлэлийн тооцоог нэг талаас материалын эсэргүүцэл, барилгын механик болон уян харимхай чанарын онол зэргийн талаар ямар ч мэдлэггүй, төсөл боловсруулах ямар ч туршлагагүй, тооцооны дүнд шинжилгээ хийж чадахгүй, уг ажлын физикийг мэдэхгүй хүмүүс гүйцэтгэдэг боллоо. Нөгөө талаас онол мэддэг хэдий ч барилгын зураг төсөл боловсруулж байгаагүй хүмүүс энэ мэт ажлыг шүүрэн авч төсөл боловсруулж байна. Эдгээрээс гадна туршлагатай ч ашиг хонжоо хөөж дээрх өгөгдөхүүнд дүн шинжилгээ өгөлгүй төсөл боловсруулагчид мөн тааралдана. Өөр нэг жишээ дурьдахад Баянзүрх дүүрэгт 7 баллын бүсэд орон сууцны 6 давхар тоосгон барилга төлөвлөсөн нь нормын заалтыг илт зөрчсөн тохиолдолд ч гарсан.

    Барилгын дулаан техникийн тооцоог зөв хийж, материалаа сонгоогүйгээс ашиглалтын зардал өндөртэй эрчим хүчний хэмнэлтгүй барилга төлөвлөх барих нь энүүхэнд боллоо.

    Орон сууцны олон давхар барилгын газар хөдлөлтийн аюулгүй байдлын эрсдлийг ихэсгэх нэг хүчин зүйл бол гадаадын байгууллагын зураг төсөл боловсруулагчид эдгээр барилгын зураг төсөл болон төсвийг боловсруулж байгаа явдал. Тэдгээр нь Монгол Улсын барилгын норм ба дүрэм, стандартыг огт мэдэхгүй эсхүл муухан мэднэ. Тэдний гаргаж буй шийдвэрт газар хөдлөлтийн бүсэд баригдах барилга төлөвлөлтийн үндсэн зарчим болох босоо ба хэвтээ гадаргууд жин ба бат бөхийн тэгш хэмтэй ба жигд хуваарилалт зэргийг эхнээсээ зөрчсөн байдаг.

    Зураг төслөө хийлгэсний дараа захиалагч бас л хямд хөлсөөр төсөв хийж өгөх, тэгэхдээ барилга угсралтын ажлын төсвийг нь бодит үнээс хамаагүй багаар зохиож өгөх төсөвчинд хандана. Зарим нь бүр төсөв ч хийлгэлгүйгээр барилгын ажлыг явуулж, төсөвийг нь асуухад “бизнесийн нууц” хэмээн хариулах нь угтаа бол бусдыг луйвардах, санхүүгийн үйл ажиллагаагаа нууцлан татвараас зайлсхийх гэсэн санаа зорилгоос өөр юм биш.

    Ингээд зураг, төсөв бэлэн болсны дараа барилга угсралтын ажлын зардлаас танах оролдлого эхлэнэ.

    Барилга угсралтын ажилд орох бетон болон бусад материалын орц бараг өөрчлөгдөхгүй учир барилгын хамгийн үнэтэй бүрдэл хэсэг болох төмөр бетон хийцэд орох металлыг багасгаж хямдруулдаг.

    Олон барилгын зураг төсөл бэлэн гүйцэд болоогүй байхад эхэлж 1-2-р давхрыг барьсан хойно зураг төсөл нь экспертизийн дүгнэлт гаргадаг байгууллагад очдогоос    зураг төслийн алдааг засах боломжгүй, хөрөнгө оруулагч асар их алдагдал хүлээх байдалд хүрдэгийг зохиогч нар ухамсарлах цаг болжээ.

