– “ДЦС4” дээр гэмтэл гарч, Улаанбаатар хот тэр чигээрээ цахилгаан эрчим хүчгүй болсон. Энэ гэмтэл яг юунаас болж гарав гэдэг асуудал олон нийтийн анхаарлыг татаж байна. Та мэргэжлийн хүний хувьд ямар дүгнэлт хийж байгаа вэ?

– “ДЦС-4”-ийн 220 кВ-ын ил хуваарилах байгууламжид шуурхай ажиллагааны сэлгэн залгалтыг технологийн дагуу хийж чадаагүй, алдаа гаргаснаас үүдэн “ДЦС-4” бүрэн зогссон. Ингэснээр системд зэрэгцээ ажиллаж байсан бусад станцуудад давтамж буурч, аваарын нөхцөл байдал үүсэн, хамгаалалт ажиллаж, үйл ажиллагаа нь доголдож эхэлсэн. “ДЦС-4” дээр саатал гарсны дараа Эрчим хүчний сайдын тушаалаар ажлын хэсэг байгуулагдаад ажиллаж байна. Энэ ажлын хэсгээс албан ёсны дүгнэлтээ удахгүй гаргана. Урьдчилсан байдлаар техник ашиглалт, сэлгэн залгалтын дүрмийг мөрдөж ажиллаагүй учраас саатал гарсан гэсэн дүгнэлт гараад байна. Гэхдээ энэ бол хэн нэг хүний хариуцлагагүй үйл ажиллагаа гэхээсээ илүүтэйгээр салбарын хэмжээнд авч үзэх ёстой асуудал.

Ажлын хэсэг нэлээд өргөн хүрээнд олон талаас нь авч үзсэн дүгнэлт гарах болов уу гэж харж байна. Хуучин эрчим хүчний салбар маш хатуу дэглэмтэй, чанга тогтолцоотой, өндөр сахилга хариуцлагатай ажилладаг байсан. Гарсан гэмтэл, саатал болгоныг судалж, дүгнэж ярилцдаг, тэрч байтугай аль нэг үйлдвэр дээр гарсан осол аваарын талаарх мэдээлэл, даалгаврыг бусад бүх үйлдвэр байгууллагуудад хүргүүлж, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авч, сургалт дасгал хүртэл хийлгэдэг байсан. Харин сүүлийн жилүүдэд энэ байдал алдагдсан. “ДЦС-4” ТӨХК дээр гарсан энэ саатал манай эрчим хүчний салбарын ажилтан, албан хаагчдын мэдлэг, мэргэжлийн түвшин ямар байгааг ч бас харууллаа. Сүүлийн жилүүдэд мэргэжил, мэдлэг, туршлага шаарддаг гол ажилд мэргэжлийн бус хүн томилогдож байгаатай ч энэ асуудал холбоотой. Мэргэжлийн ажлыг мэргэшсэн хүн хийх ёстой юм.

-Сүүлийн хэдэн өдөр Эрчим хүчний сургалтын төвтэй холбоотой асуудал багагүй шуугиан тарьж байгаа. Эрчим хүчний зохицуулах хороо сургалтын төвд мөнгө гаргаж өгөх гэж байна хэмээн зарим хүмүүс шүүмжилж байгаа шүү дээ?

