Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол хэрээс хэтэрч гамшгийн хэмжээд хүрлээ гэж дээр дооргүй л халаглах болсон. Тиймээс ч сүүлийн жилүүдэд нийслэлийн тулгамдсан асуудлуудын тоонд орж, анхаарлын төвд байгаа. НИТХ-ын төлөөлөгчдөөс бүрдсэн Агаарын бохирдолттой тэмцэх дэд хороо байгуулагдан утаанаас салах гарцыг эрэлхийлж буй. Дэд хорооныхон утаанаас салах гарцыг олсон гэнэ. Тэд био түлшийг хамгийн энгийн, үр дүнтэй арга гэж үзэж байгаа аж. Мөн энэ түлшээ Баянзүрх дүүргийн 10, 11, 12, 16, 17 зэрэг найман хороог сонгоод энэхүү “Жаргалын-8” гэж нэрлэгдсэн хороодод туршиж, үр дүнг нь үзэхээр болжээ. Ингээд тус дэд хорооны дарга, НИТХ-ын төлөөлөгч Б.Төмөрчулуунтай хийсэн ярилцлагаа уншигч танд хүргэе.

 

-Агаар, хөрсний бохирдлын судалгаа, шинжилгээний ажил дуусч байна. Хөрсөндөө ч, агаартаа ч бохирдож байна. Агаарын бохирдлын 23 хувь нь авто машин, тээврийн хэрэгсэл, 47 хувь нь түүхий нүүрс, 30 хувь нь бага оврын уурын зуух, цахилгаан станц, тоос тоосонцор, барилгын материалын үйлдвэрлэлээс бохирдож байгааг Германаас авчирсан техник хэрэгслээр албан ёсоор тогтоосон. Гэхдээ бусад улсуудтай харьцуулсан зүйл одоохондоо байхгүй. Мөн агаарын бохирдлын талаар өдөр тутмын хуанли хөтөлж байгаа. Эндээс зарим өдөр агаарын бохирдол их хэмжээтэй байхад заримдаа агаар цэлмэг байгаа нь ажиглагдсан. Утаагүй байх тухай дэлхийн шинжлэх ухааны ололт бэлэн гарчихсан байна. Маргалдаад байхын оронд шууд аваад хэрэглэх хэрэгтэй. Бид НИТХ-д сонгогдоод нэг жил болж байна. Энэ хугацаанд Улаанбаатарын утааны бохирдлыг тодорхойлоод авсан. Бас түлшийг нь олсон.

 

-Бид цэвэр агаараар амьсгалах ёстой учраас үүнийг буруутгахгүй. Гамшгийн хэмжээтэй болж, нийгмийг хамарсан өвчин тахал үүсгэх түвшинд хүрсэн гэж хэлж чадахгүй. Гэхдээ энэ нь түүхий нүүрсний утааг амьсгалаад бай гэсэн үг биш. Өвлийн нөхцөлд дулаан байхын тулд байгаа түлш болох түүхий нүүрсээ түлдэг. Тиймээс түүхий нүүрснээс татгалзаж, бохирдол бага гардаг түлш түлье гэж энэ жил шийдсэн. Удахгүй хоёр төрлийн үйлдвэр ашиглалтад орно. Мод, үртэс ашиглаад био түлш болон хагас коксжсон нүүрс үйлдвэрлэдэг хоёр үйлдвэр Шарын гол, Эрдэнэтийн Хялганатад байгуулагдаж байна. Үүнээс гадна барилгын материалын үйлдвэрүүдийг хот дотор байлгах шаардлагагүй. Том оврын тээврийн хэрэгслүүдийг тусгай маршрутаар хотоос гадуур явуулах хэрэгтэй. Энэ бүхэн тоос, тоосонцорыг үүсгэж байгаа. Бас химийн бохирдлыг гаргадаг арьс ширний үйлдвэрийг хотод байлгаад байх хэрэггүй.

 

-Шахмал түлш утааг багасгахгүй. Сүүлийн 4, 5 жил ингэж эргүүтэж явсан. Нүүрсийг нунтаглаад шахахаар утаа нь алга болно гэж байхгүй. Ийм төөрөгдлөөс гарах хэрэгтэй. Орсон бодисын хэмжээ гарсан бодисын хэмжээтэй тэнцүү гэсэн ертөнцийн хууль байна шүү дээ. Утааг шинжлээд үзэхээр амьсгалж болохгүй хортой хийнүүд ялгарч байна. Резин, бензинийг дутуу шатааснаас хүхэрлэг хий, нитридийг ялгаруулдаг. Хүхэрлэг хий хүний шүлстэй урвалд орж хүхрийн хүчил үүсгэдэг. Энэ нь уушги, эд эрхтэнд нүдэнд харагдахгүй цооролт үүсгэдэг байгаа юм. Гэхдээ ямар ч зүйл шатсан эхэндээ утаа үүсгэнэ. Хамгийн чухал нь хор багатай байх хэрэгтэй. Энэ нь үртэс, цаас, төрөл бүрийн модыг ашиглан хийх био түлш. Дараагийн зорилт бол Улаанбаатар хотод ойн цэвэрлэгээ явагдана. Энэ цэвэрлэгээнээс үртэс гаргаад ашиглаж түлш хийнэ. Тэгэхээр бидний хэрэглэх түлшний найрлагын маш бага хувийг нүүрс эзэлнэ. Ер нь одоо утааг арилгах түлшний талаар эрдэмтэд, Иргэдийн хурлын түвшинд ч бүх асуудал цэгцэрсэн.

