Эрдэнэт хэмээх дэд бүтэц, үйлдвэрлэл хөгжсөн 100 мянга шахам хүн амтай Монголын хоёр дахь том хотод сүүлчийн 15 жилд нэг ч тохилог орон сууц барьсангүй. Харин мөнгийг “ургуулдаг” цөөн хүмүүс тансаг хаус сүндэрлүүлж, бэл бэнчин багатай нь хүссэн хүсээгүй гэр хорооллын нутаг дэвсгэрийг асар хурдтай тэлж байна. Гэтэл “хүсэхэд хясна” гэгчээр нийслэлд өдий төдий орон сууц ашиглалтад орж хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хямд, чанартай гэдгээ уралдан сурталчлах юм. 400 км-ийн хол байгаа сууцад үнэ төлбөргүй суулгасан ч Эрдэнэтэд ажилтай бид яалтай билээ. Иймэрхүү байдалтай орон сууцаар “цангасан” Эрдэнэтийнхэн чихэнд чимэгтэй мэдээ дуулдаатхав.

 

Монгол Улсын Засгийн газрын “40 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөр батлагдаж, нийслэлд том том хороолол босно, хөдөө орон нутагт ч уг хөтөлбөрийн үр шим тусна гэсэн яриа хөөрөө, сурталчилгаа “хуурай өвсөнд тавьсан гал” мэт газар авлаа. Эрдэнэтчүүдийн хувьд энэ нь “загатнасан газар маажина” гэгч болсон юм даг. Төр засгийн шийдвэр нэгэнт гарсан болохоор аймгийн удирдлага бараг 30-аад жилийн өмнө батлагдаж бэлэн болсон 13 том хороолол бүхий Эрдэнэт хотын “Ерөнхий төлөвлөгөө”-ний дагуу долдугаар бичил хорооллыг бариулж, иргэдээ орон сууцжуулахаар болсон юм. Тэгээд уг хорооллыг барихын тулд тендер зарлаж БНХАУ-ын “Хуанлу Хуанту” хэмээх компанийг сонгосон. Хамгийн гол нь орон сууцны иж бүрэн хороолол барих газрыг үнэ төлбөргүй олгосон нь тус компанид олгосон гайхамшигтай хөнгөлөлт байлаа. Орон сууц барихын тулд газар авах гэж 130-аад төрлийн бичиг баримт бүрдүүлж, гарын үсэг цуглуулж хамаг мөнгө, цагаа бардаг компаниудын эзэд “Наашаа харж инээн, цаашаа харж уйлсаар” буцсан тэр өвлөөс хойш эрдэнэтчүүдийн шүтээн болсон Баян-Өндөр хайрхан гурав дахь жилдээ цасан нөмрөгөө өмсөөд байна. Харин мөнөөх хорооллын ажил удааширч өнөөдрийн байдлаар нэг ч ам метр талбайг ашиглалтад өгсөнгүй.

 

 

Билэгт сайн өдрийг хүлээн байж аливаа ёслол, хүндэтгэлийн арга хэмжээг эхэлдэг уламжлал, монгол ёс заншлын дагуу 2007 оны гуравдугаар сарын 12-ны сайн өдөр дээрх хорооллын шавыг тавих ёслол Эрдэнэт хотод болсон түүхтэй. Энэхүү ёслол үнэхээр том хэмжээнд, сүрлэг болж улаан тууз хайчилж билээ. Тэр үеийн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, УИХ-ын гишүүд, Барилга хот байгуулалтын сайд, БНХАУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, бас хэд хэдэн дэд сайд ёслолд оролцсон юм. Арга ч үгүй биз. Улсын хэмжээнд “40 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн анхны сууц, хорооллын шав тавьсан хэрэг шүү дээ.