    Баригдаж буй барилгуудад үзлэг хийх явцад газар хөдлөлтийн аюулгүй байдалд нөлөөлж болох нэг ноцтой зөрчлийг илрүүлсэн нь арматур нийлүүлэгчидтэй холбоотой асуудал байсан юм. Энэ нь Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа хятадын хөрөнгө оруулалттай компаниудын үйлдвэрлэсэн стандартын шаардлага хангаагүй арматур юм. Барилга угсралтын үйлдвэрлэлд хэрэглэх нь битгий хэл газар савахад хугарч байгаа арматурын талаар холбогдох хятадын хөрөнгө оруулалттай “Хан-Арт”ХХК-ын удирдлагуудаас асуухад “...нэг шөнийн ээлжнээс ийм бүтээгдэхүүн гарсан байна уучлаарай дахин ийм алдаа гаргахгүй...” гэсэн хариуг өгөх жишээтэй. Иймэрхүү чанар стандартын шаардлага хангаагүй барилгын материал эдэлхүүнийг барилгын материалын захууд дээр ченж гэсэн нэртэй дамжуулан худалдаалагчид зарсаар л байна. Энэ мэт барилгын материал Монгол Улсын барилгын салбарт борлуулагдаж байгаа нь цаашид юунд хүргэхийг таашгүй юм.

Мэргэжил, ур чадварын муугаас үүссэн барилгын үйлдвэрлэл дэх хариуцлагагүй байдал

    Барилгын салбарт мэргэжилтэй ажилчид, үйлдвэрлэлийн технологийг нарийн мэддэг мэргэжилтэн тэр бүр олдохгүй, мэргэжлийн бус хүн, “халтуурынхан” зонхилох болсноор барилга угсралтын ажилд гарч буй өөр нэг үндсэн дутагдал нь зураг төсөлд заасан хэмжээ, технологийн шаардлагыг үл хайхран аливаад барагцаалж хандах болсон явдал юм. 

    Жишээ болгон дурьдахад, Улаанбаатар хотод баригдах, газар хөдлөлтийн 7 баллаар тооцоолсон орон сууцны 10 давхар каркасан барилгын зураг төсөлд баганын хамгаалалтын үеийг 25 мм байхаар төлөвлөсөн байхад барилга угсралтын ажлын үед хийхдээ хамгаалалтын үеийг 15 мм болгосон нь баганын огтлолыг багасгасгаад зарим газраа бүр арматур нь ил харагдаж байх юм. Харамсалтай нь уг “арвич” үйлдлийг барилга дээр зохиогчийн болон хяналтын байгууллага үе шатны ажлын явцад хяналт тогтмол хийдэггүйгээс болж харалгүй өнгөрсөөр байна. Энэ мэт улсын экспертизээр батлагдаж хянагдсан зураг төслийг өөрчилсөн, илт зөрчсөн, технологийн алдаа гаргасныг нөхөж засна гэдэг бол боломжгүй зүйл бөгөөд анх төсөллөсөн барилгаас муу барилга болно гэсэн үг. Гэвч уг ийм барилгуудыг ашиглалтанд авсаар л байна.

    Мөн цемент, элс ба хайргын харьцаа зөрчигдөх явдал олонтаа таарна. Заримдаа багана ба ригелийн бетонд орсон хайргын хэмжээ эзэлхүүний 80 ба түүнээс дээш хувийг эзэлдэг. Ийм жишээ олныг дурьдаж болно.

    Нэг объект дээр ийм тохиолдол гарсан юм. Ажил гүйцэтгэгч нэг этгээд барилгын суурийн хавтанг нягтруулах хэрэггүй, учир нь тэрбээр өөрийн жингийн хүндэд өөрөө нягтрана гэж сурах бичигт бичсэн гэж ярьж байв.

    Гагнуурчид дунд зохих үнэмлэхтэй мэргэжилтэн бараг үгүй. Гагнаасын оёдлыг шалгадаггүй бөгөөд стандартын дагуу боловсруулалт хийдэггүй. Уг нь гагнаасын оёдол нь газар хөдлөлтөд тэсвэртэй байх нөхцлийг хангадаг гол нөхцлийн нэг байдаг.