-Эрчим хүчний салбар нийтдээ 12 мянга гаруй ажиллагсадтай том салбар. Энэ хүмүүсийг байнга сургаж, мэргэшүүлж, дадлагажуулж байх зорилгоор Эрчим хүчний сургалтын төвийг анх 1964 онд Төв цахилгаан станцын дэргэд “Ажилчдыг бэлтгэх курс” нэртэйгээр байгуулсан байдаг. Эрчим хүчний салбарт энэ сургалтын төв маш чухал үүрэг гүйцэтгэж ирсэн. Герман Улсын тусламжаар 1997 онд Эрчим хүчний салбарын сургалтыг сайжруулах төсөл хэрэгжүүлж, Эрчим хүчний сургалтын төвийн материаллаг баазыг бэхжүүлж, 10 төрлийн шинэ лаборатори байгуулсан. Үеийн үед энэ сургалтын төвийн ажлыг сургалтын чанарыг сайжруулахад анхаарч ирсэн. Т.Очирхүү сайд ажиллаж байхдаа 2005 онд салбарын сургалтыг сайжруулах бодлого гаргаж, түүнийгээ Эрчим хүчний төвд төвлөрүүлж байсан түүхтэй. Эрчим хүчний сайд П.Ганхүү 2017 онд Эрчим хүчний салбарын мэргэжил сургалтын талаар баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай 124 тоот тушаал гаргасан. Т.Очирхүү, П.Ганхүү зэрэг сайд нарын гаргасан тушаалд “Эрчим хүчний байгууллагууд жилийн нийт зардлынхаа 0.5-аас доошгүй хувийг ажиллагсдын сургалтад зарцуулах, сургалтад төлөвлөсөн хөрөнгийн 35-аас доошүй хувийг салбарын ажиллагсдын сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд зарцуулна” гэж тодорхой заасан.

Харамсалтай нь эрчим хүчний зарим байгууллагууд энэ тушаал, хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд хангалтгүй анхаарч, ажилтнуудаа сургаж, мэргэшүүлэх, дадлагажуулах ажилд хойрго хандах болсон. Эрчим хүчний зохицуулах хороо хуулинд заасан үүргийнхээ дагуу эрчим хүчний салбарын компаниудыг сургалтад зарцуулах ёстой хөрөнгийг зарцуул, хүмүүсээ сурга, салбарын сайд нарын тушаалыг биелүүл, үндсэн чиглэлээ баримтал гэдэг л байдлаар асуудалд хандаж байгаа болохоос биш хэн нэгэнд илүү мөнгө төгрөг гаргаж өг гэдэг үүрэг өгөөгүй. Сургалтын чанар муу, ажилчдын мэдлэг боловсрол, дадлага туршлага нимгэн байна гэдэг нь эрчим хүчний салбарын аюулгүй, тогтвортой ажиллагаанд хор хөнөөл учруулж болзошгүй гэдгийг сая бид харлаа.

Энэ байдлыг арилгаж, сургалтыг эрчимжүүлэх, мэргэжлийн хүмүүсийг тохирсон ажилд нь томилох шаардлагатай. Энэ талаар Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэн томилогдсон цагаасаа хойш онцгой анхаарч ажиллаж байгаа. Эрчим хүчний сургалтын төв бол салбарын ажилчдыг сургаж чадваржуулах томоохон материаллаг бааз. Үүнийг бэхжүүлж, цаашид төсөв зардлыг нь төвлөрүүлэх ёстой. Аливаа байгууллагын хамгийн үнэт капитал бол хүн учраас тэднийг сургаж, чадавхижуулж, урам өгч дэмжиж ажиллаж байж үр дүнд хүрдэг юм.

-Монгол Улсад дахиад эрчим хүчний ийм хэмжээний саатал, гэмтэл гарахгүй гэх баталгаа байхгүй. Уг нь эрчим хүчний 20 хувийн нөөцтэй байх ёстой гэж яриад байдаг шүү дээ?

– Шинэ цахилгаан станц барих асуудлыг бид олон жил ярилаа. Өнөөг хүртэл хэрэгжээгүй. Ихэвчлэн улс төрийн шалтгаанаас болж том төслүүд зогсонги байдалд ордог гэдгийг бид бүгд мэдэж байгаа. Төлөвлөөгүй, нарийн сайн судалгаа шинжилгээ хийгээгүй, мэргэжлийн бус хүмүүсийн хийсэн, бодит амьдрал, орчин нөхцөлтэйгээ нийцэхгүй төсөл хөтөлбөрүүдийг гаргаж ирж, барина, барихгүй гэж маргалдаж цаг хугацаа алдаад л байна. Хуучин нийт суурилагдсан хүчин чадлынхаа 20 хувийн нөөцтэй байдаг байсан. Өнөөдөр эрчим хүчний системийн нийт суурилагдсан хүчин чадал 1200 МВт байгаа. Өнгөрсөн өвөл оргил ачааллын үед 1081 МВт хүрсэн. Цаашдаа аюулгүйн нөөцийг бүрдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Шинэ эх үүсвэрүүдийг барьж байгуулах, одоо байгаа эх үүсвэрүүдээ шинэчлэх, өргөтгөх гээд асар их ажил байна. Харамсалтай нь манай шийдвэр гаргагчид мэргэжлийн хүмүүсийн гаргасан саналыг бүрэн дэмждэггүй, янз бүрийн шалтгаанаар хойшлуулдаг.