Тэр ёслол дээр “Хуанлу Хуанту” ХХК-ийн ТУЗ-ийн дарга ноён Чи Фан Тун, Тус компанийн гүйцэтгэх захирал Үхэрчин / Вү Кэчин / нар, сургууль, цэцэрлэг бүхий долдугаар хорооллыг гурван жилд багтаан барьж эрдэнэтийнхэнд бэлэг барина. Уг хорооллын шинэхэн сууцанд 2500 айл гал голомтоо бадраах цаг удахгүй ирнэ гэж амлаж байлаа. Компанийн удирдлага хөрөнгө мөнгөө өөрсдөө 100 хувь гаргана, бэлэн болсон сууцны түлхүүр л гардуулна, нэг шоометр талбайн үнэ 420 ам.доллароос хэтрэхгүй байна гэсэн нь эрдэнэтийнхнийг “алаагүй үнэгний арьсыг хуваах” тухай үлгэр мэт бужигнаанд оруулав. Ганц нэгэхэн жилийн дараа хямдхан, чанартай сууцтай болохыг хэн хүсэхгүй байхав, бараг л манайх тэр сууцны тэддүгээр давхрын тэдэн тоотод орно гэсэн өрсөлдөөн, бас “арын хаалга” ч багахан хугацаанд “цэцэглээд” авсан байх. Бэлэн зэлэн амлалт, хүчирхэг компанид найдсан ард иргэд төдийгүй өөрсдийнхөө ажиллагсадыг дэмжин туслаад хэд гурван ажилтнаа сууцанд оруулах гэсэн аж ахуйн нэгж, байгууллага копаниудын сураг ч мэр сэр дуулдаж эхллээ.

 

 

Монгол, Оросын “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК бүр 2000 оноос аймгийн ЗДТГ-тай үйлдвэрийнхээ ажиллагсдыг орон сууцаар хангах тухай тохирч байсан түүх байдаг. Тэгээд ч уг хорооллыг барихад бодитой тусламж үзүүлэхийн тулд хорооллын инженерийн шугам сүлжээнд шаардлагатай 3.4 тэрбум төгрөгийг хамтарсан үйлдвэрийн Зөвлөлийн хуралдаанаар шийдүүлж бэлэн болгосон явдал юм.

 

Тэр ч байтугай үйлдвэр шинэ хорооллын сууцанд ажилчдаа зохион байгууллалттай оруулахаар “Хуанлу Хуанту”-ийн удирдлагатай тохиролцож харилцан протокол үйлдсэн нь хаана ч байхгүй хөнгөлөлт, боломж байлаа. Үйлдвэр сууцанд орохыг хүссэн ажиллагсдынхаа банкны зээлийн 30 хувийн урьдчилгаанд зориулж дараагийн Зөвлөлийн хуралдаанаар дахин 2,3 тэрбум төргөгийг батлуулсан юм. Компанийн эзэд дээр дурдсан инженерийн шугам сүлжээнд шаардагдах мөнгийг авахгүй бид дангаараа хөрөнгө гаргаж гүйцэтгэнэ гэсэн болохоор үндсэндээ нэг ажилчинд найман сая төгрөг гаргаж болох боломжтой болж, ингэснээр 2000 гаруй ажилчныг сууцтай болгох тооцоо хийж, сууцанд орох хүсэлтэй ажиллагсадаа ажилласан жилээр нь дараалалд оруулж гагцхүү сууц бэлэн болохыг л хүлээж эхэлсэн юм.

 

 

Ажил ч эхэллээ. Удаж төдөлгүй найман сууцны каркас бослоо. Бичил хороолол ийм хурдтай баригдвал амласан ондоо буюу 2010 онд багтаад хороолол сүндэрлэх магадлалтай байв. Хүмүүс ч ам сайтай байлаа. Гэтэл барилгын ажил гэнэт зогсоотхов. Яав ийв болцгоов. “Хуанлу Хуанту” ХХК-ийн удирдлага сэтгүүлчдэд зориулж хэвлэлийн бага хурал хийж, хямралаас шалтгаалан барилгын материалын үнэ нэмэгдсэн тул нэг шоометр талбайн үнэ 600 ам. доллароос илүү гарна гэж мэдэгдэв. Уг нь тэр үед орон сууцны үнэ 15-30 хувь хямдарчихсан байсан үе шүү дээ. Ийнхүү тохиролцсон үнээсээ буцаж сууц авахаар мөрөөдөгсдөд хүндхэн цохилт болж эргэлзээ төрүүлсэн юм.