    Бараг бүх объектод төмөр бетонд хэрэглэх арматурыг зэв идсэн байдаг нь арматур ба бетоны хоорондоо барьцалдах хүчийг сулруулах бөгөөд ирээдүйд зэврэлт үүсэх нөхцлийг бүрдүүлхээр байна. Том объектуудад нийлүүлж буй бетоны чанар жигд бус байна. Арматур болон бусад төмөр эд ангийн хадгалалт зохисгүй байдаг. Тэдгээр нь зэврэлт, бохирдол болон механик гэмтлээс найдвартай хамгаалагдсан байх ёстой. Хэрэв бүтээгдэхүүний зэвийг арчихад арилахгүй байгаа бол уг арматурыг хэрэглэж болохгүй байдаг. Арматурыг саравч дор, төмөр анкерыг хуурай өрөөнд хадгална. Улаанбаатар хотын бүх объект дээр арматур ил хэвтэж байдаг төдийгүй тэдгээрийг арчиж цэвэрлэх тухай дурьдаг ч үгүй ажээ.

    Дээрх зөрчил дутагдалууд нь барилга баригдаж дууссан л бол далдлагдаж ил харагддахгүй бөгөөд барилгын явцад зөрчил дутагдалд хяналт тавьж чадаагүй бол сүүлд нь гаднаас хараад ашиглалтанд оруулах явцад чанартай чанаргүй барилга гэж ярих нь утгагүй хэрэг болно.

Зураг төслийн тооцоонд ч технологийн шаардлагыг бодолцмоор

    Зураг төсөл боловсруулагчид тооцоо гэж ярих боловч барилгын технологийн шаардлагыг зураг төсөлд тусгадаггүйгээс зарим тохиолдолд арматур зангидах боломжгүй байрлалтай зураг төсөл зохиодог учир ажил гүйцэтгэгч нь зураг төслийг зөрчихөөс аргагүйд хүрдэг. Мөн 4 давхар барилгатай 1м зайтай 12 давхар барилгын газар олголт хийснийг зураг төсөл боловсруулсан “ЭНЭ”ХХК нь хажууд нь огт барилга байхгүй мэт барилгын зураг төслийг зохиосон нь Баянзүрх дүүргийн XV хороолол Тэмүүжин зочид буудлын 4 давхар барилгын буурь хөрсийг суллан ухаж барилгын үндсэн хийц бүтээцэд гэмтэл үүсгэсэн тохиолдлоос харахад тодорхой байна. Зураг төсөл боловсруулагчдын нэг хэсэг нь уг алдаа дутагдлаа үл ойлгож буй байдал ч ажиглагдсаар байна.

    Үүнтэй холбогдуулан нэг эрдэмтний “Тооцоо бол бүхнийг шийдэхгүй” нийтлэлээс иш татья: “Газар хөдлөлттэй холбоотой зураг төслийн шийдэлд математикийн формалчлал ба эрүүл ухаан хоёрын харьцааны тухай практик ач холбогдол бүхий асуудлыг хөндмөөр байна. Техникийн олон салбарт төслийн шийдэл нь математикийн модель ба формалчилсан процедурт тулгуурлах хэрээр төслийн шийдэл дэвшингүй байна гэх үзэл бодол сүүлийн үед ихэд газар авч байгаа. Гэхдээ газар хөдлөлтийн бүсдэх барилга угсралтын ажлын хувьд бол ирээдүйн газар хөдлөлтийн үед гарах хөрсний чичирхийлэл, барилга байгууламжийн динамик хөдөлгөөн болон бусад олон мэдээлэл байгаа тохиолдолд л асуудлыг ийнхүү тавьж үзэх нь зөв байна. Гэвч ийм төрлийн анхдагч мэдээлэл тун ховор. Тэгсэн хэдий ч судлаачид ба зураг төсөл боловсруулагчид формалчилсан математикийн процедурыг ашиглах нь их болж байна. Тэд бодит байдлын хийсвэр математик загвар боловсруулан түүнийг зөвхөн загвар шүү дээ гэдгийг умартан бодит байдал мэт авч үзнэ. Олон цаг өдрөөр компьютерийн ард суусан мэргэжилтэн сэтгэл зүйн онцгой байдал болох үр дүн найдвартай гэх итгэлтэй болдог. Өнөөгийн газар хөдлөлтийн судалгаа нилээд тодорхой бус байдалд байгааг харгалзан формалчилсан математикийн процедурт голчлон найдвар тавих нь маш аюултай юм. Учир нь газар хөдлөлтийн талаар шийдвэр гаргахад мэргэжилтэн хүний эрүүл сэтгэлгээ, туршлага ба мэдрэмж удаан хугацаанд чухал байх болно.”