-Хуучин цахилгаан станцуудаа өргөтгөх нэрээр ашиглалтын хугацаа нь дууссан станцаа л додомдоод байх юм. Шинээр станц байгуулахгүй байна гэсэн шүүмжлэл их гарч байна. Энэ Засгийн газрын үед эрчим хүчний салбар нэлээд урагшлах байх гэсэн иргэдийн хүлээлт байсан. Гэвч хийж байгаа ажил нь гарт баригдаж, нүдэнд харагдахгүй байна шүү дээ?

– Би энэ салбарт 42 жил ажиллаж байна. Энэ хугацаанд хийж ирсэн ажлуудаасаа дүгнээд хэлэхэд бидэнд асар их боломж бий. Харин бид өөрт байгаа боломжоо бүрэн ашиглаж чадахгүй байна. Зарим хүмүүс одоо ажиллаж байгаа цахилгаан станцуудын насжилт өндөр болсон гэж яриад байгаа. “ДЦС-3” байгуулагдаад 50, “ДЦС-4” 35 жил болж байна. Гэхдээ анх байгуулагдахад тавигдсан тоноглолууд одоо байхгүй. 1990 оноос хойш техникийн шинэчлэл хийгдсэн. Өнөөдрийн байдлаар манай салбарын нийт тоног төхөөрөмжийн 50 орчим хувь нь шинэчлэгдсэн гэж болно. Одоо ч шинэчлэх ажил явагдаж байна. “ДЦС-4”-ийн 1-4 дүгээр турбиныг шинэчлэх хөрөнгийг ОХУ-аас зээлж, ажлаа эхлүүлсэн. Ингэснээр тус станцын суурилагдсан хүчин чадал 89 МВт-аар нэмэгдэж, дөрвөн турбины ажиллах хугацаа 220 мянган цагаар уртсах юм.

Мөн “ДЦС-3” дээр 25 МВт-ын 5-р турбиныг 50 МВт болгож солих, тус станцын баруун талд 50 МВт-ын нэг зуух турбин тавих, 48 МВт-ын дунд даралтын хэсгийг буулгаж, оронд нь шинээр 250 МВт-ын станц барих боломжтой. Мөн “ДЦС-2”-ын суурин дээр 200 МВт-аас дээш хүчин чадалтай цахилгаан станц барих судалгааны ажлыг эрчимжүүлэх, Эрдэнэт, Дарханы дулааны цахилгаан станцын 50 МВт-ын өргөтгөлийн ажлыг шуурхайлах, Амгалангийн дулааны станц дээр турбин генаратор суурилуулан 50 МВт-ын өргөтгөл хийж, цахилгаан үйлдвэрлэх боломжтой. Энэ талаар манай мэргэжилтнүүдийн гаргасан санал, тооцоо судалгаа бий. Бүх юмыг хуучирсан гэж голж болохгүй. Эхний ээлжинд хөрөнгө оруулалт бага шаардсан, богино хугацаанд хийж гүйцэтгэх боломжтой ажлуудаа өөрсдийн нөөц бололцоог дайчлан хийх хэрэгтэй.

-Хийх боломж байгаа юм байна. Тэгвэл яагаад хийхгүй байна вэ? Засгийн газар яагаад хөрөнгө мөнгөний асуудлыг шийдвэрлэж өгөхгүй байна вэ гэсэн асуулт гарч ирж байна л даа?

