“Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах тухай” хуулийн хэрэгжилтийн талаар

Хувийн хэргээр удаан хугацаагаар оршин суугч, байнга оршин суугч, цагаач, гадаадын иргэн нь Монгол Улсад хөдөлмөр эрхлэхтэй холбоотой эрх зүйн харилцааг “Гадаадын иргэний эрх зүйн байдлын тухай”, “Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах тухай”, “Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай”, “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай”, “Хөдөлмөрийн тухай” хуулиар, Засгийн газрын 2001 оны 139 дүгээр тогтоолын хавсралт “Ажлын байрны төлбөр авах, хөнгөлөлт үзүүлэх, чөлөөлөх журам”, 72 дугаар тогтоолын хавсралт “Монгол Улсын виз олгох журам”, 2003 оны 79 дүгээр тогтоолын хавсралт “Гадаадын иргэдийг Монгол Улсаас албадан гаргах журам”-ын дагуу тус тус зохицуулагдаж байгаа болно.

Монгол Улсад хөдөлмөр эрхлэх гадаад иргэдийн хууль, эрх зүйн орчинг бүрдүүлснээр тэдгээртэй холбоотой хөдөлмөрийн маргаан, өөр байгууллагад шилжин ажиллах, ажлын байрны төлбөр авах, хөнгөлөлт үзүүлэх, чөлөөлөх асуудлуудыг шийдвэрлэн зохицуулж байна.

Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний газар нь “Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай” хуулийн 15.9.1 дүгээр хэсэгт заасан гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах чиглэлээр тусгай зөвшөөрлийн үйлчилгээ үзүүлж байна.

“Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах тухай” хуулийн 4.1.4 дүгээрт заасны дагуу эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбар, байгууллагын нийт ажиллагчдын тоо, гадаадын хөрөнгө оруулалтын хэмжээнээс хамааруулан нийт ажиллагчдын тоонд гадаадаас авах ажиллах хүч, мэргэжилтний эзлэх хувийг жил бүр тогтоож мөрдөж байгаа болно.

“Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах тухай” хууль 2001 оны 06 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөгдснөөс 2001 онд 5626, 2002 онд 8075, 2003 онд 7532, 2004 онд 7250, 2005 онд 8221, 2006 онд 12577, 2007 онд 18504 гадаадын иргэнд Монгол Улсад хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл олгоод байна.

ГАДААДЫН ИРГЭДИЙН ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН 2007 ОНЫ ТАЙЛАН

2007 онд 79 орны нийт 18504 гадаадын иргэнд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл олгосон байна.

Хөдөлмөр эрхлэж байгаа гадаадын иргэдийг эдийн засгийн салбараар авч үзвэл: Уул уурхайн олборлох үйлдвэрлэлийн салбарт 8209 буюу 44.4 хувь, барилгын салбарт 3963 буюу 21.4 хувь, боловсруулах үйлдвэрийн салбарт 1765 буюу 9.5 хувь, боловсролын салбарт 746 буюу 4.0 хувь, бөөний болон жижиглэн худалдаа, гэр ахуйн барааны засварлах үйл ажиллагааны салбарт 1006 буюу 5.4 хувь нь тус тус ажиллаж байна.

Монгол Улсад хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл олгогдсон гадаадын иргэдийн тоо хамгийн өндөр байгаа нь улирлын шинж чанартай уул уурхай, зам, барилгын салбарт ажиллагсадын ажил, үйлчилгээ идэвхжиж эхэлсэнтэй холбоотой. Мөн улсын хэмжээний томоохон төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр гэрээний дагуу гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтнүүд ирж байгаагаас шалтгаалж байна.

Хөдөлмөр эрхлэж буй гадаад иргэдийн боловсролын ангиллаар авч үзвэл: техник мэргэжлийн 13349 буюу 72.1 хувь, дээд 2295 буюу 12.4 хувь, тусгай дунд боловсролтой 2503 буюу 13.5 хувь тус тус эзэлж байна.

Гадаадын иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг байгууллагын төрлөөр авч үзвэл: төрийн өмчит байгууллага, аж ахуйн нэгжид 444 буюу 2.4 хувь, гадаадын байгууллагын төлөөлөгчийн газарт 824 буюу 4.4 хувь, гадаадын хөрөнгө оруулалттай компанид 10801 буюу 58.4 хувь, хязгаарлагдмал хариуцлагтай компанид 3512 буюу 19.0 хувь, төрийн төсөвт байгууллагад 769 буюу 4.1 хувь тус тус хамрагдаж байна.