 

-Биологийн гаралтай, тухайлбал модны үртсийг ашиглаад хийсэн түлшнээс утаа маш бага гарна. Харин нүүрсийг шахаад хийсэн түлш бол яах аргагүй утааг их гаргана. Хагас коксжсон нүүрсийг хэрэглэх хэрэгтэй. Үүнийг Шарын голд хийж байгаа. Энэ жил бид бодлогын түвшинд дэмжсэн. Одоо хийж буй хоёр төрлийн түлшнээс утаа харьцангуй бага гарна. Тиймээс ч бид утаагүй түлш гэж нэрлээд байгаа юм. Энэ он гарангуут Баянзүрх дүүргийн “Жаргалын-8” хороог сонгон авч, утаагүй түлшнүүдийг хэрэглүүлнэ. Өмнө нь багахан хэмжээний утаагүй түлшээ энд тэнд тарааж хүч тарамдуулдаг байсан. Одоо бол тодорхой хороонд өгч, үр дүнг нь харна.

 

-Энэ бол нүүрсэн шахмал түлш утаагүй гэдэгтэй л адил, андуурсан ойлголт. Зүгээр л шаталтыг дэмждэг. Түүнээс түлшийг зуух утаагүй болгоно гэж байхгүй. Харин бүрэн гүйцэд шатаж, их хэмжээний бохирдлыг шүүгээд авах зуухыг л утаагүй зуух гэнэ шүү дээ. Тэгээд юу ч түлсэн хамаагүй утаа алга болно гэдэг худлаа ойлголт.

 

 -Яг одоо хэрэглэж байгаа нүүрснээс үнэтэй биш. Хортой нүүрс түлээд байх уу, хоргүй түлшийг нүүрснээс хямдхан авах уу гэдэг нь иргэдийн сонголт. Нүүрс авах болохоор мөнгө төгрөг яригддаггүй хэрнээ утаагүй түлш гэхээр үнэ мөнгө гараад ирдэг. Энэ нь хэрэглээ дасал болоогүйтэй холбоотой. Үр дүнгээр нь хараад үзвэл хэрэглээ талаасаа ч бага зарцуулахаас гадна үнэ нь ч хямд тусна. Бас түлш худалдан авах чадваргүй нэн ядуу хүмүүс байгаа шүү дээ. Энэ хүмүүст зарим нэг нийгмийн халамжийн оронд утаагүй түлшний үнийн зөрүүний талон тараах зэрэг түгээлтийн зөв арга олно. Нэн ядуу иргэдээ бид орхихгүй. Харин дундаж цалинтай хүмүүс аваад хэрэглэх бүрэн боломжтой.

 

-Арав гаруй жилийн өмнө кетчуп гэхээр бид хэрэглэдэггүй байсан. Харин өнөөдөр хүн бүр хэрэглэдэг. Тэгэхээр хүнд хэрэглээний ухамсар гэж байдаг. Аяндаа био түлш гараад ирэхээр хэрэглэнэ. Хүн гэдэг чинь хүнлэг, ухамсартайгаас гадна шинэ зүйлийг сонирхож, хэрэглэхийг хүсдэг шүү дээ. Хүссэн хүсээгүй нүүрсийг ад үзэх цаг ирнэ. Нэг хэсэг нь цахилгаанаар халаана, нөгөө хэсэг нь утаагүй түлшээ хэрэглэнэ, зарим нь хослуулна. Магадгүй дэлгүүрүүдээр талх шиг зарж болно шүү дээ. Алийн болгон ЗИЛ-130 машинаар хэдэн тонноор нүүрсээ авах билээ. Шинэ түлш гарч ирэхтэй холбогдуулан шинэ хэрэглээний бодлого явагдана.