-Цахилгаан станцуудыг өргөтгөх асуудлыг Эрчим хүчний сайдын зөвлөлийн хуралдаанаар хэлэлцээд саналаа Засгийн газарт хүргүүлсэн. Засгийн газар шаардлагатай байгаа хөрөнгө оруулалтын асуудлыг шийдчих юм бол тоноглолуудаа захиалж, бэлтгэлээ хангаад дараа жил, өвлийн их ачаалал эхлэхээс өмнө ашиглалтад оруулах боломжтой. Энэ өргөтгөлүүдийг хийхэд шинэ станц барьж байгуулснаас хоёр дахин хямд зардал гарна, бас хоёр дахин бага хугацаа зарцуулна. Мөн Засгийн газар дэмжиж, Хөгжлийн банк баталгаа гаргаж өгвөл Тэлмэнгийн 100 МВт-ын чадал бүхий длааны цахилгаан станцыг 18 сарын дотор барьж ашиглалтад оруулах боломжтой байгаа.

– Багануурын 700 МВт-ын дулааны цахилгаан станц гэдэг том хэл ам дагуулсан сэдэв гарч ирсэн. Энэ станцыг барьж байгуулвал Монгол Улсын эрчим хүч гадныхны мэдэлд шилжиж, хэрэглэгчид үнэ тарифын барьцаанд орно гэсэн мэдээлэл байгаа. Энэ мэдээлэл хэр бодитой вэ?

-Багануурт шинэ цахилгаан станц барих ёстой. Багануурын уурхайг түшиглэн цахилгаан станц барих асуудал 1990 оноос хойш яригдсан. Анх Оросын тусламжтайгаар тэнд станц барихаар барилгын ажил эхлүүлсэн ч зах зээлд шилжээд зогссон. Дараа нь УИХ-ын 2010 оны Түлш эрчим хүчний салбарын талаар авах зарим арга хэмжээний тухай 72-р тогтоол гарч, Багануурын нүүрсний уурхайг түшиглэн цахилгаан станцыг барьж байгуулах шийдвэр дахиж гарсан. Багануурын уурхайг түшиглэж цахилгаан станц барьвал нүүрсний тээврийн зардал гарахгүй, үйлдвэрлэсэн цахилгааныг шууд цахилгаан дамжуулах агаарын шугамаар хэрэглэгчдэд хүргэх учраас үнэ өртөг нь хямд байна. Багануурт цахилгаан станц баригдсанаар гадаадаас импортлох цахилгааны хэмжээ багасна гээд маш олон давуу талтай.

-Тэгвэл яагаад Багануурт станц барих асуудлыг хойшлуулаад байгаа юм бол?

–Станц барих асуудлыг эсэргүүцээд байгаа юм биш. Харин хөрөнгө оруулагчдын төсөл, гэрээ хэлэлцээрийг засч сайжруулах зайлшгүй шаардлагатай. Саяхан ажлын хэсэг гарч, Багануурын уурхайг түшиглэж барих цахилгаан станцын төслийг судалж, дүгнэлтээ гаргасан. Үнэхээр л засч сайжруулахаас өөр аргагүй зүйлүүд гарч ирсэн. Нэгдүгээрт, Багануурын уурхайг түшиглэн тус бүр нь 350 МВт-ын хүчин чадалтай хоёр зэрэгцээ турбин бүхий нийтдээ 700 МВт-ын суурилагдсан хүчин чадалтай дулааны цахилгаан станц барина гэж төсөлд тусгасан. Гэтэл манай эрчим хүчинд ашиглагдаж байгаа турбины хамгийн их хүчин чадал нь 123 МВт байгаа. Энгийн үгээр тайлбарлахад Багануурын дулааны цахилгаан станцын 350 МВт-ын турбинтай манай “ДЦС-4”-ийн 123 МВт-ын турбин зэрэгцэж ажиллана гэсэн үг. Багануурын дулаан цахилгаан станц дээр нэг гэмтэл, саатал гарахад төвийн эрчим хүчний системд чадлын дутагдал үүсч,, систем тэр чигээрээ савлаж бүрэн зогсох аюул бий.