Гадаадын иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг хүйсийн аниглалаар авч үзвэл 17353 буюу 93.8 хувь нь эрэгтэй, 1151 буюу 6.2 хувь нь эмэгтэй байна.

Гадаадын иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлттэй холбоотой зөрчлийн талаар

“Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах тухай” хууль хэрэгжиж эхэлсэнээс хойш гадаадын иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтэд нэлээд ахиц гарч зөвшөөрөлгүй хөдөлмөр эрхлэх явдал үндсэндээ багассан боловч визгүй зорчдог орны иргэд болон “В” визийн ангиллаар БНХАУ-ын иргэд зөвшөөрөлгүй хөдөлмөр эрхлэх явдал цөөнгүй байна. Холбогдох албаны хүмүүс “В” ангиллын визийг олгохдоо Монгол Улсад тус ангилал нь ямар чиглэл, зорилгоор олгогдож байгааг сайн таниулан сурталчилах ёстой болов уу. Гадаадын иргэд ашиг бүхий ажил, үйлчилгээ эрхэлсний төлөө ажлын байрны төлбөр төлдөг, харин зарим нэг аж ахуйн нэгж гадаадын иргэнийг зөвшөөрөлгүй авч ажиллуулаад торгууль төлөөд буцаах нь тэдэнд ашигтай байдаг гэсэн буруу ойлголттой байна.

Зөрчил гаргаж байгаа байгууллагын удирдлага, албан тушаалтан нь гадаадын иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн талаархи хууль, тогтоомж сайн мэддэг боловч визний ангилал болон визгүй зорчидог байдлыг ашиглан ажлын байрны төлбөр төлөхөөс зайлсхийн дээрх ангиллын виз бүхий иргэдээр хөдөлмөр эрхлүүлэх явдал их гарах хандлага цаашдаа даамжрах шинжтэй.

Визийн хувьд эдгээр хүмүүс нь ямарч зөрчилгүй мэт байгаа боловч зөвшөөрөлгүйгээр хөдөлмөр эрхэлж байгаагийн хувьд хуулийг ноцтойгоор зөрчиж байгаа хэрэг юм.

Монгол Улсад хууль бусаар хөдөлмөр эрхлэж байгаа гадаадын иргэдийг илрүүлэх, зөрчлийг нь арилгуулах тал дээр Улсын мэргэжлийн хяналтын газар, Гадаадын иргэн, харьяатын асуудал эрхлэх албаны холбогдох улсын байцаагч нар ажил үүргийнхээ дагуу гүйцэтгэж байгаа болно.

Эрчимтэй хөгжиж байгаа уул уурхай, барилгын салбарт шинэ үеийн мэргэжлийн өндөр ур чадвартай дотоодын ажиллах хүчний хомсдол, тэдгээрийг бэлтгэх мэргэжил, техникийн бааз байхгүйгаас сүүлийн жилүүдэд гадаадаас ажиллах хүчин, мэргэжилтэн ирж байгаа нь үндэсний бэлтгэгдсэн мэргэжлийн ур чадвар, техник технологыг дахин бэлтгэх, зах зээлийн шудрага өрсөлдөөнд аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын оршин тогтноход зайлшгүй гадаадаас холбогдох мэргэжлийн хүмүүс оруулж ирж байгаа ч нөгөө талаасаа дээрх асуудалд төрийн цогц бодлого дутагдаж байгааг харж болох юм.

Иймд “Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах тухай” хуулийг өнөөгийн нөхцөл байдлыг харгалзан шинэчилэх шаардлага гарч байна. Ингэнээр дотоодын боловсон хүчнийг шинэ техник, технологийг эзэмшихэд чиглэсэн боловсролын механизмтай, ур чадвар бага шаардагдах гадаадын ажиллах хүчнийг хязгаарлахад чиглэсэн бодлого, байгууллагуудтай харилцан мэдээлэл солилцох, гадаад, дотоодын ажилчдын эрх ашгийг харлцан хамгаалсан хөдөлмөрийн нөхцөлүүдийг тусгах шаардлага гарч байна.