 

Тус компанийнхан хөрөнгөө 100 хувь гаргаж барилгаа барина, хятадаас хамгийн чанартай материалыг шууд оруулж ирнэ гэсэн амлалт нь ийн талаар болов. Мөнгө нь хомсдсон бололтой. Ноднин жилийн намрын сүүлчээр тус компанийнхан, ирэх жилийн таван сард багтаан, хямд үнээр сууцанд оруулна гэсэн сурталчилгааг телевизээр явуулж эхэллээ.Үүний үр дүнд 10-аад хүний мөнгийг урьдчилан аваадхав. Энэ амлалт нь бас л биелсэнгүй. Зуны сайхан цаг дэлгэрч барилгын ажил ид хийдэг үед компанийн удирдлага банкнаас зээл хөөцөлдөнө хэмээн нутгаа зорьцгоов. Найман сарын эхээр сэтгүүлчдийг цуглуулж дахин ээлжит мэдэгдлээ хийлээ. Тэд БНХАУ-ын нэгэн том банкнаас хүрэлцээтэй мөнгө авахаар болсон учир есөн сарын нэгэн гэхэд ажил эхэлж эрчимжинэ. Энэ ондоо 400 айлыг сууцанд нь оруулна хэмээн “чихэн дээр цэцэг ургуулав” аа. Тэгтэл мөн л “усанд хаясан чулуу” мэт алга болсны эцэст 10-р сард ажилдаа оров. Амлалтаасаа дахин буцаж энэ онд 100 айлыг сууцанд оруулна гэдгээ хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлээр цацаж эхлэв. Ямартай ч төвийн шугамд бус хэсэгчилсэн шугамаас хоёр байшинд дулаан оруулжээ. Орон сууцны дотор засал, чимэглэл гэж хугацаа шаардсан чимхлүүр ажил байдаг. Амлалтаа биелүүлэхийг цаг хугацаа л харуулах болж байна.

 

 

-Энэхүү хорооллын сууцны үнийг зохиомлоор өсгөж байгаад барилгын салбарт 30 жил ажилласан мэргэжлийн хүний хувьд үнэхээр гайхаж, харамсаж байна. 60 айлын орон сууцны төсвийг авч үзье л дээ. 12 метр өргөн, 48.6 метр урттай, суурийн давхар буюу подвалтайгаа зургаан давхар нийт талбайн хэмжээ 3499 шоометр төсөвтэй уг барилгаар жишиж үзвэл шоометр талбайн үнэ нь 415 мянган төгрөг байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл ойролцоогоор 300 гаруй ам. доллар гэсэн үг. Барилгын бодит өртгийн тооцоонд угсралтын ажлын төсөвт өртөг, газар шорооны ажлын үнэ, барилгын суурь, халаалт, цэвэр бохир ус, тээврийн зардал, цалин хөлс, магадлашгүй ажлын зардал, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар гээд олон зүйл ордог л доо. Яаж ч бодсон эдгээр хүчин зүйлийг тооцоход тэдний одоо санал болгож байгаа ийм өндөр үнэ гарахгүй нь тодорхой байна.