Саяхан “ДЦС-4” гэнэт бүрэн зогсоход бусад цахилгаан станцууд дээр саатал гарч байгаа шиг л зүйл давтагдана. Тиймээс Багануурын цахилгаан станц дээр 350 МВт-ын хүчин чадалтай турбин суурилуулж болохгүй, өнөөдрийн байдлаар 200 МВт-аас доош хүчин чадалтай турбиныг суурилуулах шаардлагатай гэдэг дүгнэлтийг мэргэжлийн байгууллагаас гаргасан. Өөрөөр хэлбэл төсөл энэ хэвээрээ хэрэгжвэл Монгол Улсын эрчим хүчний системийн аюулгүй найдвартай ажиллагаанд эрсдэл үүснэ гэсэн үг. Энэ төслийг дэмжихгүй байх хоёр дахь шалтгаан нь “Цахилгаан худалдах, худалдан авах гэрээ”-нд байгаа. Төсөл хэрэгжүүлэгчид “Багануурын цахилгаан станцын үйлдвэрлэсэн бүх цахилгаан эрчим хүчийг худалдаж авна гэсэн гэрээг “Диспетчерийн үндэсний төв” ХХК-тай байгуулсан.

Гэрээний дагуу Багануурын цахилгаан станцын үйлдвэрлэсэн бүх цахилгааныг бүгдийг нь худалдаж авахын тулд “ДЦС-3”, “ДЦС-4”-ийн зарим хэсгийг зогсооход хүрнэ. Одоо ажиллаж байгаа дулааны цахилгаан станцуудаа зогсоогоод Багануурын цахилгаан станцын үйлдвэрлэсэн бүх цахилгааныг худалдаж авья гэж бодоход хэрэглэгчдийн цахилгааны үнэ тариф бараг хоёр дахин нэмэгдэнэ. Учир нь өнөөдөр ажиллаж байгаа “ДЦС-3”, “ДЦС-4” бүгд анх баригдсан өртгөө нөхчихсөн учраас зөвхөн үйл ажиллагааны зардал л үнэ тарифт нь шингэсэн байдаг. Харин шинээр баригдаж байгаа цахилгаан станцын зардал дээр хөрөнгө оруулалтын зардал давхар нэмэгдэх учраас цахилгаан эрчим хүчний үнэ тариф нэмэгдэнэ. Тиймээс цахилгаан эрчим хүч худалдах, худалдан авах гэрээг шинэчилж, “Диспетчерийн үндэсний төв” ХХК –иас өгсөн горимын дагуу үйлдвэрлэсэн цахилгааныг худалдаж авна гэсэн заалтыг гэрээндээ суулгаж өгөх хэрэгтэй. Энэ хоёр хоёр асуудлыг шийдвэрлэхгүйгээр Багануурын цахилгаан станцыг барих нь эрсдэлтэй.

-Үйлдвэрлэгчид үнэ тариф хэтэрхий бага байна гэж шүүмжилдэг. Гэтэл хэрэглэгчид эсрэг байр суурьтай байдаг. Үнэ тарифыг Эрчим хүчний зохицуулах хорооноос хэрхэн тогтоодог вэ?

-Эрчим хүчний тухай хууль 2001 онд батлагдаж, Эрчим хүчний зохицуулах хороо байгуулагдсан. Өмчийн хэлбэрийг үл харгалзан хараат бус байдлаар үйлдвэрлэгч болон хэрэглэгчийн эрх ашгийг тэнцвэртэй хангаж үйл ажиллагаа явуулдаг зохицуулалтын байгууллага Дэлхийн бүх оронд бий. Эрчим хүчний зохицуулах хороо эрчим хүч үйлдвэрлэх дамжуулах, түгээх, хангах зэрэг 12 төрлийн тусгай зөвшөөрөл олгохоос гадна хуулинд заасан үнэ тариф тогтоох зарчмыг баримтлан хэрэглэгчдэд дарамт болохгүй, үйлдвэрлэгчийн эдийн засгийн чадавхыг хангах хэмжээнд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн үнэ тарифыг баталдаг. Зах зээлд шилжсэн эхний жилүүдэд Засгийн газраас үнийг барьдаг байсан учраас эрчим хүчний салбар маш их алдагдалтай ажиллаж ирсэн. Харин 2015 оноос Эрчим хүчний тухай хууль, Сэргээгдэх эрчим хүчний хуулинд өөрчлөлт орж, олон тарифын тогтолцоонд шилжсэнээр салбарын эдийн засгийн байдал сайжирч эхлээд байгаа. 2015 оноос Төвийн бүсийн үйлдвэрүүд улсын төсвөөс татаас авахаа болилоо.