    Энэ эрдэмтний үгийг сонсох нь зүйтэй гэж бодно. Тооцоо гэдэг нь зөвхөн загвар, дүн шинжилгээ хийх хэрэгсэл, бодит байдлын аль нэг хүчин зүйлийн тойм үнэлгээ төдий юм. Олон эрдэмтэн мэргэжилтэн ийм бодолтой байгаа билээ.

    Тэгэх тусмаа газар хөдлөлтийн асуудалд ийнхүү хандаж үл болно учир нь өнөөгийн алдаа 5, 10 буюу 15 жилийн дараа илрэх юм.

Барилгын үйлдвэрлэлийн технологид тавих захиалагч байгууллагын хяналт

    Барилга байгууламжууд тавих захиалагчийн хяналтыг мэргэжил чадвар муутай зураг төслийн мөн чанар технологийн нарийн шаардлагуудыг огт мэддэггүй сулхан мэдлэгтэй ажлын туршлагагүй инженерүүдээр гүйцэтгүүлдэг болсон нь батлагдсан зураг төслийг зөрчих технологийн алдаа гаргах зэрэг дутагдлууд гарч байхад мэддэггүйгээс уг барилга байгууламжийг байнгын ашиглалтанд оруулах үед нөгөө зөрчил дутагдалууд илэрдэг. Ингээд эргээд засварлаж хүчитгэхэд ихээхэн хэмжээний зардал цаг хугацаа зарах механизмийг бий болгож байна. Төрийн байгууллагуудад барилгын захиалагчийн хяналтын инженерүүдийг танил тал хамаатан садангийн шугмаар чадвар мэдлэгийг үл харгалзан ажилд авсан нь дараах сөрөг үр дагаваруудыг гаргасаар байна:

1. Захиалагчийн хяналтын инженерүүд нь барилга угсралтын ажлын чанарт техникийн хяналт тавих биш далд ажлын акт болон барилгын гүйцэтгэлд гарын үсэг зурах зориулалттай машин шиг л ажилдаа ханддаг болсон;

2. Барилга угсралтын ажлын чанар норм дүрмийн явцад хяналт тавих биш зөвхөн ажлын явцыг тэмдэглэж гүйцэтгэлээр нь үнэлэлт дүгнэлт өгдөг;

3. Норм дүрэм мэддэггүйгээс гүйцэтгэгчийн хийсэн ажлыг хүлцэх алдааны хэмжээнд хүлээж авч чаддаггүй зэрэг барилгын салбарт хүн хэлдэггүй л болохоос ил харагддаг дутагдлууд газар авсаар байна.

    Энэ нь ялангуяа улсын төсвийн хөрөнгө оруулалттай барилга байгууламжууд дээр хөрөнгө оруулалтыг үр дүнгүй зарцуулж байна гэсний хариулт болж байгааг үгүйсгэх аргагүй юм.