 

Анхаарал татаж байгаа нэг зүйл бол Орхон аймгийн Засаг дарга долдугаар хорооллын барилга барих газрыг ямар ч үнэ төлбөргүй эзэмшүүлж байгаа юм. Тиймээс газрыг үнэлэх ёсгүй. Улаанбаатар хотын газрыг өндөр үнээр худалдан авч барилгын өртөгт шингээснээр нэг шоометр талбайн үнэ “тэнгэрт хаддаг” шүү дээ. Тэд нийслэлийн үнэтэй харьцуулж иргэдэд тайлбарлан үнээ өсгөж байгаа нь иргэдийг басамжилсан хэрэг. Нэг шоометр талбайн үнийг 420 доллар, 600 доллар гэж байснаа бүр давраад 670 доллар, 760 доллар, 1000 доллар гэх мэтээр өсгөж байгаад сэтгэл дундуур байгаа юм гэв.

 

-Шуудхан хэлэхэд тус компанийн барилгын чанар муу, Монгол Улсын хуулийг уландаа гишгэж байна гэж хэлж болно. Барилга угсралтын ажил хийхээс нь эхлээд улсын байцаагчийн шаардлага өгсөн боловч одоогоор бүрэн биелэгдээгүй байна. Уг хорооллын барилгын явцад мөрдөх ёстой гол зүйл нь “Ерөнхий төлөвлөгөө” байдаг. Гэтэл гаргасан зураг төслийг өөрчилснөөр байшин баригдах газар нь зам талбай хийсэн байна. Сууцны цонх нь стандартын шаардлага хангаагүй дулаан тусгаарлах чадамж болон вакумжуулалт нь муу байгаа юм. Гаднах ханыг дан блокоор хийгээгүй улаан тоосго хольж барьж байна. Сууцанд айл орохоор тоосготой хэсгээрээ цан цохиж хөлдөнө. Тус компанид “Хот байгууллалтын тухай” хуулийн дагуу 5.4 сая төгрөгийн торгууль оногдуулсан. Үйл ажиллагааг нь зогсоох тухай улсын байцаагчийн акт гаргаж өгсөн боловч өнөөдрийг хүртэл үйл ажиллагаагаа явуулсааар байна гэлээ. Харин “Хуанлу Хуанту” ХХК-ийн Орхон аймаг дахь салбарын монгол талын асуудал хариуцсан захирал болон “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн захилагчийн албаны дарга нар дээрх мэргэжилтнүүдтэй санал нийлэхгүй, бүх зүйл зураг төслийн дагуу, хурдан баригдаж байгаа гэж үзэж байгаа юм байна. Байдал нэг иймэрхүү. Монголын барилгын компаниудаас сонгосон бол хороолол маань цаг хугацаандаа босох ч байсан юм билүү гэсэн бодол иргэдийн дотор давамгайлах болжээ. Бичил хороолол бослоо ч “Буух эзэнгүй, буцах хаяггүй” гэгч болох нь лав тодорхой болоод байна. “Хуанлу Хуанту”-г сонгосноор эрх мэдэлтнүүд багагүй мөнгийг сэм халаасалсан гэсэн яриа тухайн үед гарч байсан. Үнэн худлыг үнэндээ мэдэхгүй юм. Гэрээний дагуу ажиллах хүчний ихэнхийг монголчуудаас бүрдүүлээгүй, хятад ажилчид албан ёсны бичиг баримтгүй ирж ажилласан, бүртгэлд хамрагдахгүйн дээр паспортын зөрчил гаргаж шалгалтынхнаас хашаа даван зугтсан, монгол охид бүсгүйчүүдийг дээрэлхсэн тухай сонсогдож байсан. Барилгын ажлын хажуугаар томоохон байр хөлсөлж “Хуанлу” ресторан ажиллуулаад “гялалзаж” байгаа ч дуулддаг.

 

Орон сууцгүйн, баригдаж эхэлсэн ч дуусдаггүйн зовлонг эрдэнэтийнхэн ийнхүү эдэлж байна. Засгийн газрын “40 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн явц ер нь нэг иймэрхүү л байгаа юм биш үү. Эрдэнэтчүүдийн хувьд ёстой л “хүсэхэд хясна” гэгч болж байна.