Өнөөдрийн байдлаар Баруун болон, Алтай, Улиастайн эрчим хүчний систем жилдээ 16 орчим тэрбум төгрөгийн татаас авч байна. Эрчим хүчний салбар татаас авах биш харин улсдаа татвар шимтгэл төлдөг болсон. Өнгөрсөн 2017 онд эрчим хүчний компаниуд улсын болон орон нутгийн төсөвт төлсөн татвар, шимтгэлийн дүн 230 тэрбум төгрөгт хүрсэн. Үүнийг 2016 онтой харьцуулахад 28 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн үзүүлэлттэй байгаа юм. Өнөөдөр Монгол Улсад цахилгаан эрчим хүчний үнэ харьцангуй хямд. Дунджаар тооцоход зургаан цент орчим буюу 145 төгрөг байгаа. Хоёр хөрштэй харьцуулах юм бол хоёр дахин бага, дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудтай харьцуулахад дөрвөөс тав дахин бага үнээр хэрэглэгчид маань цахилгаан эрчим хүчийг худалдаж авч байна. Эрчим хүчний зохицуулах хороонд эрчим хүч үйлдвэрлэж байгаа үйлдвэрлэгч, дамжуулагч, түгээгч, хангагч байгууллагуудаас эрчим хүчний үнэ тарифыг нэмүүлэх санал ирдэг. Мөн нүүрсний уурхайнууд нүүрсний үнийг нэмсэнгүй гэсэн гомдол байнга гаргадаг. Бид хуулийн дагуу тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид, хэрэглэгчид хоёрын эрх ашгийг тэнцвэртэй хангаж ажиллах үүрэг хүлээсэн улс. Тиймээс эрчим хүчний үнэ тарифыг тогтоохдоо маш нарийн судалгаа хийж, тооцоо гаргаж ажилладаг.

-Иргэд эрчим хүчний үнэ ярихаар Сэргээгдэх эрчим хүчийг дэмжих тариф нэрээр үндэслэлгүй мөнгө авлаа гэж шүүмжилдэг. Энэ ямар учиртай юм бэ?

– Манай улс Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуультай. Энэ хуулинд “нарны цахилгаан станцаар үйлдвэрлэсэн нэг кВт.ц цахилгааныг 15-18 центээр, салхин цахилгаан станцаас гарсан цахилгааныг 8-9.5 центээр худалдаж авна” гэж үнэ тарифыг нь нарийн хуульчилж өгсөн. Мөн Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуулинд 2015 онд өөрчлөлт орж, дэмжих тарифыг мөрдөж эхэлсэн. Салхитын 50 МВт-ын салхин цахилгаан станц ашиглалтад орсны дараа дэмжих тарифыг анх дөрвөн төгрөгөөр тогтоож байсан юм билээ.

Дэмжих тариф өөрөө тогтмол тариф биш. Сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрээр үйлдвэрлэсэн цахилгаан эрчим хүчний нийлүүлэлт нэгдсэн сүлжээнд нэмэгдээд байвал хэрэглэгчээс авах дэмжих тарифын төлбөр нэмэгдэнэ. Өнгөрсөн онд Цогтцэцийн 50 МВт-ын салхин цахилгаан станц, Дархан-Уул аймаг болон Сонгинохайрхан дүүрэгт тус бүр нь 10 МВт-ын хүчин чадалтай нарны хоёр станц шинээр ашиглалтад орж, үйлдвэрлэсэн цахилгаанаа Төвийн бүсийн нэгдсэн сүлжээнд нийлүүлж эхэлсэн учраас дэмжих тарифт өөрчлөлт орж, хэрэглэгчид 1кВт.ц цахилгаан тутамд 11.8 төгрөгийн дэмжих тариф төлж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар нийт 120 МВт-ын хүчин чадалтай сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрүүд ажиллаж байна.