    Энд жишээ дурьдахад Улаанбаатар хотын хөрөнгө оруулалтаар баригдсан хороо, өрхийн эмнэлэг, цагдаагийн хэсгийн байрны барилгууд нь анхнаасаа уг зургийг гүйцэтгэх эрхгүй аж ахуйн нэгжээр барилгын зураг төслийг гүйцэтгүүлсэн нь захиалагчийн хариуцлагагүйн нэгэн жишээ. Мэдээж уг зураг төсөл боловсруулсан аж ахуйн нэгж нь уг ажлыг гүйцэтгэх инженер техникийн ажилтангүй учир өөр байгууллагын инженер техникийн ажилтнуудаар хийлгэнэ гэсэн үг. Мэдээж энэ тэнд зураг хийсэн инженерүүд захилагчтай холбогдож чаддаггүй учраас зохиогчийн хяналтыг хийдэггүй.   Барилга угсралтын ажил дууссаны дараа ил далд ажлын актыг баталгаажуулж гарын үсэг зурхаас татгалздаг учраас огт хамааралгүй уг ажлыг үл ойлгох мэргэжлийн бус дүүрэг хариуцсан архитекторууд буюу өөрийн байгууллагын ажилчидаар ил далд ажлын актыг баталгаажуулсан нь уг ажлын чанарт дэндүү хайхрамжгүй хандсаныг харуулж байна. 

    Энд дүгнэж хэлэхэд алдаатай зураг төслөөр тендер зарлаж, явцын хяналтыг хийж чадахгүй байгаа мэргэжлийн байгууллага нэр зүүсэн Нийслэлийн Барилга Хот Төлөвлөлтийн газар нь цаашид улсын хөрөнгө оруулалтыг цаг хугацаанд нь үр дүнтэй зарцуулна гэсэн ойлголт байхгүй болсон нь тодорхой жишээгээр харагдаж байна.

    Хувийн хөрөнгө оруулалтаар баригдаж буй барилгуудын хувьд энэ асуудал бүр ч хурцаар тавигдах болно.

Барилга угсралтын ажилд тавих хөндлөнгийн хяналт

    Өнөөгийн байдлаар барилга угсралтын ажлын явцад Улсын мэргэжлийн хяналтын газар болон орон нутгийн мэргэжлийн хяналтын байгууллагууд хяналт тавьж ажилладаг. Гэтэл өнөө үед аль ч барилга дээр ажиглагддаг захиалагч гүйцэтгэгч 2 нэг сонирхолтой болсон байхад хяналтын байгууллагууд өдөр тутмын биш юмаа гэхэд үе шатны хяналтыг хийж чадахгүй ажил эхлэх зөвшөөрөл гэсэн тамгатай цаас өгөөд орхидог нь нууц бишээ. Зарим зохиогч захиалагч нар барилга угсралтын ажилд хэрэглэж барилгын материалын чанар, угсралтын ажлын технологид хяналт тавилгүй гарын үсэг зурах төдийгөөр ханддаг болсон. 

Үүний дүнд дараахь нөхцөл байдал үүсээд байна:

- Зэвтэй болон зэвийн үлдэгдэл бүхий арматур хэрэглэж байгаа нь бетон болон арматур хоорондын барьцалдааг хангахгүй байна;

- Арматурын ажил гүйцэтгэлийн соёл доогуур, гагнуурчид ихэнхдээ туршлагагүй, гагнаасын оёдлыг янзладаггүй бөгөөд тэдгээр нь норматив шаардлагад нийцэхгүй байна;

- Зарим талбайд нийлүүлж буй бетоны чанар жигд бус байгаа бөгөөд бетон зуурмагийг доргиургүй цутгаж байна;

- Арматурын алхам, ялангуяа хомутын алхам жигд бус, ихэнхдээ алхамын хэмжээ ихсэх хандлагатай байгаа бөгөөд тэдгээр нь гол зорилгоо биелүүлж чадахгүйд хүрч байна;

- Баганын тууш арматурын уулзвар ихэнхдээ хамгийн их хүчлэл бүхий бүсэд байрласан байгаа нь барилгын норм ба дүрмийн шаардлагад нийцэхгүй байна;

- Аль ч объектод гүйцэтгэлийн зураг төслийг боловсруулахгүй байна, ажлын оёдлын байршлыг тодорхойлж тохируулаагүй, тэдгээрийг бетондох талаар зааваргүй;