 

-Бага оврын хүчин чадалтай 1000 гаруй уурын зуухны түлшийг солино. Нэг хэсгийг нь хийн газаар, нөгөө хэсгийг хосолмол аргаар халаана. Зарим цэцэрлэг дээр газрын гүнийн дулааныг ашиглан халаалтыг нь шийдсэн. Ямар ч утаа гарахгүй. Дараагийн асуудал бол тээврийн хэрэгсэл. Утаа ихтэй машиныг хөдөлгөөнд оролцуулахыг хориглох хэрэгтэй. Агаарыг бохирдуулж буй тээврийн хэрэгслийн 23 хувийг захиргааны, төрийн бодлогын хүрээнд зохицуулна. Энд машины үзлэгээ сайжруулах хэрэгтэй болж байгаа юм. Гадаадад хэрэглээний хугацаа нь дууссан машин яагаад Монгол улсад явах ёстой юм. Би саяхан Солонгос яваад ирсэн. Аксент, эксель гэдэг машин Солонгосын төв замд харагдахгүй байхад яагаад манайд дугаарлаж байх ёстой гэж. Тэгээд бид хортой утаагаар нь амьсгалж байдаг. Бас хоёр экселийн гаргах утаатай тэнцэх камаз машиныг хот дотроо явуулж болохгүй шүү дээ. Метрополис хотын хэмжээнд таарсан тээврийн хэрэгсэл явах ёстой.

 

-Түүхий нүүрс түлдэг хот энэ дэлхийд байхгүй. Гэр хорооллыг орчин нөхцөлд нь тааруулан орон сууцжуулах хэрэгтэй. Ингэхдээ заавал найм, есөн давхар байх албагүй. Хувийн орон сууцаар хангаж болно шүү дээ. Одоо болохоор гэр хорооллыг нүүлгээд оронд нь байшин барина гээд байгаа. Ингэхийн оронд халуун, хүйтэн усыг нь тавиад маш богино хугацаанд гэр хорооллыг өөрчлөн байгуулах боломжтой.

 

-Өнгөрсөн жилүүдэд мөнгө зориулалтын дагуу зарцуулагдаагүй, үр дүнд хүрээгүй асуудал гарсан. Гэхдээ бид өнгөрснийг сөхөөгүй. Харин нийслэлийн иргэдийн итгэлийг хүлээсэн тэр өдрөөсөө эхлэн ажиллана. Энэ жилийн хувьд агаарын бохирдолд маш бага мөнгө тавигдсан. 3.2 тэрбум төгрөгийг яг зориулалтын дагуу ашиглаж чадсан. Бидний ойлголтоор бол гэр хорооллыг өөрчлөн байгуулж, шугам сүлжээг тавихад 150 сая орчим доллар хэрэгтэй. Харин одоо тавьж байгаа мөнгө зөвхөн загвар төдий судалгааны түвшинд л хүрэлцэх юм. Өнгөрсөн жил нэг тэрбум төгрөгийг “Төгрөг нуур энержи” гэдэг компани аваад буцааж ч төлөөгүй, түлшээ ч гаргаагүй. Гэтэл энэ жил тендерт ялсан “Хос гарьд” консорциум үйлдвэрээ байгуулаад дуусч байна. Энэ жил бага мөнгөөр их чухал ажлын эхлэлийг тавьж чадсан.

 

-Бага мөнгийг зориулалтын дагуу том ажлын эхлэлийг тавьсан болохоор нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын төлөөлөгчид, хотын удирдлагууд дэмжиж, дорвитойхон төсөв тавина гэж найдаж байна. Гэр хороололд шугам сүлжээ тавих, түлшээ өөрчлөх гэсэн хоёр төрлийн төсөвт мөнгө төлөвлөгдөх байх. Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал шалгах, хянах бодлого барих нь мэдээж. Хамгийн гол нь дэмжиж, ажил төрлийг нь чиглүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй. Одоо бол ахиц гарч байна. Мөнгөө зөв зүйлд зарцуулаад, учраа олно гэдэг маш том амжилт. Агаарын бохирдлыг хянаж, хэмждэг багаж, төхөөрөмжтэй болсон. Био түлшний үйлдвэр байгуулсан. Тэгэхээр агаарын бохирдлыг бууруулах аргаа олсон гэсэн үг.

 

-Бидний дөрвөн жилийн дараа мэдэгдэхүйц өөрчлөлт орно. Ирэх жилээс өөрчлөлтүүд мэдэгдэж эхэлнэ. Хүссэн хүсээгүй био түлш рүү хүмүүс шуурна. Бас нийслэлд ажиллаж буй биднээс хамаарна. Бид бүх хүчээрээ мэдэгдэхүйц өөрчлөлт оруулахын төлөө ажиллана. 30, 40 хувь багасна гэж хүнээс салахын тулд тоо хэлдэг цаг өнгөрсөн. Утаанаас салах арга олдсон.

 

Улаанбаатар Таймс