Энэ онд нийт 40 МВт-ын чадалтай нарны гурван эх үүсвэр, Сайншандад 55 МВт-ын салхины станц ашиглалтад орно. Үүнээс болж дэмжих тариф 7.73 төгрөгөөр нэмэгдэх тооцоо гарч байна. Өнөөдөр хэрэглэгчдэд борлуулж байгаа 1 кВт.ц цахилгаан эрчим хүчний дундаж үнэ 150 төгрөг, ОХУ-аас импортоор авч байгаа 1кВт.ц цахилгаан эрчим хүчний дундаж үнэ 211 төгрөг. Гэтэл нарны цахилгаан станцын 1кВт.ц эрчим хүчний үнэ 404 төгрөг, салхин станцын үйлдвэрлэсэн 1кВт.ц цахилгаан эрчим хүчний үнэ 250 төгрөг байна. Дэлхийн зах зээл дээр сэргээгдэх эрчим хүчний үнэ буурч байна. Гэтэл монголд эсэргээрээ өсч байгаа. Аливаа үнийг хуулиар тогтоодог тогтолцоо дэлхийн хаана ч байхгүй.

Тиймээс хуулинд өөрчлөлт оруулж, өрсөлдөөнт зах зээлийн зарчмаар сэргээгдэх эрчим хүчний үнийг бүрдүүлэх шаардлагатай. Ингэж байж сэргээгдэх эрчим хүчний үнийг бууруулах нөхцөл бүрдэнэ. Үүнээс гадна сэргээгдэх эрчим хүч маань эрчим хүчний салбарын горим ажиллагаанд хүндрэл үүсгэж байна. Энэ онд сэргээгдэх эрчим хүчний суурилагдсан хүчин чадал 215 МВт-д хүрлээ. Төрөөс эрчим хүчний талаар баримтлах бодлогод “Сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувийг 2020 онд 20 хувьд хүргэнэ гэсэн зорилт үндсэндээ хэрэгжиж байгаа юм. Манай эрчим хүчний системийн тогтвортой ажиллагааг хангахтай холбоотойгоор 250 МВт-аас илүү сэргээгдэх эрчим хүчний чадлыг системд авах боломжгүй. Үнэ тариф, горим ажиллагаа гэсэн хоёр шалтгаанаас үүдэн Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуулинд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай.

-Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэн салбарын хөгжлийн талаарх бодлогын асуудлыг их ярих болсон. Энэ асуудал үнэхээр бодитой, шаардлагатай зүйл үү?

-Ц.Даваасүрэн сайд цахилгааны инженер хүн, Төвийн бүсийн эрчим хүчний системд ажиллаж, туршлага хуримтлуулсан мэргэжлийн хүн. Мэргэжлийн хүн, мэргэжлийн салбарт ажиллаад ирэхээрээ асуудлыг илүү нухацтай олж харж, шийдвэрлэх гарц, гаргалгааг бодож, төлөвлөж чаддаг юм байна гэж эрчим хүчний салбарынхан үнэлж байгаа. Ц.Даваасүрэн сайдаар томилогдсон даруйдаа эрчим хүчний системийг бие даасан, тогтвортой байх ёстой гэсэн бодлогыг гаргаж ирж, дэвшүүлж тавьсан.

Тогтвортой, найдвартай үйл ажиллагаа явуулахын тулд 300 МВт-аас доошгүй хүчин чадалтай усан цахилгаан станц барьж байгуулах, нар, салхины эх үүсвэрүүдийн нөлөөллийг багасгахын тулд 100 МВт-ын хүчин чадалтай цахилгаан эрчим хүчний хуримтлууртай болох асуудлыг шийдвэрлэх ажлыг эхлүүлээд байна. Мөн мэргэжлийн хүмүүсийн санал, дүгнэлтийг үндэслэн Багануур, Оюутолгой, Тавантолгойн шинэ цахилгаан станцуудыг барьж байгуулах, одоо ажиллаж байгаа станцуудыг өргөтгөх саналыг Засгийн газарт хүргүүлээд байна. Салбарын ажлыг мэргэжлийн хүн хийх ёстой, мэргэжилтнүүдийг байнга сургаж, чадавхжуулах ёстой. Үүний тулд сургалтын бааз сууриа бэхжүүлж явах учиртай гэсэн бодлого баримталж байгаа.