- Шатамхай ба хорт хий ялгаруулдаг материал /полистрол, лампир тааз, хятадын баталгаагүй будаг гэх мэт/ өргөн ашиглаж байгааг хэрэглэгч нар мэдэхгүй байна;

- Техникийн хяналтыг зохих ёсоор гүйцэтгэхгүй, зохиогчийн хяналт алдаг оног хийгддэг эсвэл зураг төслөөс өөрөөр хийсэн үедээ зохиогчийг дуудаж гарын үсэг авдаг;

- Гадна агаарын температур хасах -00С –с хүйтэн үед бетоны ажил хийдэг;

- Далдлагдсан ажилд акт явцад бичдэггүй ажил дууссан хойно хэлбэр төдий акт бүрдүүлдэг;

    Бетонд орох том дүүргэгч зайлшгүй ангилсан байх ёстой. Шигшсэн байгалийн хайрган хольц буюу буталсан дайргыг хэрэглэж үл болно. Олон объект дээр дайргын оронд хайрга буюу зохих хэмжээнд бутлаагүй дайрга хэрэглэх нь олонтаа. Тууш элемент (багана, дамнуруу), хучилтын хавтан болон бат бөхийн диафрагмд том дүүргэгчээр хайрга ашиглаж болдоггүй. Гэвч бодит байдал дээр эсрэгээр байдаг.

    Бетон зуурмагт орох ус нь цемент хэвийн барьцалдахад саад учруулах хольцгүй, мөн арматурыг зэвэнд идүүлэхгүй байх ёстой. Усны эдгээр чанарыг лабораториар баталгаажуулах хэрэгтэй боловч усанд химийн шинжилгээ хийлгэдэггүй нь хэвшил болоод байна.

Өргөтгөл шинэчлэл

    Орон сууцны зориулалт төлөвлөлтийг өөрчлөн, газар хөдлөлтийн аюулгүй байдлын шаардлагыг хайхрахгүйгээр өргөтгөл барих явдал газар авсаар одоо өргөтгөл хийгдээгүй барилга бараг үгүй болсон. Улаанбаатар хотын хэмжээнд багаахан хэмжээний газар хөдлөлт болоход хотын захиргаанаас зөвшөөрөл олгосон орон сууцны барилгуудын нэгдүгээр давхарыг нүхэлж хийсэн өргөтгөл Улаанбаатар хотын хүн амыг амь нас, эд хөрөнгийн том хэмжээний эрсдэлд оруулах нь тодорхой харагдаж байгааг мэргэжлийн байгууллагууд мэдэгдсээр байна.  

    Сүүлийн жилүүдэд илт сэргэж байгаа орон сууцны байшинг давхарлах асуудал нь мэргэжлийн байгууллагын зөвшөөрөл саналыг үл харгалзан нийслэлийн Засаг дарга захирамж гаргаж шийдсэн нь цаашид уг асуудлыг дүрэм журмаар зохицуулахад хүндрэлтэй болгож байна.

    Уг 5 давхар барилгуудын хувьд анхнаасаа техникийн дүгнэлт гаргах үедээ л хөрсний инженер геологийн нөхцлийг одоогийн нөхцөлд нь судлалгүй 40 жилийн өмнөхөөр нь авч үздэг, барилгын ашиглалтын үед бүтээц эдлэлд эвдрэл гэмтэл үүссэн байдлыг судалдаггүй, 5 давхарын хучилтын хавтан нь давхарын дундын хучилт шиг ачаалал авч чадахгүй, барилгын суурь цаашид нэмж байгаа давхрын ачааллыг авч чадах эсэх нь тодорхойгүй байхад зураг төсөл боловсруулагчид анхаарал хандуулдаггүй барилгын сууринд дээр зураг төсөл зохиож буй мэт ханддаг. Уг зураг төслийг хянаж байгаа эксперт нь зураг төслийн нарийн мөн чанар ямар хийц дээр ямар хийц төлөвлөж байгаа талаар үнэлэлт дүгнэлт өгөлгүй тооцоог ч шалгалгүй гарын үсэг төдийгээр асуудалд хандаж байгаа нь нөгөө л газар хөдөлбөл гэхээс илүү цаашид уг барилга ашиглалтын шаардлага хангахуу үгүй юу гэсэн асуудал хөндөгдөж байна.  