-Манайх нийт цахилгааныхаа 20 хувийг импортын эрчим хүчээр хангадаг. Ингэхдээ дотоодын цахилгааны тарифаас өндөр үнээр авдаг. Үүнд нийтдээ хэдэн төгрөгийг зарцуулдаг юм бэ?

-Өнгөрсөн 2017 онд гэхэд Монгол Улс жилд БНХАУ-аас 1.1 тэрбум кВт.ц эрчим хүч, ОХУ-аас 300 гаруй сая кВт.ц цахилгаан эрчим хүч импортоор авч байна . ОХУ-аас 1 кВт.ц эрчим хүчийг 219 төгрөгөөр худалдан авч Төвийн болон Баруун бүсийн эрчим хүчний сүлжээнд нийлүүлдэг. Харин “Оюутолгой” ХХК БНХАУ-аас жилдээ 300 орчим тэрбум төгрөгийн цахилгаан эрчим хүч худалдан авч байгаа.

-Монгол Улсын цахилгаан эрчим хүчний нийт борлуулалт хэдэн төгрөг байдаг юм бэ? БНХАУ-аас 300 тэрбум төгрөгөөр эрчим хүч худалдаж авахгүйгээр өөрсдөө нийлүүлэх боломж бидэнд бий юу?

– Эрчим хүчний салбарын хэмжээнд өнгөрсөн онд 6.1 тэрбум кВт.ц цахилгаан, 8.9 сая Гкал дулааны эрчим хүч үйлдвэрлэн, импортоор 1.5 тэрбум кВт.ц цахилгаан эрчим хүч худалдан авч, нийтдээ 835.0 тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийсэн. Үүний 300 орчим тэрбум төгрөг нь БНХАУ-руу явж байна. Энэ бол их тоо. Засгийн газар болон “Оюутолгой” ХХК компанийн хооронд 2009 онд байгуулсан Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд “Оюутолгой” ХХК 2017 оны долдугаар сараас өөрийн эрчим хүчний нийт хэрэгцээгээ зөвхөн дотоодын эх үүсвэрээс бүрэн хангах үүрэг хүлээсэн. Гэвч өнөөдрийг хүртэл цахилгаан станцаа барьж байгуулаагүй, БНХАУ-аас импортоор авч байгаа.

-Өнгөрсөн жил агаарын бохирдолтой холбоотойгоор шөнийн тарифын хөнгөлөлтийг хэрэглэгчдэд үзүүлсэн. Энэ хөнгөлөлт энэ онд үргэлжлэх үү?

– Засгийн газраас баталсан Гэр хорооллын айл өрхөд цахилгааны тарифын хөнгөлөлт үзүүлэх шинэчилсэн журмын дагуу халаалтын улиралд нийслэлийн гэр хорооллын өрхийн оройн 21 цагаас өглөөний 06 цаг хүртэл хэрэглэсэн цахилгааны тарифыг 100 хувь, аймгийн төв болон арван мянгаас дээш хүн амтай сум, суурин газрын гэр хорооллын айл өрхийн шөнийн цахилгааны хэрэглээний тарифыг 50 хувь хөнгөлөхөөр болсон. Энэ журмын дагуу цахилгааны шөнийн тарифийн хөнгөлөлт ирэх арваннэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн 2019 оны дөрөвдүгээр сарын 01-ний өдөр хүртэл хугацаанд хэрэгжинэ. Энэхүү хөнгөлтөд шаардлагатай 9.2 тэрбум төгрөгийг Засгийн газар Улсын төсвөөс олгож байгаа.