Эцэст нь санал болгох нь

    Энгийн хүмүүс хэрэв ийм муу зураг төслөөр барилга угсралтын ажлын үед хяналт тавьдаггүй чанаргүй барилга барьж барьж байгаа юм бол яагаад одоо хүртэл байшин нурж гэмтэхгүй байгаа юм гэж асууж магад.

    Дутагдал нь зөвхөн хүчтэй газар хөдлөлтийн үед илэрдэг юм. Манай нөхцөлд бол газар хөдлөөгүй үед ч илэрч магадгүй.

    Ер нь газар хөдлөлт болсон бүс нутгуудад учирсан дэлхийн улс орнуудын гарз хохирол, гамшигт сүйрлээс бишгүй л харж ойлгож болохоор байгаа. Харин манай барилгын захиалагчид, зураг төсөл боловсруулагчид, барилгын гүйцэтгэгч нар сонин уншдаггүй, зурагт үздэггүй мэт.

    Магадгүй зарим нь “чи тэгээд үүнийг одоо яая гээд байгаа юм бэ?” гэх байх.

Монгол Улсын цөөхөн хүн амын аюулгүй байдлыг хангах, барилгын газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор дараахь зүйлийг санал болгож байна:

1. Бүх баригдсан ба баригдаж буй барилгын газар хөдлөлтийн үеийн тэсвэрлэлтэнд үнэлэлт дүгнэлт өгч шалгах. Илрэх бүх доголдлыг арилгах (шаардлагатай бол хүчитгэх зураг төслийг боловсруулах). Гарсан зардлыг барилга захиалагчид болон орон сууц зарж борлуулсан хуулийн этгээдэд хариуцуулах;

2. Мэргэжлийн байгууллагаас экспертизийн дүгнэлт гараагүй, барилга угсралтын ажил эхлэх, үргэлжүүлэх зөвшөөрөл олгоогүй байхад барилгын ажил эхлэхийг эрс хориглох;

3. Газар хөдлөлтийн аюулгүй байдалтай холбоотой алдаа эндэгдэл гаргасан зураг төсөл боловсруулагчийн тусгай зөвшөөрлийг хураан авах;

4. Гадаадын зураг төсөл боловсруулагчдыг Монголын зураг төсөл боловсруулагч нартай хамтарч барилгын норм ба дүрмийн дагуу хийж гүйцэтгэдэг журмыг хатуу мөрдүүлэх;

5. Барилга захиалагч нь мэргэжлийн байгууллагын ажилтнуудтай техникийн хяналт болон зохиогчийн хяналтыг хийлгэхээр гэрээ байгуулж ажилладаг журмыг хэвшүүлэх;

6. Баригдсан ба баригдаж буй барилгад мониторинг хийж, зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг хуулийн этгээдээр хөндлөнгийн хяналтыг гүйцэтгүүлэх;

7. Газар хөдлөлтийн 7-9 баллын бүсэд баригдсан бүх барилгыг паспортжуулах.

Уг нийтлэлийн бичихдээ барилгын салбарт ажиллаж байгаа инженер техникийн ажилтнуудыг шүүмжлэх гэсэнгүй. Харин дээр гарч байгаа алдаа дутагдлуудыг ухамсарлаж цаашид ажилдаа хариуцлагатай хандах мэдлэг мэргэжлээ дээшлүүлэх, чанартай, хөрөнгө оруулалтыг хэмнэсэн шинэ техник технологи нэвтрүүлсэн барилга байгууламж бариулах зорилгыг эрхэм болголоо.